ΕΝΘΕΜΑΤΑ// ΑΥΓΗ
Συνέντευξη με το Δημήτρη Φυτίλη, υπεύθυνο του Κέντρου Διάσωσης Θαλασσίων Χελωνών και μέλος του Συλλόγου για την Προστασία της Θαλάσσιας Χελώνας «ΑΡΧΕΛΩΝ»
Θέλω να σε ρωτήσω καταρχήν ποιες είναι οι περιοχές ενδιαφέροντος σε σχέση με τη διάσωση και την προστασία της θαλάσσιας χελώνας εδώ στην Ελλάδα.
Οι περιοχές στις οποίες δραστηριοποιούνται οι εθελοντές του ΑΡΧΕΛΩΝ είναι οι παραλίες ωοτοκίας της θαλάσσιας χελώνας Καρέττα - Καρέττα στη Ζάκυνθο, την Κρήτη και τη δυτική και νότια Πελοπόννησο. Ο κόλπος του Λαγανά Ζακύνθου που προστατεύεται σαν τμήμα του Εθνικού Θαλασσίου Πάρκου Ζακύνθου και τμήμα του Κυπαρισσιακού κόλπου που προστατεύεται επίσης είναι οι περιοχές ωοτοκίας με τους μεγαλύτερους αναπαραγόμενους πληθυσμούς της Καρέττα-Καρέττα στη Μεσόγειο. Στην Κρήτη οι περιοχές ωοτοκίας βρίσκονται κυρίως στις παραλίες του Ρεθύμνου, των Χανίων και της Μεσσαράς.
Κάθε καλοκαίρι παρακολουθούνται περίπου 76 χλμ παραλίας από τον ΑΡΧΕΛΩΝ, από το 1983 και από το 2017. Με τη συμμετοχή μας σε ένα Ευρωπαϊκό έργο, που ονομάζεται LIFE Euro Turtles έχουμε διευρύνει την παρακολούθηση και προστασία σε άλλα 75 χλμ ακτής, στις ακτές του Ιονίου, κοντά στην Πρέβεζα, και στη δυτική και νότια Πελοπόννησο.
[ΠΑΡΑΚΑΛΩ ΠΡΟΣΕΧΕΤΕ ΤΙ ΛΕΕΙ ΠΙΟ ΚΑΤΩ
ΓΙΑ ΤΗ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ΠΟΥ ΟΡΙΣΜΕΝΟΙ
ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΛΗ ΜΑΣ ΚΑΙ ΤΙ ΔΕΝ ΛΕΝΕ...]
Επομένως, σύμφωνα με τα μέχρι σήμερα γνωστά, γίνεται παρακολούθηση και προστασία στις κυριότερες περιοχές ωοτοκίας θαλάσσιας χελώνας στην Ελλάδα. Οι θαλάσσιες χελώνες ζουν σε όλη τη Μεσόγειο, και οι τραυματισμένες χελώνες φθάνουν στο Κέντρο Διάσωσης, από όλη την Ελλάδα, κατά μήκος όλων των ακτογραμμών.
Παραλαμβάνουμε 70 χελώνες κάθε χρόνο, τραυματισμένες ή άρρωστες, καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου. Τα τελευταία χρόνια περιθάλπουμε γύρω στις 90 με 100 τραυματισμένες θαλάσσιες χελώνες στο Κέντρο Διάσωσης. Ένα ποσοστό της τάξεως του 50% από αυτές αποθεραπεύονται και γυρίζουν πίσω στο φυσικό τους περιβάλλον.
Και οι υπόλοιπες;
Δυστυχώς κάποιες από αυτές, λόγω της αιτίας του τραύματός τους, δεν θα τα καταφέρουν και θα καταλήξουν, ενώ οι υπόλοιπες θα περάσουν το χειμώνα εδώ. Γύρω στις 20 με 25 χελώνες ξεχειμωνιάζουν και, επειδή είναι ένα μεταναστευτικό είδος, οι απελευθερώσεις γίνονται μέχρι τέλος Νοεμβρίου – αρχές Δεκεμβρίου που είναι ακόμα ζεστή η θάλασσα. Το χειμώνα τον περνάνε στο Κέντρο Διάσωσης και προετοιμαζόμαστε για να μπορέσουν να αρχίσουν εκ νέου οι απελευθερώσεις των χελωνών μόλις ζεστάνει ο καιρός.
