ΤΟ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΚΟ ΡΟΛΟΙ ΤΗΣ ΠΡΑΓΑΣ

        Αδιαμφισβήτητα, το Αστρονομικό Ρολόι της Πράγας ("Pražský Οrloj" ή απλά "Orloj" όπως το αποκαλούν οι Τσέχοι) αποτελεί ένα από τα πλέον αναγνωρίσιμα και δημοφιλή αξιοθέατα της πρωτεύουσας της Τσεχίας (μαζί με το Κάστρο και την Γέφυρα του Καρόλου). Το σημερινό Ρολόι, πιστό αντίγραφο του αρχικού μεσαιωνικού ωρολογίου το οποίο καταστράφηκε κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, βρίσκεται στον νότιο τοίχο του Παλαιού Δημαρχείου, στην πολυσύχναστη κεντρική Πλατεία της Παλαιάς Πόλης (Staroměstské náměstí). 

 

Η αρχική κατασκευή του Αστρονομικού Ρολογιού στη βάση του γοτθικού πύργου του Δημαρχείου της Πράγας τοποθετείται χρονικά περί το έτος 1410, στα χρόνια της βασιλείας του Václav (Wenceslaus IV, Βασιλέας της Βοημίας), καθιστώντας την κατ'αυτόν τον τρόπο μια από τις παλαιότερες κατασκευές του είδους της σε ολόκληρη την Ευρώπη. Την κατασκευή εκείνου του πρώτου αρχικού τμήματος του αστρονομικού ωρολογίου επιμελήθηκε ο ονομαστός ωρολογοποιός της εποχής εκείνης Mikuláš του Kadaň, ο οποίος σύμφωνα με τις διαθέσιμες πληροφορίες βασίστηκε σε συμβουλές και αστρονομικές γνώσεις του καθηγητή μαθηματικών και αστρονομίας Jan Šindel. Κατά τη διάρκεια εκείνης της περιόδου κατασκευάστηκε η πρώτη βασική αστρονομική "ωρολογοπλάκα" με τον μηχανισμό της ενώ, περίπου 80 χρόνια αργότερα, κάπου στα 1490, προστέθηκαν η ημερολογιακή περιστρεφόμενη πλάκα καθώς και γοτθικού τύπου διακοσμητικά στοιχεία. 

Παλαιότερα βέβαια, επικρατούσε η λανθασμένη εντύπωση και πληροφόρηση πως το Αστρονομικό Ρολόι της Πράγας είχε κατασκευαστεί το 1490 από τον επίσης γνωστό ωρολογοποιό Jan Růže (τον επονομαζόμενο και Hanuš), Μάλιστα, σύμφωνα με τον λαϊκό θρύλο, κατόπιν σχετικής απόφασης του δημοτικού συμβουλίου της πόλης, ο Hanuš τυφλώθηκε ώστε να μην είναι σε θέση να κατασκευάσει ποτέ ξανά ένα παρόμοιο ρολόι ενώ ο ίδιος, εκδικούμενος για την τύφλωσή του, απενεργοποίησε τον μηχανισμό του ωρολογίου ο οποίος παρέμεινε σε αδράνεια για εκατοντάδες χρόνια, αφού ουδείς δεν μπορούσε να τον επιδιορθώσει! 

Εν τέλει, το Αστρονομικό Ρολόι - το οποίο πράγματι είχε τεθεί εκτός λειτουργίας - επισκευάστηκε το έτος 1552 από τον επίσης αρχιτεχνίτη - ωρολογοποιό Jan Taborský (1500–1572), ο οποίος φέρεται να τελειοποίησε τον υπάρχοντα μηχανισμό ενώ επίσης κατέγραψε - λανθασμένα βέβαια - στις αναφορές του ως κατασκευαστή του ωρολογίου τον προαναφερθέντα Hanuš. Αργότερα, η ιστορική αλήθεια αποκαταστάθηκε από τον Zdeněk Horský ο οποίος αποκάλυψε την λανθασμένη εκτίμηση παλαιότερων ιστορικών στοιχείων. Το μόνο σίγουρο είναι πως μετά την επισκευή του 1552 το Αστρονομικό Ρολόι χάλασε και επιδιορθώθηκε αρκετές φορές στο πέρασμα των αιώνων. Επιπρόσθετα, ήδη από το δεύτερο ήμισυ του 15ου αιώνα, η πρόσοψη της όλης κατασκευής στη βάση του γοτθικού πύργου είχε διακοσμηθεί με ανάγλυφες παραστάσεις οι οποίες έλαβαν την τελική τους μορφή στις αρχές του 16ου αιώνα με γλυπτά από το εργαστήριο του γνωστού γλύπτη της εποχής Peter Parlez (ή Petr Parléř).

