Σκέψεις για μια δημοκρατία σε κρίση

της Εύας Αυγερινού από το  Franfagelperspektiv

Ο Έλληνας όταν βλέπει τον εαυτό του στον καθρέφτη, αντικρίζει είτε τον Μεγαλέξαντρο, είτε τον Κολοκοτρώνη, είτε (τουλάχιστον) τον Ωνάση. Ποτέ τον Καραγκιόζη...

Κι όμως, στην πραγματικότητα, είναι ο Καραγκιόζης, που ονειρεύεται τον εαυτό του σαν Μεγαλέξαντρο.

Νικος Δήμου, Η δυστυχία του να είσαι Έλληνας

Χθες η επετειος της ελληνικής δημοκρατιας και οι σκεψεις τριγυριζαν όλη μέρα στο μυαλο μου στη δουλεια. Έμεινε η νύχτα για να τις γράψω. Ποτέ δεν έχω συλλογιστεί αυτη τη μέρα όπως φέτος. Διάβασα κιόλας οτι την ίδια αυτή μέρα, τραγική ειρωνια της μοιρας, ορκίζεται «βουλευτης» αλλος ένας απο τους ορκισμένους εχθρούς της δημοκρατίας. Μια συμβολική επιβεβαίωση του γεγονότος οτι η ανώριμη και εύθραυστη ελληνική δημοκρατια βρίσκεται φέτος στο χειλος του γκρεμού.

Τριαντα οχτώ χρόνια δημοκρατιας. Ισως μας φαινονται πολλά σε μας που ζησαμε εκεινη τη μέρα, γιατι ασπρισαν τα μαλλιά μας από τότε. Για κεινους που δεν έζησαν τη χούντα και δεν έχουν κληρονομήσει μνημες, μοιάζει η λειψή και ανώριμη δημοκρατία της Ελλάδας ίσως με χουντα και θελουν να την καταργήσουν. Για καποιους αλλους ισως να ειναι η επιβεβαίωση οτι η δημοκρατία ως πολιτευμα είναι μια κοροϊδία.

Ολα τα δημοκρατικά καθεστώτα έχουν τις ελλειψεις τους φυσικά, η δημοκρατία δεν ειναι υπόσχεση μιας τελειας κοινωνίας, ειναι απλά ένα πολίτευμα που δημιουργει προϋποθέσεις για συλλογική πρόοδο και ευημερία του ατόμου και της κοινωνίας.

 Η ελληνική κοινωνία ειναι δυστυχώς μια απο εκείνες τις κοινωνίες που έχουν τεράστια ελείμματα, οχι μονο στην οικονομία τους αλλά και στη δημοκρατία τους. Συνήθως αυτά τα δύο πάνε μαζί. Σε τελευταια ανάλυση ομως δεν ειναι καθόλου περίεργο.

Η ελληνική δημοκρατία ειναι ένας πολύ νεαρός θεσμός. Τριανταοχτώ χρόνια ειναι μόλις μια γενιά ανθρώπων. Σε σύγκριση με τις χώρες που έχουν ανεπτυγμένους και λειτουργούντες δημοκρατικούς θεσμούς ενός και δύο αιώνων αυτά τα τριανταοχτώ χρόνια δεν είναι τίποτα. Αυτη την αλήθεια θα μπορούσε ο έλληνας να την αντιμετωπίσει με ψυχραιμία και αισιοδοξία – αν την έβλεπε. Δυστυχώς η στάση του έλληνα απέναντι στο πολίτευμα της χώρας ειναι μη-ρεαλιστική και προϊόν της έντασης ανάμεσα στην υπάρχουσα πολιτική πραγματικότητα και στις πολιτικες φαντασιώσεις με τις οποιες έχει ανατραφεί.

Σύμφωνα με το μύθο η Ελλάδα είναι το λίκνο της δημοκρατίας. Αυτο μαθαινει ο έλληνας στα σχολεια, απο γενιά σε γενιά, αυτο του διηγουνται οι πολιτικοί και οι επίσημοι ιστορικοί του. Μαθαινει οτι είναι κατά καποιον τροπο φυσικό να υπάρχει δημοκρατια στην Ελλαδα, και γι’αυτο το λόγο ίσως δεν χρειάζεται να κανει τίποτε αλλο εκτος απο το να ζητάει επίμονα να του την σερβίρουν στο πιάτο. Και αν δεν υπάρχει σημαινει οτι «καποιοι» του την στερούν συνωμοτικά.

Η αναποφευκτη αλήθεια ειναι βέβαια οτι η Ελλάδα δεν υπήρχε καν στην αρχαιότητα. Δεν υπήρχε κανένα κράτος που λεγόταν Ελλάδα ουτε καποιος εθνικά ομογενής λαός που ονομάζονταν ¨Ελληνες" ζούσε σ’αυτό που σήμερα ...είναι ο ελληνικός χώρος του πολιτικού χάρτη. Δεν υπήρχε κατι που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε «ελληνική δημοκρατία». Υπήρχε η αθηναϊκή δημοκρατία, ένα πολύ ιδιαιτερο πολίτευμα που υπήρξε σ’ενα περιορισμένο πολιτισμικό, γεγωραφικό και χρονικό πλαίσιο. Μιά παρένθεση στην ιστορία των κοινωνιών του ανθρώπου. Μια ιστορική εξαίρεση που συνέβη πριν από πολλά πολλά χρόνια.

Μ΄ενα καταπληκτικό ταχυδακτυλουργικό κόλπο καταφέρνει η διδασκαλια της ιστοριας στα σχολεία να παραμυθιάζει τους έλληνες οτι ήταν σαν χθές που κάνανε οι αρχαιοι βολτες στο Μοναστηράκι και το Θησείο και οτι οι αρχαίοι αυτοί ειναι σχεδόν συγγενεις τους. Και οτι από αυτους κληρονόμησαν τον πολιτισμό και τη δημοκρατία.

Η ιστορική πραγματικότητα είναι βέβαια μία άλλη. Στην Ελλάδα δεν έχει υπάρξει δημοκρατία πριν το 1974. Απο την ιδρυση του ελληνικού κράτους ως τη μεταπολίτευση υπήρξαν μόνο καποιες εξάρσεις, παρενθέσεις δημοκρατικών θεσμοθετήσεων που ποτέ δεν κατάφεραν ομως να επιβάλλουν ενα στοιχειώδες δημοκρατικό καθεστώς..

Ανάμεσα στην αθηναϊκή δημοκρατία της αρχαιότητας και τη σύγχρονη ελληνική δημοκρατία υπάρχει η ιστορία δύο χιλιετιών. Οι έλληνες δεν υπήρχαν ως εθνική οντότητα πριν τον ξεσηκωμό ενάντια στους οθωμανούς και τη σύστασή τους σε εθνικό κράτος

΄Εχουν πίσω τους πάνω από δύο χιλιετίες πολιτισμικού βίου ως υπήκοοι σε αυτοκρατορίες και αλλους φεουδαρχικούς σχηματισμούς. Τη ρωμαϊκή, το βυζάντιο, τους φράγκους, την οθωμανική.

Ιεραρχικά καθεστώτα, με θεοκρατικές παραμέτρους, οπου ο αυταρχισμός και η διαφθορά ηταν κανόνας, συστατικά στοιχεια του κοινωνικού και πολιτικού συστήματος. Αυτη ειναι η ιστορική κληρονομιά των ελλήνων και οχι η αθηναϊκη δημοκρατία. Αυτη εχει περάσει στο πολιτισμικό υποσυνείδητο του έλληνα και εκφράζεται στις κοινωνικες και πολιτικες πρακτικές του.

Η ιστορική εκείνη εξαίρεση της αρχαιότητας ειναι κάτι που μαθαινουμε στα βιβλία και οχι μια κληρονομιά που διαποτίζει την πολιτική κουλτούρα, ορίζοντας την κουλτούρα ως ένα κώδικα επικοινωνίας και αξιών. Την μαθαίνουμε στα βιβλια και δυστυχώς οχι ως ιστορια με την επιστημονική έννοια, αλλά ως πολιτισμικό μύθο που εμφυτεύεται στον εγκέφαλο των παιδιών απο νωρίς και τους επιβαλλει μια περιγραφή του κόσμου που είναι άσχετη με την πραγματικότητα.

