Roberto Unger : "Τι πρέπει να προτείνει η Αριστερά"

                  Μια παλιά αλλά πολύ επίκαιρη  ανάρτηση από το ιστολόγιο  left liberal synthesis.

Το ιστολόγιο έχει μια ειδική σχέση με την σκέψη του R.Unger. Ταυτόχρονα σχεδόν με την δημιουργία του το LLS είχε το διδυμο αδελφακι του με τον φιγουρατζίδικο τίτλο Left agora towards a superliberalism και το οποίο είχε τον σκοπό να διαδόσει την σκέψη του RU.

Η προσπάθεια έμεινε στην καλή πρόθεση αλλα το ιστολόγιο παραμένει στην θέση του. Ο φιγουρατζίδικος τίτλος του αδελφού ιστολογίου αποδίδει συνοπτικά και τους λόγους που βρήκαμε τόσο ερεθιστικό το έργο του UR.

Συνοπτικά είναι

1. Η καταστατική οπτική από την πλευρά μιας αυτόνομης Αριστεράς των κινημάτων, των εργαζομένων, και των εκάστοτε αδυνάτων (1)(2)(3)(7)(20)

2. Η αμφισβήτηση μιας «φυσικής» έννοιας της αγοράς, της δημοκρατίας και η διερεύνηση όλων των πειραματικών μορφών τους,στο αξιακό πλαίσιο της αριστεράς (4)(12)(13)

3. Η στόχευση μιας ιδέας που οικειοποιείται «από τα αριστερά» τον φιλελευθερισμό, και την οποία ονομάζει «υπερ φιλελευθερισμό»(16)

Ευτυχώς το πρώτο βιβλίο του Unger μεταφράστηκε στα Ελληνικά και η ημιτελείς προσπάθειες του κάθε ιστολόγου ίσως περισσεύουν. Κυκλοφόρησε λοιπόν το "Τι πρέπει να προτείνει η Αριστερά" και θα προσπαθήσουμε όμως να αναλύσουμε γιατί το βιβλίο και η σκέψη του Unger είναι τόσο σημαντικά. Ο Αμερικανοβραζιλιάνος γερμανικής καταγωγής Unger, είναι τυπικά καθηγητής της Νομικής σχολής στο Harward. Τα τελευταία όμως δέκα χρόνια κατόπιν πρόσκλησης του Loula βρέθηκε στην Βραζιλία ως οικονομικό στέλεχος στην Κυβέρνηση. Πρόσφατα επέστρεψε στις ΗΠΑ.

Ο RU έχει διατυπώσει μια συνεκτική ιδιοσυγκρασιακή θεωρία που περιλαμβάνει την φιλοσοφία, την νομική, το διεθνές εμπόριο και την Αριστερά. Υπερβαίνει τις δυνατότητες μας να την παρουσιάσουμε όλη, αλλα οποιος ενδιαφέρεται μπορεί να ανατρέξει στο πρόσφατο βιβλίο του Ξ. Παπαρηγόπουλου "Η Πολιτική και Νομική Σκέψη του Roberto Unger" (2008). Στην περίπτωση μας όμως δεν ενδιαφέρει η ακαδημαική αποτίμηση, αλλά η σκέψη ως εμπλουτισμός στον προβληματισμό και την πράξη πολιτών.

Κύριο μοτίβο στον Unger είναι η αμφισβήτηση της «φυσικότητας» των κοινωνικών δομώ, διαδικασιών και τυχαιοτήτων. Αμφισβητεί τις «βαθιές δομές» , τους «νόμους» ως αντικείμενο έρευνας. Μοιάζει με τον Marx στην κριτική αποκάλυψη της πραγματικότητας,και έτσι διανοείται με τις έννοιες των τάξεων,της θεωρίας της αξίας,αλλά είναι στην αντίθετη πλευρά οταν αναφέρεται σε συστήματα ,ιστορικές αναγκαιότητες κλπ. Ταυτόχρονα με την δυσπιστία του στις γενικές αφηρημένες έννοιες (καπιταλισμός,σοσιαλισμόςκλπ) εμβαθύνει και αναδεικνύει τις ιδιαιτερότητες των οικονομιών εντός του πλαισίου του εθνικού κράτους.

Ο RU διαπραγματεύεται μια θεωρία για την αριστερά , και την έμπρακτη αμφισβήτηση,με βάση δύο αρχές.Την πλουραλιστική συνύπαρξη όλων των μορφών οικονομικής δράσης,και την δυνατότητα δημοκρατικού και θεσμικού πειραματισμού.(5)Προκρίνει την οικειοποίηση απο την αριστερά του μετασχηματισμού ως αυταξία (15)Με βάση αυτές τις αρχές εμβανθύνει τα τρέχοντα ζητήματα. Οι αρχές αυτές επανέρχονται συνεχώς στον προβληματισμό του και «φωτιζουν» τις προτάσεις του.
Συνοψίζουμε, αντιμετώπιση της κοινωνίας ως «τεχνούργημα» (articraft) ,δυσανεξία στις μεγα έννοιες,μέριμνα για τον πλουραρισμό,και επιθετική αναζήτηση της θεσμικής καινοτομίας.(6)
Στο φόντο αυτό ,ο Unger διατυπώνει την έννοια της «δημοκρατίας υψηλής ενέργειας» (ζέουσα ή κινητοποιούσα δημοκρατία) την οποία προβάλει ως κλειδί.
Ο RU ξεκινά με την διαπίστωση ότι σε καιρό κρίσεων ή πολέμου οι οικονομίες,κινητοποιούν όλους τους πόρους του υπερβαίνοντας όλες τις ιδεολογικές εκκινήσεις.ΠΧ οι ΗΠΑ ενώ είναι το πιο «φιλελύθερο» κράτος προ της κρίσης ,αμέσως μετά στην περίοδο Roosevelt πολύ πετυχημένα εμπλέκει το κράτος στην οικονομία,σε ένα πλέγμα πολύ πιο εκτεταμένο και από την κλασσική Ευρωπαική Σοσιαλδημοκρατία.Αυτό υποδηλώνει ότι η κινητοποίηση των πόρων είναι αναπάντεχα αποτελεσματική όταν δημιουργηθούν οι κατάλληλες προυποθέσεις.Αρα ζητούμενο είναι η εντατική κινητοποίηση των πόρων «ως εαν» να είμαστε σε πόλεμο.
Προκρίνεται λοπόν η ανάγκη μιας ριζικού εμπλουτισμού της Δημοκρατίας με νέους αντιπροσωπευτικούς θεσμούς ,τόσο άμεσους όσο και έμμεσους.
Στην έννοια αυτή ο UR αναδεικνύει την σημασία της καινοτομίας και στην οικονομία.Ταξινομεί τις οικονομίες με βάση τον βαθμό παραγωγής και διασποράς της καινοτομίας,και προκρίνει την με την εμπλοκή του κράτους στην οικονομία ως παράγοντα εμβάνθυνσης της δημοκρατικής λειτουργίας της ,και ενθάρυνσης των καινοτομιών.
Ενω όλα αυτά προσομοιάζουν προς την σύγχρονη ευρωπαική σοσιαλδημοκρατία ο UR στοχάζεται αενάως με βάση την ταξική διαφορά και τους ανταγωνισμούς της.(8)(9)(10)Δεν αναζητείται ένα συμβόλαιο στατικής ισορροπίας των κοινωνικών δυνάμεων ,αλλά μια επιθετική πολιτική ταξικής αναστροφής που με όπλο το κράτος εμβαθύνει τις αγορές και διασπείρει τις θετικές εξωτερικότητες.(11)(14) Προκειται κυριολεκτικά για μια αριστεροφιλεύθερη σύνθεση.
Καθώς όλες οι εμπειρίες και θεωρητικές καταβολές του UR είναι κλασσικά αμερικανικές (παρότι οι μελετητές του βρίσκουν επιρροές ακόμη και από τον Gramsci)(20) το βιβλίο του κινείται σε ένα βαθμό αφαίρεσης που δεν κάνει ορατές τις πρακτικές άμεσες πλευρές του.Θα προσπαθήσουμε λοιπόν να δούμε δύο ενότητες που σχετίζονται σε πιο οικεία θέματα.
Παγκοσμιοποίηση και ανεπίστρεπτος καταμερισμόςO UR είναι κριτικός για την πορεία της παγκοσμιοποίσης, διαχωρίζοντας την «ανοικτότητα»από το ελεύθερο διεθνές εμπόριο. Είναι ξεκάθαρα υπερ της ανοικτότητας ,της μεταφοράς κεφαλαίων,ανθρώπων,προιόντων αλλα διαπιστώνει την αδράνεια του συστήματος προς ένα παγκόσμιο καταμερισμό εργασίας,που εμπεδώνεται ως δόγμα.
Πολύ χοντρικά είναι στα «αριστερά» καθώς διαπιστώνει τον περιορισμό της ελευθερίας κίνησης ανθρώπων,αλλά ταυτόχρονα απόλυτα ενιστάμενος για τον αναδυόμενο στατικό καταμερισμό εργασίας που μορεί να καθηλώσει τις οικονομίες ανεπιστρεπτί.
Ο UR θεωρεί πως τα πετυχημένα παραδείγματα ενσωμάτωσης στην παγκοσμιοποίηση,προέρχονται ακριβώς απο τις οικονομίες των προσαρμοσμένων «εξαιρέσεων» .Πεδίο λοιπόν πολιτικής επέμβασης στο παγκόσμιο οικονομικό γίγνεσθαι δεν είναι η αναστροφή προς τον προστατευτισμό ,αλλά η μέριμνα για μια διατήρηση ενός οικονομικού πλουραλισμού η οποία δυνητικά θα αυξήσει τις παγκόσμιες συναλλαγές.
Προκρίνει την ανάδειξη των διαφορικοτήτων,και την διασπορά της καινοτομίας.Υπογραμμίζει τις διαφορές στα υποδείγματα των οικονομικών της Β.Αμερικής της Ευρώπης και της Ασίας (18),αλλά και το διαφορετικό πλέγμα λύσεων στην κάθε μία από αυτές (19)
Π.χ.Δεν διστάζει να ασκεί κριτική προς τον διεθνή ρόλο της Νορβηγίας ως οικονομίας που θα μπορούσε να διαχειριστεί τα πετρελαικά κεφάλαια της αντι για αποταμίευση για την χρηματοδότηση νέων τεχνολογιών.(17)
Φορολογία,δημόσιες παροχές και ταξική χαρτογράφηση
Το θέμα της φορολογίας δεν αντιμετωπίζεται κανονιστικά αλλα εργαλειακά μέσα από δύο υποτιθέμενες αντίθετες οπτικές.
-Απο την απόρριψη της κλασσικής αναδρομικής φορολογίας για να δημιουργούνται πόροι διανεμούμενοι μέσω από απρόσωπους μηχανισμούς «αναδιανομής» ,οι οποίοι και έφτασαν στα όρια τους μετά το 70 στην σοσιαλδημοκρατική Ευρώπη (22).Η απρόσωπη γενικευμένη αναδιανομή όπως εκφράζεται μέσω τυποποιημέων δημόσιων υπηρεσιών αντιστοιχείται προς τις παρωχημένες οικονομικές δομές.Η ανταποδοτικές η αναδιανεμητικές κρατικές παροχές πρέπει να αντιστοιχηθουν με την συγχρονη οικονομία των εξειδικεύσεων και των μικροδομών
-Την υιοθέτηση σχημάτων επιλεκτικής φορολογίας που αναδιανέμουν πόρους κυρίως για να διασπείρουν καλύτερα την καινοτομία,από τους χώρους όπου η οικονομική αδράνεια σωρεύει εγκλειστικά. Προκρίνονται οι φόροι τύπου ΦΠΑ με διάφορες κλιμακώσεις και χρονικούς ορίζοντες.
Ο RU ταυτόχρονα επιχειρεί μια κατα το δυνατόν χαρτογράφηση των κοινωνικών δυνάμεων έτσι ώστε να τις αποτυπώσει στις πραγματικές τους διαστάσεις,διαθέσεις,στοχεύσεις και προσανατολισμούς (24)Εντοπίζονται οι διαφοροποιήσεις στο εσωτερικό των εργαζομένων που δημιουργούν το έδαφος αυτών των προσανατολισμών.
Κοινωνία Πολιτών ,νοηματοδότηση του κοινωνικού βίουΣτον Unger επανέρχεται μια κλασσική θεματολογία του φιλελευθερισμού σχετικά με την αναπτυγμένη κοινωνία των πολιτών,των θεσμων αλληλεγγύης ,και την νοηματοδότηση του κοινωνικού βίου.Στην περίπτωση του αυτή δεν αντιδιαστέλεται καθαρά ως αντίβαρο στην κρατική σμίκρινση (πχ Hayek) αλλά εντάσσεται στον ευρύτερο προβλήματισμό του για το νοηματικό πλούτο εντος της κοινωνίας. (23)
Info
Roberto Unger « Τι πρέπει να προτείνει η Αριστερά (2009)» μτφ Θ.Τασσης
Ξ.Παπαρρηγόπουλος « Η πολιτική και νομική σκέψη του Roberto Unger» (2008)
Roberto Unger «The self Awakened» 2007
Roberto Unger “ Free Trade reimagined” 2007
Παραπομπές (με βαση τις σελίδες της Ελληνικής μετάφρασης)
1.-
Μια μεταρρύθμιση της παγκοσμιοποίησης δεν θα προσφερθεί ποτέ από μια διεθνή ελίτ μεταρρυθμιστών στις ευγνωμονούσες υπάκουες μάζες των συνηθισμένων αντρών και γυνακικών. Πρέπει να είναι το αποτέλεσμα ενός αγώνα ριζωμένου σ’εκείνο που αποτελεί το πιο σημαντικό πλιαίσο για την αναζήτηση εναλλακτικών:τα εθνη κράτη και οι τοπικοί συνασπισμοί του κόσμου. σ.145
2.-
Δεν είναι συμβατή με οποιαδήποτε στρατηγική οικονομικής ανάπτυξης οπως δηλώνεται από την μείωση του μεριδίου των μισθών στο εθνικό εισόδημα.σ 44
3.-
Μορφες μεθοδεύσεων μέσω των οποίων είναι δυνατόν να αμβλυνθεί η διαφοροποίηση των αποδοχών και να αντιμετωπισθεί η παρακμή του ποσοστού της εργασίας στο εθνικό εισόδημα,μπορούν να αποτελέσουν τα ακόλουθα.Η γενίκευση της αρχής της συμμετοχής των εργαζομένων στα κέρδη εταιρειών:η ενίσχυση μιας οργανωμένης μειοψηφίας εργαζομένων για να αντιπροσωπεύσουν τα συμφέροντα των οργανωμένων στους οικονομικούς τομείς ,στους οποίους εργάζονται προσφέροντας συγχρόνως αμεση νομική προστασία στους εποχικούς εργαζόμενους :η προσφορά με δημόσια έξοδα ευκαιριών για δια βίου μάθηση τόσο γενικές ικανότητες όσο και επαγγελματικές δεξιότητες:η διάδοση τόσο με δημόσια όσο με και με ιδιωτικά μέσα των πιο προχωρημέων ,πειραματικών πρακτικών της παραγωγής αποτρέποντας τη συγκέντρωση τους σε απομονωμένες οικονομικές πρωτοπορίες:η επιχορήγηση μέσω του φορολογικού συστήματος της ιδιωτικής απασχόλησης και της εκπαίδευσης στο χώρο εργασίας των φτωχότερων και λιγότερο καταρτισμένων εργαζομένων:η επιβολή αμεσων νομικων περιορισμών στην επιδείνωση της ανισότηας των αποδοχών και νομής κερδών εντός των επιχειρήσεων. σ 137
4.-
