Το ακόλουθο κείμενο, γράφτηκε με αφορμή πρόσφατο άρθρο του Βύρωνα Πολύδωρα στην Καθημερινή με τίτλο «Η ιερότητα της γλώσσας μας». Το πρώτο μέρος περιλαμβάνει απαντήσεις και σχόλια επί συγκεκριμένων σημείων του άρθρου. Ακολουθεί παράθεση ορισμένων δικών μου σκέψεων επ’ αφορμή του άρθρου.
Κύριε Πολύδωρα,
διάβασα το άρθρο σας στην Καθημερινή της 28/7/2012, καθώς και το ίδιο κείμενο εμπλουτισμένο στη σελίδα σας στο facebook. Επιτρέψτε μου μερικές παρατηρήσεις.
1) Τίτλος του άρθρου είναι «Η ιερότητα της γλώσσας μας». Η γλώσσα μας θεωρείται όντως ιερή από θρησκευτικής απόψεως, για την ακρίβεια είναι μία από τις τρεις ιερές γλώσσες του χριστιανισμού (οι άλλες είναι τα εβραϊκά και τα λατινικά). Πέραν τούτου, δεν αντιλαμβάνομαι την έννοια της «ιερότητας», όταν μιλούμε για γλώσσα σε κοσμικό πλαίσιο.
2) Γράφετε πως δεν λησμονείτε «τον ορισμό του έθνους που μας παρέδωσε ο Ηρόδοτος: το όμαιμον, το ομόγλωσσον, το ομόθρησκον και το “ομότροπον”». Πέραν του ότι δεν τον λησμονείτε, προκύπτει —διορθώστε με αν κάνω λάθος— ότι τον ενστερνίζεστε επίσης. Επιτρέψτε μου να σας ενημερώσω ότι τόσο η ανθρώπινη ιστορία όσο και η θεωρητική σκέψη έχει προχωρήσει αρκετά στα 2.500 χιλιάδες χρόνια που πέρασαν από τον «πατέρα της ιστορίας» μέχρι σήμερα. Μεσολάβησαν επίσης επαναστάσεις, παγκόσμιοι πόλεμοι, εμφύλιοι, μετακινήσεις πληθυσμών, επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις κ.ά. Το ότι ο Ηρόδοτος υπήρξε όντως πρωτοπόρος τον 5ο αιώνα π.Χ. δεν σημαίνει ότι θα δεχτώ σήμερα λέξη προς λέξη τις (κυριολεκτικά αρχαϊκές) απόψεις του περί έθνους — όπως π.χ. δεν δέχομαι την εκτίμησή του ότι οι περσικοί πόλεμοι ίσως έγιναν επειδή κάποιοι απήγαγαν κάτι κοπέλες που σουλατσάρανε στην παραλία και μετά οι άντρες τους ή οι μπαμπάδες παρεξηγήθηκαν και τους ζήτησαν τον λόγο.
3) Το πρώτο στοιχείο στον ανωτέρω ηροδότειο ορισμό, αυτό το «όμαιμον», μπορείτε να μου εξηγήσετε πώς τεκμηριώνεται; Προλαβαίνω μια ενδεχόμενη απάντησή σας: όχι πώς τεκμηριώνεται η συνέχεια της ελληνικής γλώσσας και των φορέων της ιστορικά, αυτό το γνωρίζω, αλλά πώς τεκμηριώνεται το όμαιμον βιολογικά. Μπορείτε κάπως να προσδιορίσετε τις διαφορές του ελληνικού DNA από τα άλλα; Έχετε υπ’ όψιν κάποιο επιστημονικό άρθρο, μια αξιόπιστη δημοσίευση στην οποία θα είχατε την ευγενή καλοσύνη να με παραπέμψετε;
4) Και το ομόθρησκον, κι αυτό συστατικό του έθνους; Νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων; Και οι μουσουλμάνοι ή οι καθολικοί συμπατριώτες μας; Είναι λιγότερο Έλληνες; Και αν κάποιος είναι συνειδητά άθεος; Λιγότερο Έλληνας κι αυτός;
5) Γράφετε πως γνωρίζετε κράτη που δημιουργήθηκαν με τη συνθήκη της Βεστφαλίας ή το συνέδριο της Βιέννης, εσείς ωστόσο έχετε την τύχη να ανήκετε «σε ένα παλιό, παμπάλαιο έθνος». Μήπως εδώ, γράφοντας λίγο βιαστικά, δεν προσέξατε τη σύγχυση μεταξύ των —εξόφθαλμα διακριτών— εννοιών «κράτος» και «έθνος;» Διότι και το δικό μας κράτος, το ελληνικό, ιδρύθηκε το 1830 με το πρωτόκολλο του Λονδίνου. Και, αντιστρόφως, δεν φαντάζομαι να πιστεύετε πως το γερμανικό έθνος δεν υπήρχε προ του 1815 και του συνεδρίου της Βιέννης.
6) Γράφετε πως η λατινική γλώσσα «είχε εν πολλοίς διαμορφωθεί από το λεγόμενο Χαλκιδικό ή Κυμιώτικο αλφάβητο». Εδώ σας χάνω. Δεν αμφισβητώ την προέλευση του λατινικού αλφαβήτου από το ελληνικό, όπως άλλωστε το ελληνικό προέρχεται από το φοινικικό, απλώς δεν καταλαβαίνω πώς η λατινική γλώσσα διαμορφώθηκε «εν πολλοίς» από ένα σύστημα γραφής. Αλληλεπιδράσεις μεταξύ των γλωσσών βεβαίως και συμβαίνουν, και βεβαίως δεν αμφισβητώ την επίδραση της ελληνικής γραμματείας στη λατινική άρα, κατ’ επέκταση, της ελληνικής γλώσσας στη λατινική γλώσσα. Αλλά το αλφάβητο δεν κατανοώ τι σχέση έχει, πώς διαμόρφωσε τη γλώσσα, είτε εν πολλοίς είτε εν ολίγοις.