Ο εθνικός μύθος της ελληνικης δημοκρατιας ειναι ένα πολιτισμικό κατασκεύασμα και οπως και ολα τα άλλα στοιχεια της ελληνικής εθνικής ταυτότητας ειναι προϊόν εισαγωγής. Η ιστορια της Ελλάδας έχει παραχωρηθεί στους έλληνες απο τα ηγεμονικά κράτη της Δύσης. Οπως τους παραχωρήθηκε και η ανεξαρτησία από τους οθωμανούς, οπως τους παραχωρήθηκε σταδιακά το καθόλου ελληνικό έδαφος με το οποίο σήμερα ταυτίζονται, όπως τους παραχωρήθηκε και η δημοκρατία του 1974. Η Ελλάδα ειναι μια κατασκευασμένη χώρα που η ύπαρξή της οφείλεται σε δάνεια. Δανεική οικονομία. Δανεική ιστορία. Δανεική ταυτότητα.

Ειναι γεγονός οτι η ελληνική ιστοριογραφία έχει κατασκευαστει στις ηγεμονικές χώρες της Δύσης, κυρίως στη Γερμανία αλλά και στη Γαλλία και Μ. Βρεταννία και εισαχθεί στην Ελλάδα. Η «ελληνική ιστορία» είναι μέρος του αποικιοκρατικού ευρωπαϊκου μύθου του οποίου το ηθικό δίδαγμα είναι η πολιτισμική ανωτερώτητα της Δυσης και των Ευρωπαίκών λαών. Αυτος ο μύθος νομιμοποιησε την αποικιοκρατία, και συνεχίζει να νομιμοποιεί την εκμετάλλευση και ιδιοποίηση του πλούτου των χωρών του λεγόμενου τρίτου κόσμου. Για να αποδείξει την πολιτισμική της ανωτερώτητα απέναντι σε λαούς με πολιτισμούς και ιστορία χιλιάδων χρόνων χρειαζόταν η Ευρώπη την Ελλάδα. Αν η Ελλάδα ήταν μέρος της Ευρώπης τοτε η Ευρώπη μπορούσε να ισχυρίζεται οτι το λίκνο του πολιτισμού και της δημοκρατίας βρίσκονται στην Ευρώπη. Οι Ευρωπαίοι μπορούσαν να μαθαινουν στα σχολεία τους την ιστορια της Ελλαδας ως την δική τους ιστορία. Έτσι έγινε η Ελλάδα το μέσον για την πολιτισμική ηγεμονία της Δύσης. Και οι ιθαγενεις που ζούσαν στη χώρα αυτη έγιναν Έλληνες.

Δεν ειναι περίεργο να γινεται ένας λαός πολιτισμικά σχιζοφρενής και κομπλεξικός οταν βρεθει σ’αυτη την θέση. Ξαφνικά πρεπει να ζει σαν να ηταν αρχαιος για ν’αποδειξει με την ύπαρξή του, με τη γλώσσα του, με τα μνημεια του, με τα σουβενίρ του, με το ίδιο του το σώμα, μια κατασκευασμένη συνέχεια ανάμεσα στην αρχαια Αθήνα και στο εθνοτικό συνονθύλευμα των λαών της Ευρώπης. Εκπαιδεύεται λοιπόν συστηματικά να παιζει αυτο το ρόλο, πιστεύοντας οτι ειναι πράγματι απογονος των αρχαίων, και οτι η συχρονη κοινωνία και πολιτεία του είναι συνέχεια της αθηναϊκής αρχαιότητας. «Εμπλουτισμένη» μάλιστα με το πνεύμα του χριστιανισμού.

Το χάσμα ανάμεσα στις φεουδαρχικες πρακτικές και τη ρητορεία του μύθου της δημοκρατίας οδηγει αναπόφευκτα σε μια σχιζοφρενική ταυτότητα και κυριως σε ανικανότητα χειρισμου της πραγματικότητας και σε πολιτική παράλυση.

Η ελληνική κοινωνία είναι ένα φρικτό υβρίδιο φεουδαρχικών δομών και οικονομίας της αγοράς. ΄Ενα απο αυτά που ανθίζουν στην ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων και της Μέσης Ανατολής. Απο τον καπιταλισμό έχει περάσει η Ελλάδα μονο ξυστά. Το φρικτό υβρίδιο τρομάζει εξάλλου και τον πιο τολμηρό αλλά έντιμο καπιταλιστή και μαγνητίζει με τη γοητεια του τους μαφιοζους και τους μαυραγορίτες της παγκόσμιας οικονομίας.

Η μεγαλύτερη πρόκληση για την δημοκρατία στην Ελλάδα, αλλά και για άλλες χωρες με την ιδια βαριά πολιτισμική κληρονομιά, ειναι κατά τη γνώμη μου οι φεουδαρχικές δομές.

Δεν ειναι ουτε ο καπιταλισμός, ουτε το «συστημα», ουτε η παγκοσμιοποίηση, ουτε ο νεοφιλελευθερισμός, ουτε «οι ξένοι».

Αυτα ειναι προκλήσεις που για να τις χεριστει η ελληνική κοινωνία πρεπει να έχει τα κατάλληλα εργαλεια.

Δηλαδή σύγχρονους δημοκρατικούς θεσμούς.

Πολιτεία. Πολίτες. Διαχωρισμό των εξουσιών. Διαφάνεια. Συμμετοχή. Νομική ασφάλεια και προστασία. Ισονομία. Αξιοκρατία. Δημοκρατική παιδεια. Δημοκρατικη δεοντολογία. Νέα, σύγχρονα, ήθη και έθιμα. Διευρυνση και εμβάθυνση οργάνων και θεσμών.

Συμπεριλαμβάνοντας ολους τους κατοικους της χώρας σε μια κοινωνία των πολιτών.

Δημιουργωντας προϋποθέσεις συμμετοχής των πολιτών στους δημοκρατικους θεσμούς και στις αποφασεις.

Κάνοντας καθαρση απο τις φεουδαρχικές δομές και τις πελατειακες σχεσεις.

Περνώντας απο την πολιτική δημοκρατία στην πολιτισμική, φυλετική, θρησκευτική, εθνοτική, δημοκρατία. Και κυριως στην οικονομική δημοκρατία.

Δηλαδή οικονομία με διαφάνεια και έλεγχο από την πολιτεία, με κανόνες και νόμους, με δικαιώματα και υποχρεώσεις.

Ας πούμε οτι η νεαρή ελληνική δημοκρατία του 1974 πήρε κάποια στιγμή λαθος δρόμο. Το δρόμο της διαφθοράς και της φθοράς. Παρασύρθηκε στα νιάτα της.

Ας την δουμε σαν μια νεαρή που μεγαλωσε με αυταρχικούς γονεις και δεν έμαθε ποτέ να παιρνει ευθυνη για την ύπαρξή της.

Που ξαφνικά της παραχωρήθηκε ελευθερία και δεν ήξερε να την χειριστει νομίζοντας οτι ελευθερία σημαινει ανεθυνότητα και το να κανεις οτι θελεις. Που ζουσε με δανεικά και χαρτζηλίκι και ποτέ δεν έμαθε πως βγαινουν τα λεφτά σε μια κοινωνία.

Ωσπου τελειωσε το παρτυ της σπατάλης και της καλοπερασιάς.

Και τώρα έχει φτασει το μαχαίρι στο κοκκαλο και δεν υπάρχει πια ουτε χρονος ουτε περιθώρια. Πρεπει να παρει ευθύνη για την ύπαρξη και το μέλλον της. Ή να βγει στο πεζοδρόμιο.

Η κριση της δημοκρατίας στην Ελλάδα ειναι μέρος του προβλήματος αλλά και μέρος της λύσης. Χωρις βαθιες μεταρρυθμίσεις των θεσμών και των οργάνων της δημοκρατιας, χωρις εκδημοκρατισμό της πολιτικής, της κοινωνίας και της οικονομίας δεν μπορούν ποτέ να πραγματοποιηθούν οι δομικές μεταρρυθμίσεις που απαιτούνται για να εξυγιανθει η οικονομία απο το μαυρο χρήμα και η κοινωνία και η πολιτική απο την αυθαιρεσία και τη διαφθορά.

Ο ηδη προχωρημένος εκφυλισμός με απατεώνες και νονούς να καθονται στα εδρανα της βουλής ως εκλεγμένοι αντιπροσωποι (αραγε ποιον αντιπροσωπευουν: το σώμα νονών και απατεώνων;), απολαμβανοντας σκανδαλωδη ασυλία, έχει πλεον περάσει στο σταδιο της αποσύνθεσης οταν οι υμνητες του Αουσβιτς ψευδορκίζονται αναιρώντας την εννοια και την ουσια της δημοκρατιας με την παρουσία τους στο ανώτατο όργανο αποφάσεων του λαού.

Μία κρίση δεν οδηγει αναπόφευκτα στην καταστροφή.

Είναι ένας κίνδυνος και ταυτόχρονα μια δυνατότητα.

Κατά τη διάρκεια μιας κρίσης ραγίζει το τσιμέντο των κατεστημένων, ταρακουνιούνται οι συνειδήσεις, απελευθερώνονται λανθάνουσες δυνάμεις.

Και σκοτεινές και φωτεινές.

Είναι μια ευκαρία να γίνουν αλλαγές που είναι αδύνατες κάτω από κανονικές συνθήκες. Αν την ευκαιρία αυτην δεν την εκμεταλλευτούν οι υγιεις δυνάμεις της κοινωνίας, αν η παράλυση έχει προχωρήσει τόσο πολύ, τότε είναι το πεδίο ελεύθερο για τις δυνάμεις του σκότους.

Η κρίση της ελληνικής κοινωνίας του ψυχρού πολέμου, με αποκορύφωμα τη χούντα και το κυπριακό, οδήγησε στη μεταπολίτευση. Η δημοκρατία του 1974 μας «παραχωρήθηκε» ή μάλλον «παραδόθηκε» μέσα στα πλαισια της κρίσης και τελικής πτώσης του δόγματος Τρούμαν. Η κριση αυτή ήταν μια τεράστια ευκαιρία. Το ίδιο και σήμερα.

Ας θεωρήσουμε την δημοκρατία ρεαλιστικά, οπως είναι και οχι οπως θα έπρεπε να ειναι συμφωνα με το μύθο. Ας δούμε οτι δεν ειναι δεδομένη, ότι δεν την κληρονομήσαμε, ότι δεν ειναι προϊόν καποιας φυσικής ιστορικής συνέχειας.

 Ας την θεωρήσουμ μια νεαρη, ανώριμη, ανέτοιμη, ευθραυστη μορφή πολιτεύματος. Που χρειάζεται στήριξη, δυνάμωμα, υπευθυνότητα. Που πρεπει να εξελιχθεί και να ωριμάσει. Να βαθύνει και να πλατύνει. Να αφήσει πίσω της τους μύθους και να γράψει τη δική της ιστορία.

Η μεγάλη πρόκληση για τη δημοκρατία στην Ελλάδα δεν βρισκεται έξω ή πέρα απο τη χώρα. Είναι η ιδια της η ιστορία, η πολιτισμική της κληρονομιά. Αν βλεπουμε την ιστορία ως ιδεώδες δεν θα μάθουμε ποτέ τίποτε από αυτήν παραμένοντας καθηλωμένοι στην κοινωνική ανωριμότητα και την πολιτική παράλυση.

Οι ιστορικές ευκαιρίες δεν δίνονται κάθε μέρα. Μέσα στο πλαίσιο της σημερινής κρίσης της παγκοσμιοποίησης κρίνεται αν η δημοκρατία του 1974 θα γίνει μια παρένθεση σαράντα χρόνων στην ιστορία μιας ευρωπαϊκής μπανανίας ή η οδυνηρή αλλά αναγκαία μετάβαση σε μια κοινωνία των πολιτών.