Το 1629 (ή κατ'άλλους το 1659), προστέθηκαν στον διάκοσμο του ωρολογίου ξύλινα αγάλματα ενώ τα ξύλινα γλυπτά αγαλματίδια των 12 Αποστόλων τοποθετήθηκαν μετά από τη μεγάλη ανακαίνιση που έλαβε χώρα την περίοδο 1787–1791. Στις αρχές του 19ου αιώνα και πιο συγκεκριμένα την περίοδο 1838 - 1845 έλαβε χώρα μια νέα ανακατασκευή / ανακαίνιση του Παλαιού Δημαρχείου της Πράγας κατά την οποία ορισμένα γλυπτά προστέθηκαν, κάποια άλλα αφαιρέθηκαν ενώ άλλα μεταφέρθηκαν σε διαφορετική θέση, όπως π.χ. ο Χάροντας (με τη μορφή του σκελετού), ο οποίος τοποθετήθηκε στη δεξιά πλευρά του Ρολογιού και έκτοτε παραμένει σε αυτή τη θέση. Κατά τον ίδιο τρόπο, στα πλαίσια της επόμενης εκτεταμένης ανακαίνισης που έλαβε χώρα κατά τα έτη 1865–1866, ολοκληρώθηκε η διακόσμηση του ωρολογίου με την προσθήκη του κυκλικού ημερολογίου (δίσκου) κάτω από το Ρολόι, δια χειρός του γνωστού Τσέχου ζωγράφου και αρχιτέκτονα Josef Manes.

Το Αστρονομικό Ωρολόγιο της Πράγας έμελλε να υποστεί σοβαρότατες καταστροφές κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και πιο συγκεκριμένα κατά την Εξέγερση της Πράγας που έλαβε χώρα τον Μάιο του 1945, οπότε και ο γερμανικός στρατός βομβάρδισε το Δημαρχείο της Παλαιάς Πόλης προκαλώντας την ολοσχερή πυρπόληση τόσο του προαναφερόμενου κτιρίου, του Αστρονομικού Ωρολογίου αλλά και παρακείμενων κτιρίων. Μετά το τέλος του Πολέμου έλαβαν χώρα εργασίες ανακατασκευής / αναστύλωσης τόσο του Πύργου του Παλαιού Δημαρχείου όσο και του Αστρονομικού Ωρολογίου - το σημερινό ρολόι, όντας ένα ακριβές αντίγραφο του παλαιότερου αυθεντικού, πρώτο-λειτούργησε ξανά το έτος 1948. 

Η τελευταία σύγχρονη αξιοσημείωτη παρέμβαση / ανακαίνιση του Αστρονομικού Ωρολογιου πραγματοποιήθηκε το φθινόπωρο του έτους 2005 οπότε και συντηρήθηκαν τα αγάλματα του Αστρονομικού Ωρολογίου καθώς και οι ημερολογιακοί δακτύλιοι ενώ τα ξύλινα αγάλματα καλύφθηκαν με ειδικό προστατευτικό πλέγμα με σκοπό την προστασία τους από τα περιστέρια. 

 

• Ο μηχανισμός του Αστρονομικού Ρολογιού της Πράγας

Ο μηχανισμός του Αστρονομικού Ρολογιού της Πράγας αποτελείται ως προς τη βασική του δομή από

τρεις ομοαξονικούς οδοντωτούς τροχούς ίσης διαμέτρου

 οι οποίοι κινούν αντίστοιχα ισάριθμους περιστρεφόμενους δείκτες. Κατά σειρά, ο πρώτος δείχνει την

κίνηση του Ηλίου

, ο δεύτερος την

κίνηση της Σελήνης

, και ο τρίτος τη

σχετική θέση του ζωδιακού κύκλου ως προς τον Ήλιο

. Όπως μπορούμε να παρατηρήσουμε και στην ακόλουθη φωτογραφική λεπτομέρεια, ένας μολυβί δείκτης μεταφέρει τον επίχρυσο ήλιο στεφανωμένο ολόγυρα με τις χρυσές ακτίνες του, ενώ μία επίχρυση αναπαράσταση ανθρώπινης παλάμης δείχνει την ώρα πάνω σε δύο εικοσιτετράωρες -

και όχι δωδεκάωρες όπως σε όλα σχεδόν τα ρολόγια

- κλίμακες. Η εξωτερική κλίμακα, η οποία κινείται αργά κατά τη διάρκεια του έτους, είναι αριθμημένη από το 1 ως το 24 με καλλιγραφικούς επιχρυσωμένους αραβικούς αριθμούς και υποδεικνύει τον παλαιό τσέχικο χρόνο, κατά τον οποίο

(σύμφωνα με την αρχαία ρωμαϊκή παράδοση)

οι ώρες υπολογίζονταν από τη δύση του Ηλίου

(ηλιακή δύση = ώρα 0)

. Η εσωτερική κλίμακα, αντίθετα, είναι σταθερή, αριθμημένη με επίχρυσους λατινικούς αριθμούς δύο φορές από το 1 μέχρι το 12

(δηλαδή από το Ι μέχρι το ΧΙΙ)

και όχι από το 1 μέχρι το 24

(Ι-ΧΧΙV)

. Η κλίμακα αυτή δείχνει τον πολιτικό χρόνο της Κεντρικής Ευρώπης, όπως τον χρησιμοποιούμε σήμερα.

Αξιοσημείωτο είναι επίσης το γεγονός ότι

τα διαφορετικά χρώματα στην πλάκα του Αστρονομικού Ρολογιού έχουν τη δική τους σημασία

. Έτσι λοιπόν, το γαλάζιο χρώμα υποδεικνύει καταρχήν ότι τα ουράνια σώματα που βρίσκονται μπροστά του σε μια δεδομένη χρονική στιγμή βρίσκονται πάνω από τον μαθηματικό ορίζοντα υποδιαιρούμενο σε 12 ωριαίες ατράκτους καθεμία εκ των οποίων έχει σημειωμένο επάνω της τον αριθμό της

(απλό αραβικό αριθμό από το 1 μέχρι το 12).

Όμως, σε σχέση με τον Ήλιο, το γαλάζιο χρώμα αντιπροσωπεύει το φωτεινό τμήμα του εικοσιτετραώρου

(τις ώρες δηλαδή κατά τις οποίες κυριαρχεί το φως της ημέρας)

. Αντιστοίχως, το καφετί χρώμα αντιπροσωπεύει το λυκαυγές και το λυκόφως, ενώ ο κυκλικός δίσκος με το σκούρο γκρίζο χρώμα αντιστοιχεί στη νύχτα. Με βάση τα παραπάνω, στο αριστερό τμήμα της πλάκας

(στο καφετί χρώμα)

το

λυκαυγές

αναγράφεται στα λατινικά ως

"AURORA"

, στο γαλάζιο χρώμα, στον αριθμό 1, σημειώνεται η

ανατολή

ως

"ORTUS"

, στο αντίστοιχο δεξί τμήμα της πλάκας, στον αριθμό 12, η

δύση

αναγράφεται ως

"OCCASUS"

, ενώ τέλος το

λυκόφως

αναγράφεται ως

"CREPUSCULUM"

.

Επιπλέον, στην εσωτερική πλάκα του Ρολογιού βρίσκεται αποτυπωμένη μία επίπεδη κυκλική απεικόνιση της γήινης σφαίρας η οποία περιλαμβάνει τις ηπείρους και τους ωκεανούς. Επίσης - μόνο πάνω στο γαλάζιο χρώμα της πλάκας - εμφανίζονται οι επίχρυσες καμπύλες των ατράκτων, οι οποίες εξυπηρετούν και έναν ακόμη σκοπό, διαιρώντας το φως της ημέρας σε 12 άνισες ώρες, σύμφωνα με την αρχαία αιγυπτιακή ή βαβυλωνιακή και στη συνέχεια βυζαντινή παράδοση (σσ. ακόμα και σήμερα ακόμα, στη μοναστηριακή Αθωνική χερσόνησο, η ημέρα των μοναχών χωρίζεται πάντα σε 12 ώρες από την ανατολή μέχρι τη δύση του Ηλίου, αλλά η διάρκεια της κάθε ώρας μεταβάλλεται ανάλογα με την εποχή του έτους).

Συνοπτικά, το Αστρονομικό Ρολόι της Πράγας προσφέρει στους θεατούς του πληροφορίες σχετικά με τρεις ανεξάρτητες κινήσεις:

Την κίνηση του Ηλίου κατά τη διάρκεια μιας μέσης ηλιακής ημέρας.

Τη μέση περιφορά της Σελήνης κατά τη διάρκεια ενός συνοδικού (σεληνιακού) μήνα.

Τη φαινόμενη ετήσια περιφορά του Ηλίου γύρω από τη Γη πάνω στην εκλειπτική.