7) Τι εννοείτε με τη φράση «προσθήκη ηχητικών φαινομένων;» Κατ’ αρχάς, να παρατηρήσω ότι η ίδια η έκφραση «ηχητικό φαινόμενο» ενέχει μια μάλλον οξύμωρη και ελαφρώς αστεία αντίφαση (σχολαστικισμός εκ μέρους μου, αλλά επειδή δηλώνετε ότι αγαπάτε την ελληνική και κόπτεσθε για την τύχη της, τόλμησα να σας κάνω την υπόδειξη αυτή). Πάντως πράγματι δεν καταλαβαίνω τι εννοείτε: αν αναφέρεστε στην έννοια του φθόγγου, δεν αποτελεί «προσθήκη φαινομένου». Η γλώσσα — όλες οι γλώσσες από φθόγγους αποτελούνται, δηλαδή από ήχους. Εν συνεχεία επινοούνται τα συστήματα γραφής, που προσπαθούν να αποδώσουν με τον πιστότερο αλλά και λειτουργικότερο τρόπο τη γλώσσα. Στα αλφάβητα (γιατί υπάρχουν και άλλοι τρόποι γραφής, όπως τα ιερογλυφικά ή τα συλλαβικά συστήματα), ο κάθε φθόγγος συμβολίζεται από ένα γράμμα ή από ένα σύμπλεγμα λίγων γραμμάτων. Προσωπικά δεν γνωρίζω περίπτωση γλώσσας όπου τα πράγματα να εξελίχθηκαν αντιστρόφως, να προηγήθηκε δηλαδή ο γραπτός λόγος.
[Επιτρέψτε μου εδώ να παραθέσω ένα απόσπασμα από τον Κρατύλο του Πλάτωνα, που έχει πλάκα στα συγκεκριμένα συμφραζόμενα: Οίσθα ότι οι παλαιοί οι ημέτεροι τω ιώτα και τω δέλτα ευ μάλα εχρώντο, και ουχ ήκιστα αι γυναίκες, αίπερ μάλιστα την αρχαίαν φωνήν σώζουσι. νυν δε αντί μεν του ιώτα ή ει ή ήτα μεταστρέφουσιν, αντί δε του δέλτα ζήτα, ως δη μεγαλοπρεπέτερα όντα. [418 b]. Μετάφραση: Ξέρεις ότι οι αρχαίοι μας πρόγονοι χρησιμοποιούσαν το γιώτα και το δέλτα, κυρίως οι γυναίκες, που διατηρούν ως επί το πλείστον ακόμα την παλαιότερη προφορά, ενώ τώρα στη μεν θέση του γιώτα χρησιμοποιούν το έψιλον γιώτα ή το ήτα, στη δε θέση του δέλτα το ζήτα, γιατί τους φαίνονται πιο εντυπωσιακά. Στο απόσπασμα αυτό, ο Σωκράτης περιγράφει ένα γλωσσικό φαινόμενο αλλαγής στην προφορά ορισμένων φθόγγων και το ερμηνεύει κοινωνικά, ειρωνευόμενος τους συμπολίτες του. (Η αναφορά στις γυναίκες δεν έχει στοιχεία σεξισμού, ακόμη και με τα σημερινά κριτήρια: δεδομένου ότι διήγαν πολύ πιο περιορισμένη κοινωνική ζωή απ’ ό,τι οι άντρες, ήταν λογικό η «δική τους» γλώσσα, η ιδιόλεκτός τους, να εξελίσσεται πιο αργά και να απηχεί λιγότερο τον κοινωνικό συρμό της εποχής, τον οποίον περιγράφει ο Σωκράτης). Βέβαια, την εποχή εκείνη, παρά την αντιδιαστολή του «τώρα» (νυν) με τους «αρχαίους προγόνους» (παλαιοί ημέτεροι), οι φθόγγοι -ι-, -η-, και -ει- διέφεραν. Προφέρονταν αλλιώς, γι’ αυτό και συμβολίζονταν από διαφορετικά γράμματα. Δεν παραθέτω το απόσπασμα για να υπονοήσω πως είμαι υπέρ της κατάργησης των -η-, -υ- και -ει- προς όφελος του -ι-, αλλά απλώς για να καταδείξω πως οι αρχαίοι ημών πρόγονοι συζητούσαν κι εκείνοι για φθόγγους και γράμματα, σε πολύ σοβαρότερη βάση.]
8) Τέλος, πρόσεξα πως το επίθετο «ελληνικός, -η, -ό» το γράφετε με κεφαλαίο Ε (αναφέρομαι στο γράμμα εψιλον, όχι στον φθόγγο < ε >). Η ελληνική γλώσσα στο κείμενό σας είναι Ελληνική, ενώ η λατινική απλώς λατινική. Υποθέτω πως αυτό δείχνει πως θεωρείτε την Ελληνική γλώσσα ανώτερη (δεν ξέρω σε τι ακριβώς) από τις Άλλες. Για μένα πάλι, η ελληνική γλώσσα δεν είναι ούτε ανώτερη ούτε κατώτερη ούτε τίποτα. Η φρέσκια γλώσσα, όμως, είναι ανώτερη από την κατεψυγμένη. Να τα λέμε κι αυτά.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου