ΕΠΕΤΕΙΑΚΟ: Ο ΤΟΡΠΙΛΙΣΜΟΣ ΤΗΣ “ΕΛΛΗΣ”

ΑΠΟ ΤΟΝ ΓΙΩΡΓΟ ΤΣΙΡΙΔΗ

        

Πρώτα η ιστορία:

Ήταν 15 Αυγούστου του 1940. Ο Β’ Παγκόσμιος πόλεμος μαινόταν περίπου ένα χρόνο και η Ελλάδα προσπαθούσε να κρατηθεί ουδέτερη. Ήξερε βέβαια πως κάποια στιγμή θα έμπαινε στον πόλεμο και η πλευρά με την οποία θα πήγαινε ήταν δεδομένη, η Αγγλία. Η Ιταλία προκαλούσε συνεχώς αλλά ο Μεταξάς κρατούσε άμυνα παριστάνοντας τον άσχετο, ότι δηλαδή δεν καταλάβαινε τις προκλήσεις. Το ίδιο έκανε εξ άλλου και με τον τορπιλισμό της Έλλης. Έκρυψε τα πορίσματα των δυτών που έδειχναν ότι οι τορπίλες ήταν ιταλικές και ζήτησε από τις εφημερίδες να γράψουν ότι άγνωστης εθνικότητας υποβρύχιο έριξε τις τορπίλες.

Οι Ιταλοί είχαν προκαλέσει κι άλλες φορές: (το γνωρίζατε;)

Είχαν βομβαρδίσει την Κέρκυρα, είχαν βομβαρδίσει το πλοίο Ωρίων έξω από την Γραμβούσα, είχαν βομβαρδίσει τον Ιούλιο του ‘40 το πλοίο ΥΔΡΑ. Στα τέλη Ιουλίου είχαν βομβαρδίσει δυο αντιτορπιλικά και μια ακταιωρό κοντά στην Αίγινα. Σε όλα αυτά ο Μεταξάς έβλεπε να τον φτύνουν κι έκανε ότι βρέχει. Κέρδιζε χρόνο.

Στις 13 Αυγούστου οριστικοποίησε την συμφωνία του με τους Εγγλέζους. Η Ελλάδα θα αμυνόταν σε περίπτωση επίθεσης των Ιταλών ακόμα και χωρίς συμμαχική βοήθεια. Ο Μουσολίνι το έμαθε. Αυτό πρέπει να τον έκανε να αποδεχτεί την άθλια πρόταση τορπιλισμού ενός ελληνικού πλοίου κατά το δεκαπενταύγουστο. Του το πρότεινε ο Ντα Βέκι, διοικητής της Δωδεκανήσου (που ήταν ιταλική). Ο Ντε Βέκι ήταν ένας από τους τρεις κορυφαίους του φασιστικού κόμματος και ενήργησε μόνος του, κατόπιν συνεννόησης βέβαια με τον Ντούτσε.

Γιατί δεκαπενταύγουστο; 

Γιατί ο Ντε Βέκι ήξερε ότι θα υπήρχαν πιέσεις να παραστεί το ναυτικό στην γιορτή της Παναγίας οπότε κάποιο πλοίο θα ξεμύτιζε από τον ναύσταθμο της Σαλαμίνας. Βλέπετε από τον φόβο των προκλήσεων τα ελληνικά πλοία δεν κυκλοφορούσαν πουθενά. Ακόμη και όταν αποφασίστηκε να πάει το “Έλλη” στην Τήνο, ο αρχηγός του στόλου Επ. Καβαδδίας διατύπωσε τεκμηριωμένα την άποψη ότι δεν έπρεπε να φύγει από τον ναύσταθμο.

Δεν ήταν εντελώς αιφνιδιαστικό το κτύπημα δηλαδή. Ήταν σαν ένα χρονικό προαναγγελθέντος θανάτου. Ο Μεταξάς το φοβόταν, το ναυτικό το ήξερε και το φοβόταν, ακόμη και ο διοικητής του “Έλλη”, κάποιος Αλ. Χατζόπουλος, παρά τον σημαιοστολισμό ήταν ανήσυχος.  Είχε λάβει όλα τα μέτρα ασφάλειας, τήρηση στεγανών, λέβητας σε πλήρη πίεση, αντιαεροπορικά πυροβόλα σε ετοιμότητα κλπ. Απλά περίμενε επίθεση από τον αέρα και την βρήκε από τον βυθό της θάλασσας.

Σε ό,τι αφορά στο κτύπημα: 

Το υποβρύχιο DELFINO έριξε τρεις τορπίλες. Την μία την είδε ο αρμόδιος ναύτης (οπτήρας) και φώναξε “Τορπίλη στο μέσον του πλοίου”. Η έκρηξη ήταν ισχυρή και σε λίγο έσκασε κι ο λέβητας. Εννιά ναύτες σκοτώθηκαν επί τόπου και 24 τραυματίστηκαν. Το πλοίο πήρε κλίση και σε μια ώρα περίπου βυθίστηκε. Με μεγάλη προσοχή οι υπόλοιποι ναύτες πρόλαβαν και βγήκαν σώοι στην στεριά.

Οι άλλες δυο τορπίλες στόχευαν σε δυο πλοία με πολλούς επιβάτες προσκυνητές που ήταν στο λιμάνι. Πέρασαν από δίπλα και από κάτω και έσκασαν στον λιμενοβραχίονα με τρομακτικό θόρυβο αλλά χωρίς ανθρώπινα θύματα. Πέτρες και νερό τινάχτηκαν περίπου 40 μέτρα ψηλά!

Για τους επιβαίνοντες στο τορπιλισμένο καταδρομικό “Έλλη” ήταν ευτυχής συγκυρία ότι δυο αλιευτικά σκάφη (κάποιου καπετάν Μιχάλη Πετυχάκη) βρέθηκαν εκεί κοντά και περισυνέλεξαν τους ναυαγούς.

Πως τα μάθαμε όλα:

Ότι ήταν οι Ιταλοί, το ήξερε το ναυτικό από την επόμενη μέρα με στοιχεία αφού βρήκε τον τύπο και τα νούμερα της τορπίλης. Τα δημοσίευσε ο Μεταξάς δυο μέρες μετά την κήρυξη του πολέμου, στις 30 Οκτωβρίου 1940. Όμως το ομολόγησαν και οι ίδιοι οι Ιταλοί οι οποίοι εξ άλλου πλήρωσαν και πολεμικές αποζημιώσεις. Στη θέση του καταδρομικού “ΕΛΛΗ” μαε έδωσαν το 1951 το “Ευγένιος της Σαβοΐας” που μετονομάστηκε σε ΕΛΛΗ και εντάχθηκε στο ελληνικό πολεμικό ναυτικό. Ωστόσο ξεκατινιάσθηκαν (το 1960) κανονικά σε εφημερίδες και περιοδικά από τον δημόσιο διάλογο του Ντε Βέκι που έδωσε την εντολή και του Αϊκάρντι που ήταν κυβερνήτης του υποβρυχίου ΝΤΕΛΦΙΝΟ που έριξε τις τορπίλες.

Στα απομνημονεύματά του ο Ντε Βέκι έγραψε ότι “η βύθιση που ήταν πράγματι ατυχής προκάλεσε αναταραχή σε διεθνές επίπεδο”. 

Ο Τζουζέπε Αϊκάρντι τα πήρε με την έκφραση “ατυχής”. Εξέθεσε τον Ντε Βέκι με επιστολή του στην “Νατσιόνε” της Φλωρεντίας όπου μεταξύ άλλων έγραψε (πηγή μια πτυχιακή εργασία της κ. Ελ. Κοψιδά)

“Δεν είχαμε διάκριση μεταξύ πλοίων και εμπορικών, αυτό το βεβαιώνω κατά τρόπο απόλυτο” λέει. Δηλαδή η διαταγή ήταν έγκλημα πολέμου.

“Θα εφοδιαστείς με τορπίλες, όσες περισσότερες μπορείς και πρέπει να τορπιλίσεις ό,τι συναντήσεις, ουδέτερα και μη ουδέτερα”. Και πάλι έγκλημα πολέμου δηλαδή.

“Μου ζήτησε να τορπιλίσω δύο πλοία στην Τήνο και δύο στη Σύρο και μετά να κατευθυνθώ στον Ισθμό της Κορίνθου και να τον αποκλείσω”. Σε μια ουδέτερη Ελλάδα αυτά!

“Οι επιχειρήσεις έπρεπε να γίνουν έτσι ώστε η ταυτότητα και η εθνικότητα του υποβρυχίου να μην αναγνωριστούν”. Μπαμπεσιά με τα όλα της δηλαδή.

“Είχα συνείδηση ότι εκτελώ μια στρατιωτική διαταγή η οποία δεν έδινε περιθώρια για αμφιβολίες. Σήμερα τρέφω για την Ελλάδα αισθήματα συμπάθειας και θαυμασμού, τότε όμως είμασταν σε αντίθετα στρατόπεδα. Απ’ ό,τι ήξερα, η διαταγή που είχα πάρει μπορούσε να αποτελεί το προοίμιο για άμεση κανονική είσοδο στον πόλεμο”. Πρόκληση κανονική και προβοκάτσια ομολογημένη.

Ο Αϊκάρντι ρίχνει και δυο τορπίλες μέσα στο λιμάνι και αποχωρεί για τη Σύρο. Δυστυχώς εκεί δεν βρίσκει τίποτε για να τορπιλίσει. Όπως το γράφει στην “Νατσιόνε” είναι να τον λυπάσαι για την απογοήτευση που ένιωσε. Το λιμάνι είναι άδειο, ακόμη και από μικρά πλεούμενα και μικρές βράκες. “Ποτέ δεν είδα λιμάνι τόσο άδειο” γράφει.

Λέει κι άλλα ενδιαφέροντα ο Τζουζέπε Αϊκάρντι αλλά κρατάω δυο τρεις ακόμη φράσεις του.

“Οι διαταγές δεν είναι αστεία ή προτάσεις που επιδέχονται αντίρρηση, απλά εκτελούνται” ξεκαθαρίζει αποποιούμενος ευθυνών.

Και το καλύτερο που δείχνει την “συμπονετική” ψυχή του πολεμιστή. Ο θάνατος των εννέα ναυτών δεν μετρά καθώς αυτοί στρατιώτες είναι, εκείνο που μετρά είναι οι άμαχοι, τα “αθώα” θύματα, λες και οι άλλοι που κατατάχτηκαν υποχρεωτικά είναι ένοχοι.

“Η πικρή ανάμνηση που μου έρχεται σήμερα, είναι ότι η τορπίλη που έπληξε τον μικρό κυματοθραύστη, προκάλεσε τον θάνατο μιας πτωχής γυναίκας. Θα πρέπει να έπασχε από την καρδιά της. Αυτή την λεπτομέρεια την πληροφορήθηκα στην Λέρο, αμέσως μετά την επιστροφή μου, και με γέμισε θλίψη”. Ευχαριστούμε Τζουζέπε, η λεπτή ψυχή σου μας συγκινεί και σε συγχωρούμε … όλα για την πατρίδα σου τα έκανες άλλωστε και ...

όπως γράφεις:

“Αυτή η πολυτάραχη περιπέτεια άφησε και σε μένα μια πικρή ανάμνηση που κάθε τόσο ξανάρχεται. Όχι όμως σαν μετάνοια λόγω τύψεων”. 

Και σημειώνει με νόημα και κάποιες οικονομικές προεκτάσεις της υπόθεσης. 

“Ο τορπιλισμός του καταδρομικού προκάλεσε μιαν ανάσχεση στην ελληνική ναυσιπλοΐα στο Αιγαίο πράγμα που αναμφίβολα μας ωφέλησε”. Βεβαίως αγαπητέ Τζουζέπε, αλλοίμονο τώρα! 

Ο τορπιλισμός έγινε 15 Αυγούστου 1940 και στις 28 Οκτώβρη, (την προσεχή Τρίτη έχουμε 28) ο Μεταξάς είπε το περίφημο ΟΧΙ που το είχε προαποφασίσει οριστικά στις 13 Αυγούστου μετά από μακρές συζητήσεις με τους Άγγλους. Ήθελε να εξασφαλίσει αγγλική βοήθεια σε περίπτωση επίθεσης των Ιταλών αλλά οι Άγγλοι δεν μπόρεσαν να βρουν τρόπο να την παράσχουν. Παρά ταύτα ο Μεταξάς αποδέχτηκε ότι θα αντιμετώπιζαν οι Έλληνες μόνοι τους τους Ιταλούς αν δέχονταν επίθεση. Αυτή η απόφαση ουσιαστικά προκάλεσε τον τορπιλισμό του “ΕΛΛΗ”. Ήταν ένα πρόωρο ΟΧΙ και μια πρόωρη εισβολή. Μόνο που ο αντίπαλος στην Τήνο έμεινε κρυμμένος κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας και η σκοπιμότητα των στιγμών του επέτρεψε να κρυφτεί πίσω από την ανωνυμία. Μερικούς μήνες αργότερα δόθηκε η απάντηση της οποίας την επέτειο έχουμε σε λίγες μέρες.