Ρέκβιεμ. Requiem

Γιάννης  Ζήβας

Ακούγεται  συχνά  την  Μεγάλη  Εβδομάδα  και  αποτελεί  τρόπον  τινά  σημείο  αναφοράς  για  τις  μέρες  αυτές. Μιλούμε  για  το Ρέκβιεμ.  Requiem  στα  λατινικά  σημαίνει  αιωνία  ανάπαυση. Με  βάση  λατινικό  κείμενο  που  καθιερώθηκε  από  την  Καθολική  Εκκλησία  πολλοί  συνθέτες  αρχής  γενομένης  από  τον  18ο  αιώνα  και  εντεύθεν  έγραψαν  αυτού  του  είδους  την  πένθιμη  μουσική  με  έντονο  το  λυρικό  και  δραματικό  συνάμα  στοιχείο  και  με  αφορμή  τον  θάνατο  κάποιου  επωνύμου  ή  προσφιλούς  προσώπου. Απαιτεί  συνήθως  μεγάλη  ορχήστρα, σολίστ, και  μικτή  χορωδία. Μουσουργοί  που  συνέθεσαν  ρέκβιεμ  είναι  οι  Κερουμπίνι, Μότσαρτ, Βέρντι , Μπερλιόζ, Φωρέ ,Μπρίτεν   αλλά  και  πολλοί   άλλοι.  Τα  συχνότερα  εκτελούμενα  είναι  τα  ρέκβιεμ  των  Μότσαρτ (1791)  και  Βέρντι (1874). Το  Ρέκβιεμ  του  Μότσαρτ   KV 626 διακρίνεται  για  την  απόλυτη  ισορροπία  των  φωνών  με  τα  οργανικά  μέρη, το  δε  μέρος  το  οποίο  πραγματικά  σε  υποβάλλει  είναι  το  Lacrymosa ( ημέρα  δακρύων). Το  ρέκβιεμ  του  Βέρντι  (Messa  da  Requiem) διακρίνεται  από   τον  έντονα  δραματικό  του  χαρακτήρα  αλλά  και  από   μία  επιρροή  του  οπερατικού  στύλ του  συνθέτη. Ο  δε  Μπερλιόζ  για  το  δικό  του  ρέκβιεμ( Μεγάλη  Λειτουργία  των  Νεκρών, 1837) , που  και  αυτό  είναι  μεγαλειώδες, είχε  πεί  κάποτε, ότι  αν  έβλεπε  όλες  του  οι  παρτιτούρες  να  έχουν  πάρει  φωτιά, εκείνο  που  θα  προσπαθούσε  κυρίως  να  διασώσει  θα  ήταν  το  αγαπημένο  του  Ρέκβιεμ.

 Τα  μέρη  από  τα  οποία  απαρτίζεται  ένα  ρέκβιεμ  είναι : Kyrie, Introitus, Dies  irae, Tuba  mirum, Lacrymosa, Hostias, Offertorio, Sanctus , Benedictus, Agnus  Dei, Lux  Aeterna, Libera  me (Κύριε, Εισαγωγή, Ημέρα  οργής, Σάλπιγγα  θαυμάτων, Ημέρα  των  Δακρύων, Θυσία, Προσφορά, Ωσσανά, Ευλογημένος  ο  ερχόμενος,  ο  Αμνός  του  Θεού, Αιώνιο  φώς, Ελευθέρωσέ  με).

Λίγα περί Μότσαρτ

Πρίν  30  περίπου  χρόνια  προβλήθηκε  η  χουλιγουντιανού  προφίλ  ταινία  "AMADEUS" του  Μίλος  Φόρμαν , πραγματευόμενη  την  ζωή  του  Β.Α.Μότσαρτ. Η  φαντασμαγορία  και  το  γνωστό  φόρτωμα  που  χαρακτηρίζει  το  Χόλιγουντ  δεν  άφησαν  ανεπηρέαστη  και  αυτήν  την  ταινία. Παρ' όλα  αυτά  μέσα  από  αυτό  το  έργο  αναδεικνύεται  το  μεγαλείο  αυτού  του  συνθέτη , κυρίως  μέσα  από  την  αντιπαράθεσή  του  με  τον  δηκτικό  ανταγωνιστή  του  Σαλιέρι. Ο  Σαλιέρι  δεν  υπήρξε  ασήμαντος  συνθέτης. Παρ' ότι  ιταλός  μεγάλο  μέρος  της  ζωής  το  πέρασε  στην  Βιέννη . Ο  Σαλιέρι   εκφραζόταν  υποτιμητικά  για  τον  Μότσαρτ, ενώ  στην  ουσία  ενδόμυχα  τον  θαύμαζε. Γενικά  ο  Σαλιέρι  είχε  την  υποστήριξη  των  σαλονιών ,  της  αριστοκρατίας  και  των  αρχόντων. Αντιθέτως  ο  φτωχός   Μότσαρτ   προσπαθούσε  με  μύριες  δυσκολίες  να  εξοικονομήσει  τα  προς  το  ζήν,  δεδομένου  ότι  δεν  είχε  την  δικτύωση  άλλων  συγχρόνων  του  μουσικών. Σ' αυτή  την   ταινία  μεγάλη  έμφαση  δίνεται  στην  σύνθεση  του  κύκνειου  άσματος  του  συνθέτη, του  μεγαλειώδους  Ρέκβιεμ  KV 626. Το  έργο  συντέθηκε  ενώ  ο  Μότσαρτ  ήταν  βαριά  άρρωστος  από  νεφρική  ανεπάρκεια. Έτσι  την  σύνθεση  αυτή  την  υπαγόρευε  από  την  κλίνη  του  στον  φίλο  του  μουσικό  Suschmayer. Ο  τελευταίος  προσέθεσε  μερικά  κομμάτια  στο  έργο  πάντα  στο  πνεύμα  του  Μότσαρτ, εφόσον  ο  μεγάλος  συνθέτης  δεν  πρόλαβε  να  το  ολοκληρώσει ,  διότι εν  τω  μεταξύ  κατέληξε  σε  ηλικία  36  ετών ( 5  Δεκεμβρίου  1791).

  ΑΝΕΚΔΟΤΟ  ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΟ: Κάποτε  ένας  κόμης  είχε  καλέσει  τον  Μότσαρτ  και  έναν  άλλο  μουσικό ( πιθανώς  τον  Σαλιέρι)  και  τους  έβαλε  να  διαγωνισθούν  σε  κάποιες  σονάτες . Μετά  το  τέλος  της  ερμηνείας  αμφοτέρων   των  διαγωνισθέντων, ο  κόμης  που  ως  συνήθως  εντυπωσιαζόταν  από  τα  εφφέ  και  όχι  από  την  βαθιά  ποιότητα  της  μουσικής  επαίνεσε  τον  άλλο  μουσικό  απευθυνόμενος  στον  Μότσαρτ : " Πρέπει  να  παραδεχθείτε  ότι  χάσατε  κύριε !". Τότε  ο  Μότσαρτ  ατάραχος  του  απαντά : " Σας  ευχαριστώ   κύριε  κόμη, και  εσείς   όμως   πρέπει  να  παραδεχθείτε  ότι  έχασε  η  καλή  μουσική".