το φιλότιμο είναι α ν τ ί θ ε τ ο με τη φιλοτιμία!!

             Αντωνιος ο Κυπαρισσεύς  

Όλοι ξέρουμε, πως: το φιλότιμο είναι μια καθημερινή νεοελληνική λέξη που δεν υπάρχει σε άλλη γλώσσα, δεν μπορεί να μεταφραστεί!!!  

 Αλλά σχεδόν κανείς δεν ξέρει πως η  λέξη: ‘το φιλότιμο’ δεν είναι ‘σωστή’ λέξη, άλλα ‘λέει’, κι άλλα εννοεί. Προήλθε από μετάλλαξη που έγινε στην αρχαία ελληνική λέξη : ‘φιλοτιμία’, η οποία σημαίνει το ακριβώς  α ν τ ί θ ε τ ο!  

Το να έχεις φιλότιμο, είναι ύψιστη αρετή. Δηλαδή να κάνεις το καλό εθελοντικά και μυστικά. Άν όμως πάσχεις από φιλοτιμία, δηλαδή αν θέλεις να σε τιμούν για κάτι που είσαι , τότε είναι μεγάλο ελάττωμα, τότε σίγουρα δεν έχεις φιλότιμο…

Φιλότιμο: μια ‘ελληνοχριστιανική’ λέξη …

Η λέξη φιλοτιμία είχε αρνητική σημασία (και) πρό Χριστού. Οι Έλληνες, από τα αρχαία χρόνια κατηγορούσαν και κορόιδευαν όποιον του άρεσαν οι ‘τιμές’, τον επιδειξία, το ψώνιο, το ‘νούμερο’.  Όταν ήρθε ο χριστιανισμός ως κίνημα των φτωχών και των αδύναμων, κατηγορούσε τις ‘τιμές’ ακόμα περισσότερο!!.

Όμως με τον καιρό μεταλλάχτηκε σε κρατική τυπολατρική θρησκεία , και απέδιδε τιμές στον Χριστό, το Θεό, τούς  Αγίους, τον Πατριάρχη και τον Αυτοκράτορα…  Ίσως τότε, επί Βυζαντίου, οι ηθικολόγοι παπάδες συμβούλευαν:  να είσαι καλός, να λένε καλά λόγια για σένα, να είσαι ‘δακτυλοδεικτούμενος’, να είσαι φιλότιμος. Κάπως έτσι γεννήθηκε η λέξη : φιλότιμο…

Τιμή: μια πολυσήμαντη λέξη

Είναι λεπτή η διαφορά που έχουν οι λέξεις: φιλοτιμία (=του αρέσουν οι τιμές), φιλότιμο, και φιλότιμος (=έχει φιλότιμο) , διότι η λέξη: τιμή, όταν αφορά την αξία ενός ανθρώπου, έχει πολλές σημασίες:

1.  αν σε σέβονται,  σε τιμούν οι άλλοι   εν αγνοία σου και στα κρυφά,

   ή   σου αποδίδουν δημοσίως τιμές. (τότε είσαι ‘νούμερο’ και ‘ψώνιο’)

2.  αν κάποιος είναι ο ίδιος έντιμος στα κρυφά, ( τότε έχει φιλότιμο).

    ή αν κάποιος καμαρώνει πως έχει αξία, πως είναι καλός άνθρωπος, (τότε είναι 

   νάρκισσος και ‘νούμερο’, χειρότερος κι από αυτόν που τον τιμούν δημοσίως)

σημείωση:  υπάρχει και η ‘τιμή’ που αφορά ένα πράγμα, είναι η  χρηματική του αξία.

 Τί  λέει το ευαγγέλιο !

Η ‘φιλοτιμία’(με την αρχαία έννοια) δεν είναι χριστιανική αρετή, αλλά το να είσαι ‘φιλότιμος’ είναι η μεγαλύτερη αρετή, είναι η ‘πεμπτουσία’ του χριστιανού.  

 Ο Χριστός κατηγορεί όσους υπερηφανεύονται, όσους κάθονται στις πρώτες καρέκλες, τους ‘γραβατάδες’, τους πλούσιους, τους ‘ευεργέτες’…

Έλεγε πως αν κάνεις ελεημοσύνη με το ένα χέρι, να μην το ξέρει ούτε το άλλο σου χέρι. Και : όποιος θέλει να γίνει ‘πρώτος’, πρέπει να γίνει τελευταίος.