Οι αριστεροί δεν πρέπει να είναι εκείνοι που επιχειρούν την κατάργηση της αγοράς ή ακόμη απλώς τη ρύθμιση της η την συγκράτηση των ανισοτήτων μέσω της αναδρομικής αντισταθμιστικής διανομής.Πρέπει να είναι εκείνοι που προτείνουν την επανεφεύρεση και τον εκδημοκρατισμό της αγοράς μέσω της διεύρυνσης του φάσματος των νομίμων και θεσμικών μορφών της.Πρέπει να μετατρέψουν την ελευθερία συνδιασμού τομέων της παραγωγής σε μια μεγαλύτερη ελευθερία για πειραματισμό με τις ρυθμίσεις που καθορίζουν το θεσμικό πλαίσιο της παραγωγής και του εμπορίου. Σ 105
5.-
Η κρατική υποστήριξη των ιδιωτικών επιχειρήσεων μπορεί να δικαιολογηθεί μόνο στη βάση της διεύρυνσης των ευκαιριών:περισσότερες ευκαιρίες για περισσότερους φορείς υπο πληθώρα όρων.Αυτό που μοιάζει αν το δει κανείς υπο ένα στατικό πρίσμα ,με κυβερνητικές επιχορηγήσεις ιδιωτικών συμφερόντων ,μπορεί να αποδειχθεί αν το δει κανείς δυναμικά,ενα χρ΄σηιμο εργαλείο στην προσπάθεια διεύρυνσης της αγοράς μέσω του επανασχεδιασμού των θεσμικών ρυθμι΄σεων που την καθορίζουν. Σ 90
6.-
Δεν μπορούμε να υποθέσουμε πλέον,οπως υπέθεταν οι σοσιαλιστές και οι φιλελευθεροι του 19 αιώνα υπο την επίδραση ενός αναξιόπιστου σήμερα δόγματος ότι οι θεσμικές προυποθέσεις της υλικής προόδου φυσικώς και αναγκάιως συγκλίνουν με τις θεσμικές συναντήσεις για την χειραφέτηση των υποκειμένων από την θεμελιωμένη διαίρεση και ιεραρχία.Παρα ταύτα θα λαθευαμε εξ’ίσου οτι αυτά τα δύο σύνολα προυποθέσεων συγκρούονται αναπόφευκτα.Η Αριστερά πρέπει να εντοπίσει την περιοχή οπού τα δύο σύνολα προυποθέσεων είναι δυνατόν να τέμνονται και να προσπαθήσει να κατευθύνει την κοινωνία σε εκείνη την προοπτική.σ 56
7.-
Το σχολείο πρέπει να είναι το η φωνή του μέλλοντος.Θα πρέπει να διασώζει το παιδί από την οικογένεια του,από την τάξη του,από την κουλτούρα του,από την ιστορική του περίοδο.Συνεπώς δεν πρέπει να είναι ενα παθητικό εργαλείο είτε της τοπικής κοινότητας είτε της κρατικής γραφειοκρατίας. σ 85
8.-
Η κινητήριος δύναμη αυτής της Αριστεράς δεν είναι η αναδιανεμητική αμβλυνση της ανισότητας και του αποκλεισμού είναι η αύξηση των ικανοτήτων και των ευκαιριών συνηθισμένων αντρών και γυναικών στη βάση μιας σταδιακής αλλά συσσωρευτικής αναδιοργάνωσης του κράτους και της οικονομίας.σ 40
9.-
Ωστόσο η επικέντρωση του στην ανάπτυξη των ρυθμιστικών και αναδιανεμητικών δυνάμεων της εθνικής κυβέρνησης αντί της στον εκδημοκρατισμό της αγοράς ή την εμβάθυνση της δημοκρατίας ,και στην οικονομική ασφάλεια αντι της οικονομικής ενίσχυσης δεν είναι πλέον κατάλληλη για την αντιμέτωπιση των σημερινών ζητήματων σ 119
10.-
Το ζητούμενο είναι η εφαρμογή της κρατικής εξουσίας οχι για να καταπιεστεί η εφαρμογή της κρατικής εξουσίας η να εξισορροπηθεί η αγορά αλλά για να δημιουργηθούν οι προυποθέσεις για την οργάνωση των περισσότερων αγορών με περισσότερους τρόπους-τελικά με διαφορετικά καθεστώτα ιδιοκτησίας και συμβολαίών-ικανών να συνυπάρχουν πειραματικά στην ίδια εθνική και παγκόσμια οικονομία.σ 44
11.-
Δεν επαρκει να ρυθμιστεί η αγορά ή να αποζημιώσει για τις ανισότητες που δημιουργεί προσφεύγοντας στην αναδιανεμητική φορολόγηση και τα επιδόματα.Είναι αναγκαίο να επινοήσουμε εκ νέου την αγορά:να επαναπροσδιορίσουμε το θεσμικό πλαίσιο που την κάνει αυτό που είναι.σ87
12.-
Δεν μπορούμε να διευρύνουμε τις ευκαιρίες συμμετοχής στις δραστηριότητες της αγοράς δίχως συγχρόνως να οργανώσουμε ξανά την οικεία θεσμική μορφή μιας οικονομίας της αγοράς σ.87
13.-
Από την οπτική μιας αφηρημένης ιδέας της αγοράς είναι εντελώς αυθαίρετο πότε και πως τραβά κανείς την διαχωριστική γραμμή μεταξύ των επιτρεπτών και μη επιτρεπτών μορφών συνεργασίας μεταξύ του κράτους και των ιδιωτικών επιχειρήσεων. σ 148.
14.-
Οι πρωτοβουλίες για την δημιουργία αγορών δεν πρέπει να συγχέονται με την εκχώρηση πόρων σε βάρος της αγοράς.σ 150.
15.-
Εκείνο που η κλασική κοινωνική θεωρία λανθασμένα θεώρησε ως ένα χαρακτηριστικό της ιστορικής εμπειρίας –την ύπαρξη μιας εγγενούς δυναμικής μετασχηματισμού-αποτελεί στην πραγματικότητα ένα στόχο.Αποτελεί στόχο με αυταξία,επιδή εκφράζει την εξουσία ενός φορέα που μπορεί να συμμετάσχει με όλη του την καρδιά στα δρώμενα του κόσμου,δίχως να παραδίδει σάυτά τις δικές του δυνάμεις αντίστασης και υπέρβασης.σελ 55
16.-
Η διέγερση της παραγωγικής δραστηριότητας μέσω της διεύρυνσης των ευκαιριών τόσο στον τομέα της ζήτησης όσο και στον τομέα της προσφοράς πρέπει να συνοδεύεται διαρκώς από τη ριζοσπαστικοποίηση του ανταγωνισμού.Σε κάθε τομέα των μεγάλων επιχειρήσεων τα λεγόμενα “sweet deals” μεταξύ κυβέρνησης και ιδιωτικών συμφερόντων πρέπει να σταματήσουν και ο «καπιταλισμός» πρεπει να επιβληθεί στους «καπιταλιστές».Ο συνδιασμός της παραγωγικότητας στην οικονομική δραστηριότητα και ενός αυστηρού μηχανισμού ανταγωνιστικλης επιλογής είναι η συνταγή για ταχεία και διαρκή πρόοδο. Σελ 92
17.-
Η Νορβηγική κυβέρνηση θα μπορούσε να βοηθήσει στην προετοιμασία των πρόθυμαων τμημάτων του νορβηγικού λαού,ώστε να καταστεί πρωτοπόρος διεθνώς στην παροχή υπηρεσιών έχοντας ολόκληρο τον κόσμο ως ορίζοντας της για ένα ευρύ φάσμα επιχειρηματικών επγγελαμτικών και φιλανθρωπικών δράσεων.σ 109
18.-
Το αμερικανικό μοντέλο της χαλαρής ρύθμισης της επιχειρηματικής δραστηριότητας ,δεν μπορεί να πετύχει οπως επίσης δεν μπορεί να πετύχει η βορειοασιατική μέθοδος η οποία αναθέτει σε μια γραφιοκρατία να διαμορφώσει την εμπορική και βιομηχανική πολιτική εκ των άνω.σελ 104
19.-
Η ποικιλία των εργαλείων της οικονομικής ευρωστίας στις ΗΠΑ είναι τέτοια –με την μακρόχρονη αποκέντρωση της πίστωσης ,τη διαθεσιμότητα για ρίσκο και καινοτομία,την παράδοση πρακτικής επινοητικότητας και την απουσία σημαντικών εμποδίων για τις καινούργιες επιχειρήσεις –ώστε ακόμη και οι πλέον τολημρές πρωτοβουλίες στον τομέα της προσφοράς δεν θα επέφεραν παραδόξως καμία διαφοροποίηση σε αυτήν την πιο άνιση από όλες τις οικονομίες.Αυτό που στο ευρωπαικό πλαίσιο προσδιόρισα ως το μέγιστο στόχο-τη χρήση των εξουσιών του κράτους για την προώθηση πειραματικών πρακτικών παραγωγής εκτός του αγαπημένου και συνιθισμένου τους τομέα στις κεφαλιααγορές και στους τομείς έντασης γνώσης και τεχνολογίας-θα πρέπει εδω να θεωρηθεί ως ο ελάχιστος.σελ 133
20.-
Τόσο μακροπρόθεσμα όσο και βραχυπρόθεσμα τίποτε δεν θα υπονομεύσει τις παγιωμένες ανισότητες οσο μια δημοκρατική αντι-ελίτ εξοπλισμένη να νικήσει και να απαλλοτριώσει την ελίτ των κληρονόμων.Αυτή η αντι-ελιτ ισως αποδειχθεί εξισου ιδιοτελής οσο και οι προκάτοχοι της.Ισως να ευεργείται απο ανισότητες οι οποίες δεν θα είναι δικαιότερες ,αλλα ωφελιμότερες.Οπως κι αν είναι η άνοδος της θα σηματοδοτήσει μια νέα σειρά συγκρούσεων που μπορούν να βοηθήσουν στην προώθηση ενος προγράμματος σαν και αυτό που σκιαγραφήσαμε.σελ 86
21.-
Ωστόσο σήμερα οι πολιτικές της αναδρομικής αντισταθμιστικήςαναδιανομής αδυνατούν να αντιμετωπίσσουν ικανοποιητικά τα μείζονα προβλήματα της Ευρώπης ή ακριβέστερα,οποιασδήποτε ανεπτυγμένης κοινωνίας.σελ 98
22.-
Το μοντέλο των τυποποιημένων υπηρεσιών που προσφέρονται από μια γραφειοκρατία εξειδικευμένη στην εκπαίδευση ,την υγεία ή την κοινωνική πρόνοια είναι το διοικητικά αντιστοιχο μιας μορφής βιομηχανικής παραγωγής που έχει πλέον ξεπεραστεί:την παραγωγή τυποποιημένων προιόντων με μηχανές ξαι διαδικασίες παραγωγής στη βάση μιας πλήρως ιεραρχικής οργάνωσης της εργασίας και μιας άκαμπτης εξειδίκευσης των λειτουργιών. Σελ 99
23.-
Η κοινωνική εστίαση της εθελοντικής δράσης πρέπει να οξυνθεί.Καμία εστίαση δεν είναι πιο σημαντική απο την ανάληψη ευθύνης για την φροντίδα όσων βρίσκονται σε κατάσταση ανάγκης.Η αρχή οτι καθε σωματικά ικανός ενήλικας θα πρέπει να καταλαμβάνει μια θέση στην οικονομία της φροντίδας οσο και στο σύστημα παραγωγής δημιουργεί μια άμεση πρόκληση στην κοινωνία των πολιτών και την ικανότητα αυτοργάνωσης της.Η κοινωνία θα υποχρεωνόταν να οργανώσει ,εκτός των πλαισίων του κράτους και των ιδιωτικών επιχειρήσεων ,ν’αναπτύξει και να εφαρμόσει αυτή την αρχή με το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα σε καινούργιες μορφές δημοσίων υπηρεσιών και κοινοτικής οργάνωσης .σελ 138
24.-
Ολόκληρο το κεφάλαιο σελίδες 59-64 με τίτλο «Ενας φορέας:οι εργαζόμενοι που θέλουν να γίνουν μικροαστοί».