Όθων, ο βραδύνους…

Γράφει ο Μανόλης Πλούσος

Μετά από σκληρό και αιματηρό αγώνα οι Έλληνες επαναστάτες του 1821 καταφέρνουν να αποκτήσουν την πολυπόθητη ανεξαρτησία τους από την Υψηλή Πύλη στα 1830. Οι Μεγάλες Δυνάμεις, Αγγλία, Γαλλία και Ρωσία, συμφώνησαν ότι το νεότευκτο κράτος θα έπρεπε να κυβερνηθεί μοναρχικά. Με το άρθρο 1 του πρωτοκόλλου του Λονδίνου του Φλεβάρη του 1830 οριζόταν πως «η κυβέρνησις της Ελλάδος έσται μοναρχική». Προκειμένου μάλιστα να αποφευχθούν τριβές μεταξύ τους, αποφασίζουν ότι ο νέος μονάρχης δεν θα έπρεπε να προέρχεται από τους βασιλικούς οίκους των τριών Μεγάλων Δυνάμεων. Μεταξύ των πολλών υποψηφίων μνηστήρων ήταν Βαυαροί πρίγκιπες, Πορτογάλοι ευγενείς, Δούκες της Αυστρίας και διάφοροι άλλοι «άνεργοι» γαλαζοαίματοι, οι οποίοι μπήκαν στο μικροσκόπιο των Μεγάλων Δυνάμεων. Η επιλογή, βέβαια, δεν θα γινόταν με βάση την αξιοσύνη του κάθε υποψηφίου, αλλά μάλλον με βάση το πόσο υπάκουος θα ήταν στις απαιτήσεις των Μεγάλων Δυνάμεων… Μια πρώτη επιλογή στην οποία κατέληξαν ομόφωνα ήταν ο Λεοπόλδος, γιός του Δούκα του Σαξ- Κοβούργου Φραγκίσκου. Διαφωνίες όμως σχετικά με την έκταση του ελληνικού κράτους τον οδήγησαν να αρνηθεί τον θρόνο. Στην επιστολή του προς τις Μεγάλες Δυνάμεις, διαβλέπει ότι θα αποτελούσε μάλλον διακοσμητικό στοιχείο στην διακυβέρνηση του κράτους και απορρίπτει «…την υποχρέωσιν του είναι εντολοδόχος των συμμάχων Δυνάμεων υπό τούτων εκλεγείς, ίνα κρατή εν υποταγή την Ελλάδα δια της βίας των όπλων αυτών». Αργότερα απεφάσισε ότι ήταν δελεαστικότερος ο θρόνος του Βελγίου όπου και στέριωσε τη δυναστεία του.

Ο Π. Καρολίδης σημειώνει για την πρώτη απόπειρα ανεύρεσης μονάρχη για τον ελληνικό θρόνο : «…πάντες, εις ους απηυθύνετο η Συνδιάσκεψις (ενν. του Λονδίνου), ηρνούντο την προσφοράν μη τολμώντες να δεχθώσι θέσιν εγκαταλειφθείσαν υπό ηγεμονόπαιδος θεωρουμένου τόσον συνετού, οίος ήν ο Λεοπόλδος, ενώ προ της εκλογής του Λεοπόλδου πολλοί ήσαν οι δεχόμενοι την θέσιν». Στην Γερμανία, που τότε ήταν ακόμη χωρισμένη σε δουκάτα, βρέθηκε ένας ιδανικός υποψήφιος. Στη Βαυαρία ηγεμόνευε ο Μαξιμιλιανός των Βίτελσμπαχ που είχε ένα πρωτότοκο γιο τον Λουδοβίκο. Το περιβάλλον του Μονάχου τότε έδειχνε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την αρχαία Ελλάδα και από εκεί ξεπήδησαν πολλοί Γερμανοί φιλέλληνες. Ο νεαρός Λουδοβίκος επηρεασμένος από το πολιτιστικό περιβάλλον του Μονάχου, «της παρά τον Ίσαρον Αθήνας» για τους λόγιους της εποχής, επιδόθηκε και στην συγγραφή φιλελληνικών ποιημάτων, αμφιβόλου μάλλον αξίας… Ο δευτερότοκος γιός του φιλέλληνα Λουδοβίκου, Otto, ελληνιστί Όθωνας, γεννημένος την 1^η Ιούνη του 1815 επελέγη ως ιδανική λύση. Μάλιστα το νεαρόν της ηλικίας του, μόλις 17 ετών το 1832 που επελέγη, φάνταζε ως πλεονέκτημα, αφού ο Όθωνας θα είχε καιρό να εγκλιματιστεί στο νέο περιβάλλον και στον τρόπο ζωής των υπηκόων του.