Πιο είναι το πρόβλημα με τις χελώνες; Μειώνεται ο πληθυσμός τους ή απλώς προσπαθούμε να προστατεύσουμε τις τραυματισμένες χελώνες; Εννοώ ότι απειλείται το είδος ή απλώς εμείς από κοινωνική ευαισθησία προσπαθούμε να τις περιθάλπουμε;
Αυτό είναι ένα πολύ καλό ερώτημα. Σε ότι αφορά τη Μεσόγειο, η Καρέττα-Καρέττα από απειλούμενο είδος έχει ανέβει κλίμακα και είναι πλέον είδος υπό προστασία, εφόσον διαφυλάσσονται οι παραλίες που αναπαράγεται. Αυτό μπορεί να οφείλεται σε πολλούς παράγοντες. Ο σημαντικότερος παράγοντας είναι ότι σε κάθε χώρα της Μεσογείου έχουν ληφθεί μέτρα προστασίας, είτε στις παραλίες ωοτοκίας, όπως στην Ελλάδα, είτε όσον αφορά την απαγόρευση κατανάλωσης και πώλησης για τροφή, όπως σε χώρες της βόρειας Αφρικής.
ΟΙ θαλάσσιες χελώνες υπάρχουν γύρω στα 160 εκατομμύρια χρόνια πάνω στη γη. Θα μπορούσες να πεις ότι είναι σαν ζωντανός δεινόσαυρος. Ζουν στη θάλασσα και βγαίνουν στη ακτή μόνο τα θηλυκά και αφήνουν τα αυγά τους. Στις ακτές δεν υπάρχει πολύς χώρος ελεύθερος πια, κάθε καλοκαίρι. Υπάρχουν ομπρέλε, και ξαπλώστρες, τεχνητός φωτισμός, θόρυβος και ανθρώπινη παρουσία το βράδυ. Τα ζώα δεν μπορούν να γεννήσουν και τα χελωνάκια δεν μπορούν να φτάσουν στη θάλασσα. Γι’ αυτό χρειάζονται προστασία, ουσιαστική προστασία. Αν δεν γίνουν φωλιές για μερικά χρόνια, ο πληθυσμός τους θα καταρρεύσει. Σκέψου ότι στη φύση επιβιώνει ένα χελωνάκι στα χίλια.
Οι νεκρές θαλάσσιες χελώνες που καταγράφουμε σε όλη την Ελλάδα έχουν ξεπεράσει τις 600 το χρόνο και πάλι ίσως να μη γνωρίζουμε και όλο τον αριθμό. Επομένως, αν με ρωτάς, ναι, πιστεύω πως πρέπει να συνεχίσουμε δυναμικά έτσι όπως κάνουμε, έτσι ώστε το είδος να διατηρείται.
Για τι πληθυσμούς μιλάμε; Μπορούμε να κάνουμε μια εκτίμηση;
Η εκτίμηση του πληθυσμού είναι μια δύσκολη εκτίμηση. Εμείς αυτό που κάνουμε είναι να προσπαθούμε μέσω της φωλεοποίησης να κρατήσουμε έναν αριθμό, καθώς και μέσω των τραυματισμένων που βρίσκουμε εδώ. Είναι ένα είδος που ζει μέσα στη θάλασσα, επομένως η καταμέτρησή του είναι αρκετά δύσκολη, για να μπορεί να πει κάποιος με σιγουριά ότι έχουμε πάνω από τόσες θαλάσσιες χελώνες εκεί. Δηλαδή, σαν επιστήμονας δεν μπορώ να στο πω με ακρίβεια το νούμερο αυτό.
Από τι απειλείται η θαλάσσια χελώνα; Ποιες είναι οι ανθρωπογενείς αιτίες που την απειλούν;
Μια από τις μεγαλύτερες απειλές για τις θαλάσσιες χελώνες είναι η εμπλοκή τους στα αλιευτικά εργαλεία, η συμπλοκή τους με τα σκάφη, και επίσης η κατάποση του πλαστικού που υπάρχει στη θάλασσα. Αυτές είναι οι κυριότερες απειλές για τις θαλάσσιες χελώνες. Όσον αφορά τις περιοχές ωοτοκίας, είναι όλη αυτή η έντονη πίεση που ασκείται από την οικιστική και την τουριστική ανάπτυξη, φτιάχνοντας beach bar, βάζοντας ξαπλώστρες παντού, βάζοντας φώτα στις παραλίες κλπ. Με τα φώτα τα χελωνάκια μπερδεύουν το δρόμο τους ψάχνοντας να βγουν στη θάλασσα, ενώ με τις ξαπλώστρες, τα οικήματα και τις εξέδρες στην παραλία οι χελώνες δεν βρίσκουν θέση να γεννήσουν στην παραλία.