Ο ίδιος ο Χριστός, έπλυνε τα πόδια των μαθητών, σαν να ήτανε δούλος τους, σαν υπηρέτης, για να τους δείξει να είναι ταπεινοί. Και είχε πει πως: δεν επιζητώ να με τιμούν οι άνθρωποι  (κατά Ιωάννη 5:41)  και:  γιατί με προσφωνείτε: ‘Κύριε,Κύριε’ , και δεν εφαρμόζετε αυτά που σας λέω? (κατά  Λουκά 6:46)

   Το ευαγγέλιο, σχεδόν σε κάθε σελίδα, μας προτρέπει: να φερόμαστε όπως θέλουμε να μας φέρονται, να κάνουμε από μόνοι μας το καλό, στα κρυφά, και χωρίς να ζητούμε ανταπόδοση, ‘δωρεάν’. Να μοιράζουμε όσα έχουμε, να ζητάμε συγνώμη. Mε μια λέξη: να έχουμε  φ ι λ ό τ ι μ ο …

ο φιλότιμος Σαμαρείτης  (κατά Λουκά 10:25-37)

Όλοι γνωρίζουμε την παραβολή του ‘καλού Σαμαρείτη’, αλλά η σωστή μετάφραση είναι : του  φιλότιμου Σαμαρείτη. Είναι το πιο ακριβές παράδειγμα χριστιανικού και ελληνικού φιλότιμου, γιατί  ο Σαμαρείτης ήταν από την ελληνόφωνη Σαμάρεια της Παλαιστίνης, ήταν έλληνας, λαϊκός, απλός άνθρωπος. Και βοήθησε έναν Εβραίο, που ερχόμενος από την Ιερουσαλήμ προς Ιεριχώ, τον τραυμάτισαν οι ληστές,  ενώ ο εβραίος Ιερέας και ο  Λευίτης, δεν τον βοήθησαν !

Σημείωση: στη Σαμάρεια, (απ’ όπου καταγόταν και η Σαμαρείτισσα), μάλλον έφτιαχναν  σαμάρια για τα γαϊδούρια. Και σήμερα υπάρχουν στην Ελλάδα χιλιάδες που έχουν τέτοιο επώνυμο, το οποίο μαρτυρά πως κάποιος πρόγονός τους κατασκεύαζε σαμάρια, μια πράγματι  δύσκολη και χρήσιμη για την εποχή της τέχνη.

Τί  είναι –τέλος πάντων -  το φιλότιμο ???

 Αν ρωτήσεις 10 Έλληνες τι εστί φιλότιμο, θα πάρεις 10 διαφορετικές απαντήσεις.

---Οι εγκυκλοπαίδειες λένε πως ο φιλότιμος: είναι υπερ-συνεπής ως προς τις υποχρεώσεις σου, είναι πρόθυμος και ευσυνείδητος στα καθήκοντά του,  δεν δέχεται να θίξουν την τιμή και την υπόληψή του,  έχει αξιοπρέπεια, τιμή, υπερηφάνεια, καλώς εννοούμενο εγωισμό.

--- Ο λαός λέει διάφορα:--να κάνεις το σωστό . –να  βγαίνεις από την άνεσή σου , και να βοηθάς κάποιον που έχει ανάγκη.  –να κάνεις αυτό που (νομίζεις ότι) πρέπει, όχι επειδή το λέει ο νόμος, ή η κοινωνία, ή για να σου πουν ‘μπράβο,’ αλλά απλώς επειδή στο λέει η συνείδησή σου. --Να βοηθάς κάποιον χωρίς να στο ‘χει ζητήσει. Είναι, επίσης, να επεμβαίνεις όταν ένας ενοχλεί άλλους.  Είναι η εσωτερική μυστική φωνή του καθενός, και δείχνει πόσο έχει γίνει ώριμος πολίτης.

                                      φιλότιμο και αχαριστία

Φιλοτιμία είναι να κάνεις το καλό ‘δωρεάν’, χωρίς να ζητάς ανταπόδοση. Αχαριστία είναι (το αντίθετο της ‘ευχαριστίας’, δηλ.) να ξεχνάς το καλό που σου κάνανε, να μην το ανταποδίδεις.  Και οι δύο αυτές έννοιες δεν θέλουν πίεση. Μόνο εθελοντικά γίνεσαι φιλότιμος, και όχι αχάριστος .

  Ο φιλότιμος έχει την τάση να προσφέρει, αν του κάνεις κάτι καλό  στο ανταποδίδει, αλλά ο γνήσιος φιλότιμος κάνει το καλό κι ας μην του έκανες.

  Ο απώτερος σκοπός της φιλοτιμίας είναι να μεταδοθεί σε άλλους, κι όποιος  δεν γίνεται φιλότιμος, είναι αχάριστος! Το νόημα αυτό της αχαριστίας, δεν υπάρχει σε καμία άλλη γλώσσα, όπως και το φιλότιμο.

Πώς να εξηγήσουμε ότι στην Ελλάδα όλοι νομίζουν πως αυτοί είναι οι φιλότιμοι, και όλοι έχουν παράπονο από τους άλλους πως είναι οι αχάριστοι? Και μάλιστα λένε πως: η αχαριστία πρέπει να γίνει ποινικό αδίκημα!

Ένα λαϊκό τραγούδι λέει: ποιός θεός την θέλει, την αχαριστία??, και υπονοεί πως κανείς θεός δεν την συγχωρεί.  Την αχαριστία δεν την συγχώρησε ούτε ο Χριστός!, λέει ο λαός. Και πράγματι το ευαγγέλιο λέει κάτι ανάλογο. Όταν θεράπευσε τους 10 λεπρούς, μόνο ο ένας -που ήταν από τη Σαμάρεια!-, γύρισε να τον ευχαριστήσει. Και ρωτά: πού είναι οι άλλοι 9?  , υπονοώντας πως ξανα-αρρώστησαν. (κατά Λουκά, 17:11-19)

Σημείωση: στα αγγλικά η φιλανθρωπία - ελεημοσύνη λέγεται charity =τσάριτι, πιθανώς από τη φράση της λειτουργίας :  τῇ σῇ χάριτι =με τη βοήθεια της χάριτός σου, με τη χάρη σου. Λέξεις με την ίδια ρίζα: charisma= καρίσμα, charismatic=κάρισμάτικ, χαρισματικός.

Έχουν σήμερα οι Έλληνες φιλότιμο?

Οι πολιτικοί , οι πλούσιοι, και οι ιεράρχες, δεν έχουν ‘ίχνος’ φιλότιμο. Αν είχαν ευθιξία, θα έπρεπε να παραιτηθούν, και να μοιράσουν τα κλεμμένα λεφτά στους φτωχούς . Αλλά ούτε και οι νεόπλουτοι έχουν, δηλαδή το 80% του λαού!

 Μόνο ο απλός φτωχός λαός, ιδίως στα χωριά και στα νησιά, μόνο  αυτοί  έχουν λίγο φιλότιμο σήμερα. Λίγο φιλότιμο, ίσως βρείς και σε φτωχά χωριά των Βαλκανίων, της νότιας Ιταλίας, της Δυτικής Τουρκίας, και στα ορθόδοξα μοναστήρια όπου γης.  

πώς χάθηκε το φιλότιμο

Το φιλότιμο μοιάζει με ένα ευαίσθητο λουλούδι. Αν υπάρχει κατάλληλο έδαφος ανθίζει γρήγορα. Αν όχι, γρήγορα χάνεται, και θέλει χρόνο για να μεγαλώσει πάλι.

●-Ο λαός λέει πως: από τότε που βγήκε η ‘συγνώμη’, χάθηκε το φιλότιμο.  Δηλαδή: αφού όλοι λένε ψεύτικο ‘συγνώμη’, συνεχίζουν τα λάθη, δεν έχουν ‘τύψεις’, δεν έχουν ‘φιλότιμο’ για να κάνουν το σωστό.   ---Αλλά υπάρχουν και άλλοι λόγοι:

● -Όταν ζεις σε μικρό χώρο, σε χωρίον, τότε σε ξέρουνε και τους ξέρεις, κι έτσι γίνεσαι καλός και φιλότιμος από ανάγκη. Αλλά όταν ζεις στις πόλεις, εκεί είσαι ανώνυμος, είσαι ‘ελεύθερος’, και δεν υπάρχει ανάγκη να είσαι φιλότιμος… 

● -Αλλά υπάρχουν και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, τα media, που αποτελείωσαν το φιλότιμο. Παράδειγμα οι κάτοικοι της Λέσβου, που έγιναν θέαμα διότι περίθαλψαν τους πρόσφυγες. Κανάλια, συνεντεύξεις, ευτυχώς που δεν πήραν και  nobel!!!!

Υπερφιλότιμος=σκατοφιλότιμος !  Το μέτρον είναι ανώτερο απ’ το φιλότιμο.! Αν είσαι πολύ φιλότιμος, μοιάζεις ψεύτικος, οι άλλοι σαστίζουν, αλλά και συ υποφέρεις. Ο σοφός λαός, έναν υπερβολικά φιλότιμο, αυτόν που νοιάζεται μόνο για τους άλλους, τον ονομάζει σκατοφιλότιμο…   Αλλά υπάρχει και ο αδιάκριτος υπερφιλότιμος, αυτός που μπαίνει σε υποθέσεις άλλων, και πάει να βοηθήσει χωρίς να του το ζητήσουν. Σήμερα αυτό θεωρείται κατακριτέο.  Οι ατομικές ελευθερίες έχουν  μειώσει το φιλότιμο. Ίσως είναι καλύτερα έτσι, γιατί πολλά εγκλήματα τιμής έχουν γίνει από το πολύ φιλότιμο, που είχε μεταλλαχτεί σε ζήλεια…

 σχετικά λαϊκά τραγούδια. Οι Έλληνες δυστυχώς μπερδεύουν την φιλοτιμία με το φιλότιμο και με την αχαριστία, και μάλιστα ονομάζουν αφιλότιμη και αχάριστη την γυναίκα που δεν τους αγάπησε.!!!  -- Αφιλότιμη.   --Λέγε με παλιόπαιδο, μέχρι και ληστή,  μα μη με λες αχάριστο και παλιοεγωιστή   --μάγκας θα πει φιλότιμο, μάγκας θα πει ‘γουστάρω’  --εγώ με την αξία μου, και το φιλότιμό μου, κρατάω πάντα στη ζωή, ψηλά το μέτωπό μου   --το φιλότιμο τ’ αντρείκιο ,κλπ. κλπ.                                    

                                                     antoniosantonopouloskyparissia.blogspot.gr

Υστερόγραφο:

1. --Το BBC έκανε  αφιέρωμα για ένα βιβλίο που έγραψε ένας Γερμανός με τίτλο: φιλότιμο: η  ελληνική λέξη που δεν μπορεί να μεταφραστεί. Ας δούμε πώς αντιλαμβάνεται το φιλότιμο ο  γερμαναράς συγγραφέας: είναι κάτι που περιέχει: θετική σκέψη, όρεξη για ζωή, φιλοξενία, συμπάθεια, υπερηφάνεια, αξιοπρέπεια και εσωτερική φωνή.   Πολύ κρύος ορισμός...  Τί να πούνε για το φιλότιμο, αυτοί που δεν δίνουνε ‘ούτε του αγίου τους νερό’.  Πριν 70 χρόνια μας σκότωσαν, κατάστρεψαν τη χώρα, έκλεψαν χρήμα, χρυσάφι και αρχαία, και τώρα ξανακάνουν τα ίδια με πιο ‘ειρηνικό’ τρόπο…

 2. --Παράδειγμα ανθρώπου που του αρέσουν οι τιμές,  αλλά δεν έχει φιλότιμο , είναι ο Νταλάρας. Και καλά του κάνει ο Πανούσης που τον κοροϊδεύει… Είναι, επίσης, όσοι  έγιναν Πολιτικοί επειδή είχαν έναν πρόγονό τους. Καλώς τους βρίζει όλος ο Λαός.

3. –Ο λαός χρησιμοποιεί κάθε μέσο για να σε ‘ρίξει’ στο φιλότιμο. Σε μερικούς μιλάει ευγενικά: Ντροπή σου! Δεν έχεις λίγο φιλότιμο?? Για τους πολύ αφιλότιμους υπάρχει η βρισιά: γαμώ το φιλότιμό σου!!.. (η φράση είναι αμετάφραστη)