Όθωνας και Αμαλία έφιπποi

Ο Όθωνας από μικρός έλαβε εκπαίδευση ταιριαστή σε γαλαζοαίματο. Όλως περιέργως όμως ο πατέρας του δεν έτρεφε μεγάλες φιλοδοξίες για τον δευτερότοκο Όθωνα, και όπως θα δούμε είχε τους λόγους του. Η εκπαίδευση του νεαρού Όθωνα είχε ανατεθεί σε έναν φανατικό και σχολαστικό καθολικό ιερωμένο, ονόματι Oetel, από τον οποίο μυήθηκε στο καθολικό δόγμα και στην θεοκρατική αντίληψη των εγκοσμίων. Ο Κωνστ.Παπαρηγόπουλος στην «Ιστορία του ελληνικού έθνους» κάνει μια σημαντική παραδοχή. Ο πρώτος βασιλιάς της Ελλάδας δεν ήταν ιδιαίτερα έξυπνος, μάλλον βραδύνους. Τον χαρακτηρίζει «κληρονομικώς μη απολύτου αρτιότητος». Πράγματι στο ιστορικό της οικογένειας του Όθωνα, υπήρχαν περιπτώσεις συγγενών του, όπως του αδερφού του Μαξιμιλιανού Α΄, που πέθαναν τρελοί. Ο  Όθωνας μπορεί να μην διεγνώσθη με παρόμοια πάθηση, αλλά στα 14 του είχε επισκεφθεί το Λιβόρνο για κούρα του νευρικού του συστήματος, ενώ πολλές φορές στην αρχή της βασιλείας του εν Ελλάδι πάθαινε νευρικές κρίσεις. Το γεγονός αυτό θορύβησε την αυλή του και τρεις συμπατριώτες του αυλικοί συντάξανε ένα πιστοποιητικό στο οποίο ούτε λίγο, ούτε πολύ βγάζανε τον Όθωνα βλάκα και ανίκανο! Ο προσωπικός γιατρός του Όθωνα, Βίμπμερ, ο γραμματέας του βαρόνος Στέγκελ  και ο αντισυνταγματάρχης Λεμάιρ, μόνο τυχαίοι δεν μπορούν να χαρακτηριστούν… Σε αυτούς προστέθηκαν λίγο αργότερα και ο κόντες Σαπόρτας καθώς και ο βαρόνος  Χουνολστάην. Όπως σημειώνεται στο πιστοποιητικό βλακείας «…η πνευματική κατάστασις της Αυτού Μεγαλειότητος του Βασιλέως Όθωνος όχι μόνον εξακολουθεί να είναι η ίδια, αλλά αντιθέτως εχειροτέρευσε. […] η αδυναμία της Α.Μ. να συγκεντρωθή είναι φανερά από την ανικανότητα του να διαβάση ο,τιδήποτε με κάποιαν συνεχή χρονική διάρκειαν και γίνεται αιτία να μην ημπορή ευκόλως να κατανοήση. […] η σημερινή πνευματική κατάστασίς του κάνει εξαιρετικά δύσκολον δι΄ αυτόν, ακόμη και με τη βοήθεια και τας οδηγίας είτε ενός είτε περισσοτέρων αξιόπιστων συμβούλων, να αναλάβη τα ηνία της κυβερνήσεως και αυτό μερικώς οφείλεται εις την μικρόλογον και περίφοβον διερεύνησιν κάθε προβλήματος προτού δυνηθή να λάβη αποφάσεις. […] Όλα αυτά κάνουν τον βασιλέα- με την επιμονή του να εξετάζη και τας ελαχίστους λεπτομερείας- να μην ημπορή να διακρίνει το κύριον θέμα». Μάλιστα αντίγραφα εστάλησαν και στον Λουδοβίκο αλλά και στην αγγλική κυβέρνηση, χωρίς κανείς να διαμαρτυρηθεί ή να διαψεύσει κάτι από αυτά, γεγονός που ενισχύει την αυθεντικότητα των ισχυρισμών των συντακτών. Θα μπορούσε να αποδώσει κανείς το πιστοποιητικό σε αντιοθωνικούς κύκλους, αλλά το πλήθος των μαρτυριών σχετικά με τη νοητική επάρκεια του μονάρχη, που περιλαμβάνει και φιλοοθωνικούς, δεν αφήνει και πολλά περιθώρια αμφισβήτησης των αναφερομένων σε αυτό.  Το σκάνδαλο ξέσπασε όταν αντίτυπο του πιστοποιητικού έφτασε στα χέρια της αγγλικής εφημερίδας «Morning Chronicle». Μετά από αυτό οι συντάκτες του πιστοποιητικού αναγκάστηκαν με επιστολή τους στην εφημερίδα στις 11 Ιουλίου 1839 να ανασκευάσουν. Η ζημιά όμως είχε γίνει. Ο Ανδρέας Σκανδάμης στο βιβλίο του «Σελίδες πολιτικής ιστορίας και κριτικής» αναφέρει σχετικά με την διάψευση «… Δεν διεψεύδετο εν αυτή το ότι υπέγραψαν αποδεικτικόν πνευματικής ανικανότητος του Όθωνος, αλλά ότι απλώς δεν εξεφράσθησαν ότι ο Βασιλεύς ήτο ανίκανος εις το κυβερνάν. Υποκρισία αφελής και αδεξία…»