Πάμε να δούμε τώρα ποιο είναι το δίχτυ προστασίας, τόσο από την πλευρά του κράτους όσο και από την πλευρά των ΜΚΟ, όπως η δική σας.
Με τη βοήθεια του κράτους όλα αυτά τα χρόνια έχει φτιαχτεί σχετική νομοθεσία, η οποία προστατεύει αρκετά το είδος, είτε όσον αφορά τον τραυματισμό είτε όσον αφορά τις παραλίες ωοτοκίας. Έχει προχωρήσει αρκετά η νομοθεσία. Μετά έχουμε μεγάλη βοήθεια και από τις λιμενικές αρχές, οι οποίες μας βοηθάνε ουσιαστικά με τη μεταφορά του τραυματισμένου ζώου σε εμάς. Αλλά ο ΑΡΧΕΛΩΝ, Σύλλογος για την Προστασία της Θαλάσσιας Χελώνας, έχει γύρω του κάθε χρόνο 500 εθελοντές που είναι ο κύριος πυρήνας προστασίας του είδους. Θα πρέπει να δουλέψεις σκληρά για να καταφέρεις να κάνεις το αυτονόητο μερικές φορές. Δηλαδή, θα έπρεπε κάποιος, όταν συλλαμβάνει κάποιο ζώο, να μην το χτυπάει και μετά μας έρχεται εδώ τραυματισμένο. Θα έπρεπε να μπορεί να κόψει ένα δίχτυ ή μια πετονιά απ’ όπου έχει πιαστεί, για να μπορέσει το ζώο να γυρίσει πίσω ελεύθερο να ζήσει μέσα στο φυσικό του περιβάλλον.
Ή όσον αφορά τις παραλίες, εφόσον ξέρεις ότι είναι μία κύρια παραλία στην οποία ωοτοκεί ένα είδος υπό προστασία, θα έπρεπε κι εσύ να μη γεμίζεις την παραλία ξαπλώστρες, θα πρέπει να συμμορφωθείς, να μαζεύεις τις ξαπλώστρες σου το απόγευμα, έτσι ώστε να μπορεί το ζώο να ανεβεί και να κάνει εύκολα τη φωλιά του, να περιορίσεις τη φωτορύπανση. Επομένως, χωρίς όλο αυτό τον αγώνα που έχουμε κάνει μέχρι σήμερα, δεν θα είχαμε τα αποτελέσματα που έχουμε, αυτό είναι το μόνο σίγουρο. Υπάρχει ένας μεγάλος και συνεχής αγώνας τόσο από τις περιοχές δράσης μας όσο και από εδώ, από το Κέντρο Διάσωσης.
Περισσότερες πληροφορίες στο www.archelon.gr
Τι πρέπει να κάνουμε για την αλλαγή της νοοτροπίας των εμπλεκόμενων φορέων;
Πιστεύω ότι το να δει κανείς τα τραυματισμένα ζώα στο Κέντρο Διάσωσης είναι πολύ σημαντικότερο από τα πολλά λόγια. Πίσω από κάθε τραυματισμένη θαλάσσια χελώνα υπάρχουν πολλοί άνθρωποι: αυτοί που την είδαν, αυτοί που τηλεφώνησαν στο λιμεναρχείο και στο Κέντρο Διάσωσης να πάρουν οδηγίες, αυτοί που τη μετέφεραν στο αυτοκίνητό τους, το πλήρωμα του πλοίου, του αεροπλάνου, οι οδηγοί του λεωφορείου, οι εθελοντές εδώ στο Κέντρο Διάσωσης που την παρέλαβαν και τη φροντίζουν. Είναι άνθρωποι απλοί που δέχτηκαν να βοηθήσουν ένα ζώο τραυματισμένο ή άρρωστο, που συνήθως ζει μακριά τους, στη θάλασσα. Αρκετοί άνθρωποι αλλάζουν νοοτροπία βλέποντας το παράδειγμα άλλων ανθρώπων.
Εδώ και πολλά χρόνια στο Κέντρο Διάσωσης έχουν διαμορφωθεί ξεναγήσεις για το κοινό, καθώς και το πρόγραμμα περιβαλλοντικής αγωγής, το οποίο παρακολουθούν καθημερινά τάξεις σχολείων που έρχονται εδώ καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου. Αν προσπαθείς να αλλάξεις μια κατάσταση, θεωρώ ότι πρέπει να ξεκινήσεις από τις νέες γενιές και τα μικρά παιδιά, έτσι ώστε μεγαλώνοντας να μην είναι βίαιοι απέναντι στα ζώα. Κι όταν έχουν δει τα παιδιά τα ζώα, πώς είναι εδώ τραυματισμένα, ευαισθητοποιούνται συνολικά για τα περιβαλλοντικά ζητήματα. Με έναυσμα τη θαλάσσια χελώνα λοιπόν τα παιδιά παρατηρούν τις επιπτώσεις της ρύπανσης και ειδικότερα της χρήσης πλαστικών στο θαλάσσιο και το χερσαίο περιβάλλον.
Αυτό που προσπαθούμε να κάνουμε στον ΑΡΧΕΛΩΝ, μέσω των προγραμμάτων μας στις παραλίες ωοτοκίας, αλλά και εδώ στο Κέντρο Διάσωσης, είναι η ευαισθητοποίηση και η ενημέρωση του κοινού, που περιλαμβάνει απλούς πολίτες, επαγγελματίες, αλλά και αρμόδιους φορείς. Διοργανώνουμε δράσεις ενημέρωσης και σεμινάρια διάσωσης θαλασσίων χελωνών, είτε εδώ στο Κέντρο Διάσωσης είτε σε διάφορες περιοχές στις οποίες τα στοιχεία μας δείχνουν ότι υπάρχει ανάγκη. Σ’ αυτές προσπαθούμε να ενημερώνουμε τόσο τον κόσμο όσο και το λιμενικό και τους ψαράδες που είναι στην περιοχή, έτσι ώστε να τους ευαισθητοποιήσουμε και να μειώσουμε την απειλή.
Θα ήθελα να σταθούμε περισσότερο σε αυτό. Οι ψαράδες, προκειμένου να γίνεται η δουλειά τους ευκολότερη, να μη μπλέκονται οι χελώνες στα δίχτυα τους, και ίσως από εκνευρισμό επειδή ακριβώς μπλέκονται, τραυματίζουν ηθελημένα πολλές από αυτές;
Υπάρχουν συγκεκριμένοι άνθρωποι που τραυματίζουν ένα ζώο βάναυσα, χτυπώντας το στο κεφάλι ή κάπου αλλού στο σώμα του. Το λέω αυτό γιατί δεν πρέπει να στιγματίσουμε μία κατηγορία επαγγελματιών. Από την πλευρά μας προσπαθούμε να καλυτερεύσουμε τη συνεργασία μας με όλους τους ανθρώπους που είναι μέσα στη θάλασσα: τους ψαράδες, τους δύτες, τους ιστιοπλόους, τους ναυτικούς.
Κατανοούν την αναγκαιότητα να φροντίσουν για την προστασία του είδους στην περίπτωση που αυτή έρχεται σε σύγκρουση με τα οικονομικά τους συμφέροντα; Γιατί, όταν αυτά τα δύο δεν συγκρούονται, φαντάζομαι ότι δεν υπάρχει και μεγάλο πρόβλημα.
Αυτή είναι μια ερώτηση που δεν ξέρω να απαντήσω εγώ και καλύτερα να την κάνεις απευθείας σε ορισμένους που τραυματίζουν σκόπιμα τα ζώα. Από τη στιγμή που έχει ήδη υπάρξει εμπλοκή της θαλάσσιας χελώνας σε αλιευτικό εργαλείο,η κατάσταση δεν θα αλλάξει προς το καλύτερο αν κάποιος χτυπήσει το ζώο ή κάποιος προσπαθήσει να το τραυματίσει. Από εκεί και πέρα έχει να κάνει καθαρά με το χαρακτήρα του κάθε ανθρώπου.