Ο μελανός δείκτης με το χρυσό αστεράκι στην άκρη του εκτελεί μία περιστροφή ανά έτος γύρω από το δακτύλιο της εκλειπτικής με τα 12 ζωδιακά σύμβολα, ενώ αντίστοιχα η Σελήνη, η μελανή-ασημένια σφαίρα που φέρεται από έναν άλλο μελανό δείκτη, εκτελεί μία περιφορά ανά σεληνιακό-συνοδικό μήνα και ταυτόχρονα περιστρέφεται. 

Ο δακτύλιος της εκλειπτικής περιφέρεται επίσης από μόνος του μία φορά κάθε αστρική ημέρα (23 ώρες 56 πρώτα λεπτά και 4 δευτερόλεπτα) γύρω από τη Γη, δείχνοντας με τον τρόπο αυτό τη φαινομενική περιφορά των αστερισμών και των απλανών άστρων. Η Γη συμβολίζεται από έναν κυκλικό δίσκο στο κέντρο της ωρολογιακής πλάκας. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να τονισθεί το γεγονός ότι κατά την εποχή της κατασκευής του Αστρονομικού Ρολογιού της Πράγας η Γη εθεωρείτο ακόμα ακίνητη και ευρισκόμενη στο κέντρο του Σύμπαντος (ήτοι επικρατούσε ακόμη το λεγόμενο γεωκεντρικό σύστημα και όχι το ορθό ηλιοκεντρικό σύστημα). 

Ο δείκτης με τον επίχρυσο ήλιο στην άκρη του περιέρχεται, όπως διαφαίνεται από την εικόνα, το ζωδιακό κύκλο και δείχνει με τον τρόπο αυτό τον αστρικό χρόνο, ο οποίος διαβάζεται στους ρωμαϊκούς αριθμούς στον επόμενο κύκλο (την εσωτερική από τις δύο κλίμακες). Δύο άλλα επίχρυσα ευθύγραμμα τμήματα που σχηματίζουν ορθές γωνίες ως προς το ζωδιακό κύκλο, δηλαδή είναι κάθετα μεταξύ τους, υποδεικνύουν τις θέσεις της εαρινής (21 Μαρτίου) και της φθινοπωρινής (22-23 Σεπτεμβρίου) ισημερίας, καθώς και το χρόνο του θερινού (21-22 Ιουνίου) και του χειμερινού (21-22 Δεκεμβρίου) ηλιοστασίου: πρόκειται για τα 4 χαρακτηριστικά σημεία της φαινομενικής ετήσιας περιφοράς του Ηλίου πάνω στην εκλειπτική.

Όπως είναι φυσικό, το Αστρονομικό Ρολόι της Πράγας προσελκύει το ενδιαφέρον των κατοίκων και των τουριστών κυρίως κατά τις ακέραιες ώρες, δηλαδή όταν το ρολόι σημαίνει την αντίστοιχη ώρα. Ακριβώς εκείνες τις στιμές, στα μικρά παράθυρα πάνω από τις πλάκες του ωρολογίου και συμμετρικά ως προς μία ανάγλυφη μορφή ενός αγγέλου, τα παραθυρόφυλλα ανοίγουν και εμφανίζονται οι μορφές των ισάριθμων με τις ώρες Αγίων Αποστόλων. Πραγματικά, πλήθος κόσμου δημιουργεί συχνά το αδιαχώρητο και στέκεται μπροστά από το Ρολόι στη μεγάλη πλατεία για να δει να εμφανίζονται στα δύο μικρά παράθυρα κατά σειρά (ανάλογα με την ώρα) οι 12 Απόστολοι. 

Το όλο οικοδόμημα που φέρει το Αστρονομικό Ρολόι της Πράγας προεξέχει του γοτθικού πύργου του παλαιού Δημαρχείου, ο οποίος φέρει στην κορυφή του, κάτω από τη στέγη, 4 κλασικά μηχανικά ρολόγια, από ένα σε κάθε πλευρά του. Επίσης, ένα άλλο μικρότερο ρολόι βρίσκεται στα πλάγια της αριστερής πλευράς του οικοδομήματος (όπως βλέπουμε το Αστρονομικό Ρολόι). Ως ιδιόμορφη κατασκευή, το Αστρονομικό Ρολόι τελειώνει στην κορυφή του με αψιδωτή καμάρα, υπό την οποία υπάρχει μία μικρή εσοχή διακοσμημένη με ένα χρυσό πετεινό. Η σήμανση των ημερήσιων ωρών, που όπως είδαμε έχει ως κυρίαρχο στοιχείο την παρέλαση των 12 Αποστόλων, αρχίζει για την ακρίβεια ως εξής: Πρώτα ο Χρόνος, με τη μορφή του Χάροντα, τραβά το σκοινί με το δεξί του χέρι, ενώ ταυτόχρονα αναποδογυρίζει την κλεψύδρα άμμου που κρατά στο αριστερό χέρι, δείγμα σημαδιακό της μετρήσεως του χρόνου που περνά. Εκείνη τη στιγμή ανοίγουν τα δύο μικρά παραθυρόφυλλα και οι Απόστολοι κινούνται αργά σχηματίζοντας κύκλο με επικεφαλής τον Απόστολο Πέτρο. Στο τέλος της επιδείξεως ο πετεινός λαλεί και το Ρολόι σημαίνει την ώρα.

Συμμετρικά του ημερολογίου του Μάνες παρατηρούμε ακόμα 4 αγαλματίδια, ανά δύο αριστερά και δεξιά. 

Εξετάζοντας από τα δεξιά τα αγαλματίδια παρατηρούμε πως το ένα συμβολίζει την Επιστήμη με τη μορφή ενός λόγιου που κρατά ανοικτό βιβλίο, ενώ το άλλο την Έρευνα με τη μορφή ενός αστρονόμου που κρατά ένα μικρό τηλεσκόπιο στο αριστερό του χέρι.

 

Στα αριστερά, απεικονίζεται το Εμπόριο και η Δικαιοσύνη, η τελευταία ως τιμωρός άγγελος με ασπίδα στο δεξί χέρι και σπαθί στο αριστερό.

 

Ομοίως, τέσσερα αγαλματίδια υπάρχουν ανά δύο αριστερά και δεξιά της πλάκας του Αστρονομικού Ρολογιού. Από τα αριστερά αγαλματίδια, το πρώτο συμβολίζει τη Ματαιοδοξία, που κοιτάζεται σε έναν καθρέπτη, ενώ το δεύτερο αντιστοιχεί στην Απληστία, που απεικονίζεται συμβολικά με το μεσαιωνικό της στερεότυπο, τον "Εβραίο τοκογλύφο". 

Δεξιά, η Λαγνεία αντιπροσωπεύεται από τη μορφή του Τούρκου, που στρέφει το κεφάλι του προς διάφορες πλευρές, ενώ όπως προείπαμε τη μορφή του Χρόνου αντιπροσωπεύει ο Χάροντας.

 

Εκτός από την επίσκεψη στην πολυσύχναστη Πλατεία της Παλαιάς Πόλης (Staroměstské náměstí), εκεί όπου συνωστίζονται κράχτες εμπορικών καταστημάτων και κέντρων νυχτερινής διασκέδασης, επαγγελματίες ξεναγοί αλλά και γλωσσομαθείς νέοι/φοιτητές που προσφέρουν "δωρεάν" ξεναγήσεις, μικροέμποροι, νεόνυμφα ζευγάρια που βγαίνουν από το Παλαιό Δημαρχείο κ.α., οι τουρίστες συνήθως επισκέπτονται και τον Πύργο του Παλαιού Δημαρχείου από την κορυφή του οποίου η θέα του ιστορικού κέντρου της πόλης είναι ανεπανάληπτη.   

 

Η ανατολική πρόσοψη του Πύργου του Παλαιού Δημαρχείου:

Ακολουθούν ορισμένες ενδεικτικές φωτογραφίες από τον Πύργο του Παλαιού Δημαρχείου της Πράγας. 

Τα κτίρια στη βόρεια πλευρά της

Πλατείας της Παλαιάς Πόλης

-

στα αριστερά με την μπλέ σκαλωσιά διακρίνεται ο ιερός ναός του Αγίου Νικολάου (Chrám svatého Mikuláše). 

Άποψη της Παλαιάς Πόλης της Πράγας και στο βάθος το Κάστρο. 

Φωτογραφική λεπτομέρεια του

Κάστρου της Πράγας

όπως διακρίνεται από τον Πύργο του Παλαιού Δημαρχείου με τηλεφακό: 

Άποψη της

Πλατείας της Παλαιάς Πόλης

, με το

μνημείο του Jan Hus

και τις διάφορες ομοιόμορφες περίπτερες κατασκευές στις οποίες υπάρχουν σημεία πώλησης παραδοσιακών εδεσμάτων, γλυκισμάτων αλλά και τουριστικών ειδών. 

Ακόμα μια άποψη της Πλατείας της Παλαιάς Πόλης - παρατηρήστε στο δεξί άκρο της φωτογραφίας το πλήθος που αναμένει τη θέαση του Αστρονομικού Ωρολογίου της Πράγας - . 

Πανοραμική άποψη από τον Πύργο του Παλαιού Δημαρχείο της Πράγας.