Όθωνας και Αμαλία

Τον Αύγουστο του 1860 μια ελληνική εφημερίδα «Το μέλλον της Πατρίδος», σκάρωσε το προφίλ του βασιλιά, χωρίς να τον ονομάζει αλλά τον φωτογράφιζε εμφανώς: «…οι βλάκες παρουσιάζουν διαφόρους φυσικάς και διανοητικάς ελλείψεις, ως βαρηκοΐαν, η οποία αυξάνει με την ηλικίαν […] Η βλακεία εις πολλά μέρη είναι ενδημική, π.χ. εις διαφόρους πόλεις των Γερμανικών κρατών. Πολλοί βλάκες υπήρξαν ωραίοι και δι΄ αυτό ήσαν πλέον επικίνδυνοι εις την κοινωνίαν. Άλλοι επίσης είναι δύσπιστοι, σχολαστικοί, κάμνουν τον ενάρετον και ζητούν να φαίνονται δίκαιοι και ευσεβείς. Όσον δια τα λουτρά, ζήτημα είναι αν ωφελούν εις την θεραπείαν της βλακείας».  Ο Όθωνας ήταν κληρονομικά βαρήκοος, ενώ συχνά πήγαινε στο εξωτερικό για ιαματικά λουτρά… Ακόμη και υπουργοί του Όθωνα, όπως ο Παναγιώτης Χαλκιόπουλος, σημείωναν : «Ο βασιλεύς εκ φύσεως ήτο δύσνους, πείσμων και αυτάρχης, ασυμβίβαστος επομένως με τον χαρακτήρα του έθνους…» , ο δε Αναστάσιος Βυζάντιος, που συνέγραψε και μια νεκρολογία για τον Όθωνα γράφει στη εφημερίδα του «Νέα Ημέρα»: «Το ήμισυ του βίου αυτού διήρχετο σχεδιάζων και το έτερο ήμισυ απορών. Τους πάντας εφοβείτο, ουδένα ηγάπησε και μόλις ετίμησε δυο ή τρεις». Ο δε πρεσβευτής της Γαλλίας στην Αθήνα, M.Thouvenel, δίνει μια, όχι και τόσο κολακευτική, εικόνα για το πρόσωπο του βασιλιά. «Είναι σχεδόν αδύνατο να κρατήσει κανείς τη σοβαρότητα του μπροστά στη Μεγαλειότητά του. Αντί να μιλάει, καταπίνει με μεγάλη δυσκολία το σάλιο του, για πέντε ολόκληρα λεπτά, πριν ξεστομίσει τη φράση του».

Όθωνας

Τα περισσότερα στοιχεία σχετικά με την διανοητική ικανότητα του Όθωνα είναι συντριπτικά… εναντίον του. Μπορεί να μην ήταν αυτό που ο λαός λέει «εντελώς βλάξ», αλλά για τη θέση του βασιλιά ενός κράτους και η λίγη βλακεία δύναται να αποβεί  καταστροφική… Το κυριότερο ελάττωμα του φαίνεται να ήταν η υπερβολική σημασία που έδινε σε άσχετες λεπτομέρειες, δείγμα αδυναμίας ενός νου που δεν μπορεί να διακρίνει την γενικότερη εικόνα, γεγονός που είχε σοβαρότατες συνέπειες στη λειτουργία του κράτους. Ο Ι. Σπηλιωτάκης, που εγκωμιάζει γενικώς τον Όθωνα,  σημειώνει χαρακτηριστικά ότι: «εσκωτίζετο προσκολλώμενος, όσον δεν έπρεπεν, εις τας τελευταίας λεπτομερείας και, συγχέων τας ιδέας του, τον εστέρει της αναγκαίας πρωτοβουλίας και ετοιμότητος εν τοις κρίσιμοις περιστάσεσι…». Οι υμνητές του Όθωνα, από αυλοκόλακες και πολιτικάντηδες μέχρι καριερίστες αξιωματούχοι και ακαδημαϊκοί της περιόδου, προβάλλουν κάποια προτερήματα του χαρακτήρα του, όπως την εργατικότητά του, την αγάπη του προς την Ελλάδα (προσοχή, όχι στους Έλληνες…) ή την καλοσύνη του, προτερήματα όμως που ακυρώνονταν από την αμβλύνοια που γενικά χαρακτήριζε τον Όθωνα. Ακόμη και ο ίδιος ο πατέρας του, Λουδοβίκος, σε γράμματα που του έστελνε τον παρακινούσε και τον συμβούλευε, ήδη από το 1834 «… Άντλησε δυνάμεις, έχε θάρρος, υπερνίκησε τον φοβερόν σκεπτικισμόν και την αθεράπευτον αναποφασιστικότητά σου»  και πάλι το 1838  «… απομένει ακόμη να υπερνικήσεις την αναποφασιστικότητά σου. Μη χάνεσαι εις λεπτολογίας». Ακριβώς επειδή έχουμε να κάνουμε με ένα απολυταρχικό καθεστώς, τουλάχιστον μέχρι και την επανάσταση της 3^ης Σεπτεμβρίου 1843, είναι εξόχως αποκαλυπτικό το νοητικό προφίλ του ανθρώπου που καθόρισε τη μοίρα του τόπου μας για περίπου 30 χρόνια. Από νωρίς λοιπόν το ελληνικό κράτος παραδόθηκε στα χέρια ενός ανίκανου νοητικά ηγεμονίσκου, που κατέστη έρμαιο στις ορέξεις και στις έριδες των Μεγάλων Δυνάμεων. Άλλωστε, ο σχεδιασμός των ισχυρών της εποχής σε καμία περίπτωση δεν προέβλεπε τη δημιουργία ενός ανεξάρτητου και ισχυρού κράτους στο μαλακό υπογάστριο του Μεγάλου Ασθενούς, αλλά μάλλον ενός, άμεσα ελεγχόμενου από την Αγγλία ως επί το πλείστον, προτεκτοράτου. Η επιλογή του άβουλου Όθωνα «ταίριαξε γάντι» στους μακροπρόθεσμους σχεδιασμούς της Γηραιάς Αλβιόνας.

Ο Όθων-Φρειδερίκος-Λουδοβίκος. (1 Ιουνίου 1815 – 26 Ιουλίου 1867), ήταν Πρίγκιπας της Βαυαρίας και πρώτος Βασιλιάς του Βασιλείου της Ελλάδος, με τον επίσημο τίτλο «Βασιλεύς της Ελλάδος».

Διαβάστε:  «Όθωνας, η μοναρχία», Δημ. Φωτιάδη, εκδ. Σ. Ι. Ζαχαρόπουλου.

«Ιστορία του ελληνικού έθνους», τομ. 9, Κ. Παπαρηγόπουλου- Π. Καρολίδη- Γ.  Αναστασιάδη, εκδ. Αλέξανδρος.