Ίσως έχει ενδιαφέρον να αναφερθεί ότι έχει πρόσφατα κατασκευαστεί από το Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών, σε συνεργασία με τον ΑΡΧΕΛΩΝ, ένα εργαλείο που ονομάσαμε ΚΟΦΤΗ με οποίο μπορεί κανείς εύκολα να απεγκλωβίσει μια χελώνα από αλιευτικά εργαλεία, προκαλώντας την ελάχιστη δυνατή ζημιά.
Έχουμε ήδη αρχίσει μία εκστρατεία ενημέρωσης για την ύπαρξη και χρήση του ΚΟΦΤΗ σε λιμενικούς, ψαράδες, ιστιοπλόους και δύτες. Θα χαρούμε να δώσουμε κάποιες πληροφορίες γι αυτό.
Ωραία. Από τη στιγμή, λοιπόν, που έρχεται μια χελώνα τραυματισμένη εδώ πέρα, ποια είναι η φροντίδα που λαμβάνει;
Κατά κύριο λόγο οι πολίτες βρίσκουν τις χελώνες τραυματισμένες, ανήμπορες να κολυμπήσουν. Αφού μας ειδοποιήσουν αρχίζει το τρέξιμο. Με τη βοήθεια του εκάστοτε λιμενικού ή κάποιου διασώστη τον οποίο τυχαίνει να έχουμε στην περιοχή αυτή, μέσω του δικτύου διάσωσής μας, προσπαθούμε να φροντίσουμε να έρθει η χελώνα το συντομότερο δυνατό στο Κέντρο Διάσωσης με τον πιο ασφαλή τρόπο. Τα μέσα με τα οποία έρχονται είναι ΚΤΕΛ, πλοία και ορισμένες φορές αεροπλάνο. Σπεύδει στο σημείο το λιμενικό, για να διασφαλίσει τη μεταφορά, καθώς και κάποιος κτηνίατρος. Παρέχουμε τις πρώτες βοήθειες, ενώ αν υπάρχει κάποια αιμορραγία προσπαθούμε να τη σταματήσουμε. Είμαστε βέβαια και «τυχεροί», αφού η θαλάσσια χελώνα είναι ένα ζώο πολύ ανθεκτικό. Αντέχει και εκτός νερού μέχρι τρεις μέρες.
Αφού καταφέρουμε να διασφαλίσουμε την ασφαλή μεταφορά του εδώ στο Κέντρο Διάσωσης, μετά τηρείται κανονικά το πρωτόκολλο. Κάνουμε τις διαγνωστικές εξετάσεις που πρέπει, κάνουμε τους απαραίτητους καθαρισμούς, τους πρώτους ορούς για να «πάρει τα πάνω του» το ζώο, κάποιες βιταμίνες, κάποιες αντιβιώσεις, περιποίηση των τραυμάτων, διαγνωστικές εξετάσεις όπως ακτινογραφίες για να δούμε αν έχει κάνει κατάποση νερού ή αγκιστριών, οργανώνουμε κάποια χειρουργεία, αν έχει πετονιές, μέχρι όσο μπορούμε να παρέμβουμε.
Ο χρόνος παραμονής στο Κέντρο Διάσωσης εξαρτάται από το είδος του τραύματος. Μερικά ζώα έρχονται με υποθερμία λόγω της μεγάλης διαφοράς θερμοκρασίας της θάλασσας πρωί-βράδυ. Αυτή είναι μια «καλή» περίπτωση, γιατί ξέρουμε ότι θα της δώσουμε κάποιες αντιβιώσεις, θα περάσει δυο-τρεις μήνες και θα φύγει. Μπορεί να έρθει με μια κατάποση αγκιστριού και να είναι πολύ ψηλά το αγκίστρι και να το βγάλουμε και σε δυο-τρεις μήνες πάλι να φύγει. Μπορεί να είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση, να μην μπορείς να βγάλεις το αγκίστρι ή την πετονιά και να φύγει μετά από έξι, εφτά ή οχτώ μήνες. Ή -το χειρότερο- με εσκεμμένα χτυπήματα στο κεφάλι. Σε αυτή την περίπτωση, ξέρουμε σίγουρα ότι θα κάτσει έξι μήνες ή και ένα χρόνο. Χρειάζεται πολύ μεγάλη φροντίδα για να φτιαχτεί η πλευστότητά τους.
Βλέπω ότι σας βοηθάει εκτεταμένο δίκτυο εθελοντών. Έρχονται από όλο τον κόσμο;
Χωρίς τους εθελοντές δεν θα μπορούσαμε να κάνουμε τίποτα και είμαστε πολύ χαρούμενοι γιατί έχουμε εθελοντές από όλο τον κόσμο που εκδηλώνουν ενδιαφέρον, τόσο εδώ στο Κέντρο Διάσωσης όσο και στις παραλίες ωοτοκίας. Στο Κέντρο Διάσωσης κάθε χρόνο έρχονται να μας βοηθήσουν περίπου 40 εθελοντές που μπορεί να είναι φοιτητές ή επαγγελματίες όπως βιολόγοι, θαλάσσιοι βιολόγοι, κτηνίατροι, βοηθοί κτηνιάτρων. Επίσης, μπορεί να είναι εθελοντές που απλά αγαπούν τη φύση, αγαπούν τα ζώα. Οι εθελοντές εκπαιδεύονται κατάλληλα είτε από εμάς εδώ στο Κέντρο Διάσωσης είτε στις παραλίες ωοτοκίας, βάση των πρωτοκόλλων, και το καλό είναι ότι ξανάρχονται την επόμενη χρονιά. Μερικοί το λένε και σε φίλους τους και έτσι κρατάμε αυτό το πολύ μεγάλο δίκτυο εθελοντών που έχουμε όλα αυτά τα χρόνια.
Συνεργάζεστε και με αντίστοιχες οργανώσεις του εξωτερικού, στη Μεσόγειο, στην Ευρώπη;
Ναι. Έχουμε επικοινωνία και με τα άλλα Κέντρα Διάσωσης, ώστε να μπορούμε να ανταλλάξουμε εμπειρίες, να μπορούμε να πάρουμε κάποιες ιδέες ή για κάποια δύσκολα χειρουργεία.
Ωραία. Θα ήθελα να σε ρωτήσω για τη χρηματοδότηση. Από πού προέρχεται;
Όπως ξέρεις, είμαστε ένα μη κερδοσκοπικό σωματείο, που σημαίνει ότι πρακτικά δεν μοιράζεται κέρδος στα μέλη μας. Το Διοικητικό Συμβούλιο και πολλά μέλη του ΑΡΧΕΛΩΝ προσφέρουν τις υπηρεσίες τους χωρίς αμοιβή, ενώ είμαστε περίπου 15 εργαζόμενοι. Το μεγαλύτερο μέρος των εσόδων μας είναι χρήματα που προέρχονται από τις δωρεές ιδιωτών, επιχειρήσεων και ιδιωτικών φορέων και αξιοποιείται στη διοργάνωση και εκτέλεση των προγραμμάτων μας. Αυτή τη χρονική περίοδο έχουμε αναλάβει συγκεκριμένες νέες δραστηριότητες και πρωτοβουλίες με χρηματοδότηση και φορέων όπως το Πράσινο Ταμείο.
Κάτι τελευταίο: που θα θέλατε να βοηθήσει το κράτος περισσότερο, ώστε να διευκολυνθεί και η δική σας η δουλειά;
Κοίταξε να δεις, η βοήθεια που χρειάζεται το Κέντρο Διάσωσης συγκεκριμένα είναι στο να αντιμετωπίσει το τεράστιο κόστος συντήρησης των εγκαταστάσεων και της περίθαλψης. Επίσης, θέλουμε να υπάρξει ένα εθνικό δίκτυο διάσωσης όσον αφορά την άγρια ζωή και για αυτό συνεργαζόμαστε και με άλλες οργανώσεις.
Αυτά τα δύο θέματα είναι νομίζω τα σημαντικότερα, γιατί χρειάζονται τεράστιο ανθρώπινο δυναμικό. Αν δεν είχαμε τους εθελοντές, δεν θα μπορούσαμε να ανταποκριθούμε.
Άρα, μιλάς για επιστημονικό προσωπικό και χρηματοδότηση.
Ναι, χρηματοδότηση και όλα τα σχετικά. Είναι καλό να μη στηρίζεται όλη αυτή η προσπάθεια μόνο σε κάποιους οργανισμούς, όπως είμαστε εμείς, αλλά να μπορεί να υπάρχει και κάποια κρατική βοήθεια.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου