Η ΑΙΓΟΠΡΟΒΑΤΟΤΡΟΦΙΑ ΕΙΝΑΙ ΓΥΜΝΗ

Ηλιάνα Τσολιού Κτηνίατρος

Τα τελευταία χρόνια δεν έχουν τέλος οι άσχημες ειδήσεις για την ελληνική αιγοπροβατοτροφία. Ειδικά, τα εξωτικά νοσήματα της πανώλης και της ευλογιάς έφεραν, αφενός, την κτηνοτροφία και τους συναρτώμενους παραγωγικούς κλάδους σε οριακή καμπή και, αφετέρου, φανέρωσαν όλες τις διαθρωτικές αδυναμίες της παραγωγής, αλλά και την ευθύνη της πολιτείας για ό,τι έκανε και ό,τι δεν έπραξε για να την προστατέψει.

Χρόνια προβλήματα

Αυτό που συμβαίνει στην ελληνική αιγοπροβατοτροφία δεν είναι κακοτυχία, είναι η λογική εξέλιξη των πράγματων που από πολιτική επιλογή κάποιοι επέτρεψαν να συμβούν. Η ελληνική πολιτεία είτε ως υπουργείο, είτε ως τοπική αυτοδιοίκηση, αλλά και οι μεγάλες κτηνοτροφικές οργανώσεις επέτρεψαν ή βοήθησαν να συμβούν πολλά και για πολλά χρόνια:

• Παράνομες και σκανδαλώδεις επιδοτήσεις σε «ψευτοπαραγωγούς» εις βάρος των μικρών και νόμιμων κτηνοτρόφων.
• Ανεπαρκές και διάτρητο σύστημα σήμανσης και ιχνηλασιμότητας ζώω.
• Συνεχείς νομοθετικές παρεκκλίσεις για αδειοδότηση σταβλικών εγκαταστάσεων χωρίς να πληρούνται βασικές αρχές βιοασφάλειας.
• Επενδύσεις και επιδοτήσεις για βελτίωση σταβλικών εγκαταστάσεων που έμειναν στα «σχέδια».
• Υποβάθμιση και μαρασμός των κρατικών κέντρων τεχνητής σπερματέγχυσης και γενετικής βελτίωσης, με συνέπεια την πλήρη εξάρτηση σε αναπαραγωγικό υλικό και ζωικό κεφάλαιο.
• Αδυναμία ίδρυσης και λειτουργίας τράπεζας ζωικού γενετικού υλικού, με αποτέλεσμα την εξαφάνιση πολυτίμων, σπάνιων και ανθεκτικών εγχώριων φυλών αιγοπροβάτων.
• Ασυδοσία και ατιμωρησία στο παράνομο εμπόριο ζώντων ζωών (αλήθεια θα μάθουμε από την επίσημη επιτροπή, πώς τελικά ήρθε η πανώλη των μικρών μηρυκαστικών στη χώρα το 2024 και πώς έφτασε σε χρόνο dt από τη Θεσσαλία στην Κρήτη;)
• Κτηνοτρόφοι ανεκπαίδευτοι στην υγειονομική διαχείριση των μονάδων τους και επιφυλακτικοί στο να δηλώνουν έγκαιρα ύποπτα κρούσματα.
• Γαλακτοβιομηχανία που δεν παίρνει την ευθύνη και το κόστος να προστατέψει τους συνεργαζόμενους παραγωγούς της όσον αφορά την εφαρμογή των μέτρων βιοασφάλειας.
• Καθυστερήσεις στις αποζημιώσεις από τις υποχρεωτικές καταστροφές του ζωικού κεφαλαίου.
• Δραματικά υποστελεχωμένες και δυσλειτουργικά πολυδιασπασμένες κτηνιατρικές υπηρεσίες χωρίς πόρους σε εξοπλισμό και μέσα, αλλά με τεράστιο όγκο δουλειάς, υψηλών απαιτήσεων και αρμοδιοτήτων εξαιτίας και της ευρωπαϊκής νομοθεσίας, άγνωστο όχι μόνο στο ευρύ κοινό, αλλά συχνά και τους πολιτικούς προϊσταμένους.

Τα κρούσματα ευλογιάς

Τον τελευταίο χρόνο τα κρούσματα του νοσήματος της ευλογιάς των αιγοπροβάτων στη χώρα έχουν αυξηθεί κατακόρυφα (με συνολικά από την αρχή του έτους 1192 εστίες καταγεγραμμένες στα επίσημα στοιχεία της ΕΕ στις 22/10/2025). Ταυτόχρονα, η νόσος έχει εξαπλωθεί σε μεγάλο εύρος στην ελληνική επικράτεια δυσχεραίνοντας περαιτέρω τον έλεγχο και την εκρίζωσή της και αυξάνοντας την πιθανότητα η χώρα να κηρυχθεί επίσημα ενδημική για την ευλογιά των αιγών και προβάτων, με όποιες συνέπειες μπορεί να έχει αυτό για την εγχώρια παραγωγή και τις εξαγωγικές δυνατότητες των τυροκομικών προϊόντων.

Όμως η ευλογιά των αιγοπροβάτων δεν εμφανίστηκε ξαφνικά και από το πουθενά. Η νόσος ενδημεί σε χώρες της Αφρικής και της Ασίας, ενώ τελευταία παρατηρούνται επαναλαμβανόμενες επιζωοτίες σε ευρωπαϊκές χώρες. Η Ελλάδα συνορεύει με την Τουρκία όπου το νόσημα ενδημεί εδώ και χρόνια, αλλά και με άλλες χώρες που το νόσημα έκανε σποραδικά την εμφάνισή (π.χ. Βουλγαρία). Στην Ελλάδα, τα τελευταία χρόνια εμφανιζόταν σποραδικά το νόσημα και εκριζωνόταν, αλλά από τον Δεκέμβριο του 2024 οι νέες εστίες αυξάνονται συνεχώς με την κατάσταση να διαγράφεται δυσοίωνη.

Η ευλογιά των αιγοπροβάτων είναι ιογενές νόσημα (ιοί του γένους Capripoxvirus). Η μόλυνση των αιγοπροβάτων γίνεται άμεσα ή έμμεσα, με επαφή με άλλα μολυσμένα ζώα ή αντικείμενα καθώς και με αερολύματα και μηχανικά από έντομα. Ο ιός δεν μεταδίδεται στον άνθρωπο και η κατανάλωση κρέατος και γαλακτοκομικών προϊόντων δεν ενέχουν κίνδυνους για τη δημόσια υγεία. Όμως πρόκειται για ένα νόσημα με δραματικές οικονομικές συνέπειες για την αιγοπροβατοτροφία, καθώς, από τη μία, ο ιός παραμένει ανθεκτικός για μήνες στο περιβάλλον και, από την άλλη, η είσοδός του σε ένα κοπάδι συνοδεύεται από μεγάλη νοσηρότητα και κυμαινόμενη θνησιμότητα, ανάλογα και με την ευαισθησία των ζωών.

Η ασθένεια της ευλογιάς των αιγοπροβάτων ανήκει στην «κατηγορία Α», σύμφωνα με το EU AHL, με συνέπεια η αντιμετώπισή της να βασίζεται σε επιβολή άμεσων μέτρων εκρίζωσης (ζώνες προστασίας και επιτήρησης, θανατώσεις κοπαδιών επί τόπου υγειονομική ταφή). Μέτρα δύσκολα στην εφαρμογή τους, στην επιτήρησή τους, αλλά και δύσκολα στην εξήγησή τους και γι’ αυτό διαρκώς αμφισβητούμενα στον δημόσιο διάλογο. Για τον λόγο αυτό αξίζει να σημειωθεί πως αυτά τα μέτρα στηρίζονται σε επιστημονικά δεδομένα διεθνών οργανισμών (EFSA, WOAH), έχουν συμφωνηθεί σε πολιτικό επίπεδο και έχουν νομοθετηθεί εντός της ΕΕ (ΕΚ 2020/687, ΕΚ 2016/429).

Οι επιπτώσεις

Συνεπώς, η επίσημη πολιτεία γνώριζε τη δύσκολη κατάσταση στην οποία θα έμπαινε η εγχώρια κτηνοτροφία σε περίπτωση «εισόδου» ενός τέτοιου νοσήματος στη χώρα και όφειλε από χρόνια να λάβει τα ανάλογα «μέτρα θωράκισής της», όποιο κόστος (οικονομικό ή πολιτικό) θα είχαν αυτά. Επίσης, γνώριζε από την αρχή της νόσου τις μεθόδους με τις οποίες μπορούσε να αντιδράσει. Αν αυτά τα μέτρα επέφεραν αποτελέσματα, έχει να κάνει με τον τρόπο που αυτά εφαρμόστηκαν (σε χρόνο, σε ένταση, σε διάθεση πόρων κ.ά.). Παρόλα αυτά, όμως, το νόσημα «προελαύνει» στη χώρα, διακινδυνεύοντας την ελληνική γαλακτοπαραγωγή και την παραγωγή των τυροκομικών προϊόντων, απειλώντας τη διατροφική επάρκεια της χώρας και τις εξαγωγικές της δυνατότητες, συρρικνώνοντας το ζωικό κεφάλαιο και το εγχώριο γενετικό υλικό (καταστροφή σπάνιων ελληνικών φυλών) και αφήνοντας πίσω οικονομική καταστροφή των μονάδων με δραματικές κοινωνικές επιπτώσεις στο επάγγελμα των κτηνοτρόφων.

Επιπτώσεις που στο επόμενο διάστημα θα γίνουν κοινωνική πληγή, καθώς θα συνοδευτούν από εγκατάλειψη του κτηνοτροφικού επαγγέλματος, αύξηση της ανεργίας, εγκατάλειψη της υπαίθρου, υπερχρέωση επιχειρήσεων-νοικοκυριών, μη εξυπηρέτηση δανείων, κατασχέσεις με συνακόλουθες δυσβάσταχτες ψυχολογικές επιπτώσεις για τους κτηνοτρόφους, αλλά και για τους κτηνίατρους που δουλεύουν σε υπερεντατικούς ρυθμούς, σε αντίξοες συνθήκες, επιβάλλοντας δύσκολα μέτρα…

Ο εμβολιασμός

Είναι, λοιπόν, αναμενόμενο σήμερα, μετά σχεδόν 1,5 χρόνο από την εμφάνιση της ζωονόσου, και παρά τις σχεδόν 350.000 υποχρεωτικές θανατώσεις ζώων, οι κτηνοτρόφοι στην απελπισία τους να απαιτούν τον εμβολιασμό των κοπαδιών τους, θεωρώντας το ως μόνη διέξοδο. Αυτό που δεν είναι λογικό, είναι πως η απαίτηση αυτή είχε ξεκινήσει ταυτόχρονα σχεδόν με την εμφάνιση της νόσου και όχι αρχικά από τους κτηνοτρόφους, και πως αμέσως άρχισε να συνοδεύεται και από ένα «μυστήριο συνομωσίας», το οποίο μάλλον δεν βοήθησε τον έλεγχο της επιδημίας, αφού αποπροσανατόλιζε από τη βαρύτητα που έπρεπε να δοθεί στα μέτρα βιοασφάλειας από πλευράς παραγωγών και στην παροχή πόρων που έπρεπε έγκαιρα να παρέχει το ΥΠΑΑΤ και οι περιφέρειες για την εφαρμογή των μέτρων.

Σχετικά με τον εμβολιασμό, είναι γνωστό πως οι χώρες που εμβολιάζουν σήμερα κατά της ευλογιάς των αιγοπροβάτων είναι αυτές που το νόσημα ενδημεί (ασιατικές, αφρικανικές) και εμβολιάζουν με ζωντανό εμβόλιο μειωμένης λοιμογόνου δύναμης που έχουν δημιουργήσει με βάση το στέλεχος του ιού που ενδημεί σε αυτές. Συνεπώς, η εφαρμογή αυτών των εμβολίων (που παράνομα ήδη ξεκίνησε) πιθανά να μην φέρει καμμιά αξιοσημείωτη ανοσοποίηση στα ζώα, σίγουρα θα δυσκολέψει περισσότερο την επιδημιολογική διερεύνηση (εμβόλιο non-DIVA) και δεν θα απαλλάξει από την τήρηση μέτρων περιορισμού μετακινήσεων ζωών και προϊόντων και υποχρεωτικών θανατώσεων ζώων με κλινικά συμπτώματα. Επειδή η κατάσταση είναι πολύ σοβαρή για την ελληνική κτηνοτροφίας, πρέπει και η όποια συζήτηση για τον εμβολιασμό να φύγει από τα δημοσιογραφικά πάνελ και τα πληκτρολόγια των social media και να οργανωθεί θεσμικά μεταξύ επιστημόνων, πολιτικής ηγεσίας και Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ώστε οι πληροφορίες περί εξαγωγών, εμβολίων κλπ να είναι επίσημες και να διαφωτίζουν παρά να συσκοτίζουν.

Η κατάσταση στην οποία έχει εισέλθει η ελληνική αιγοπροβατοτροφία βρίσκεται σε οριακό σημείο και η διαχείρισή της απαιτεί σοβαρότητα, ειλικρίνεια και διαφάνεια από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς. Πρέπει να διασφαλιστεί η βιωσιμότητα της ελληνικής αιγοπροβατοτροφίας και να δρομολογηθούν και να χρηματοδοτηθούν οι απαραίτητες διαθρωτικές αλλαγές για την ανάπτυξή της.

Σήμερα, επείγει να γίνει ενεργοποίηση κρατικών και ευρωπαϊκών χρηματοδοτικών εργαλείων ώστε:

• Να αποζημιώνονται άμεσα οι παραγωγοί για τα ζώα που υποχρεωτικά θανατώνονται και να εξασφαλίζεται σε αυτούς σταθερό εισόδημα μέχρι να τους επιτραπεί να ξεκινήσουν ξανά την παραγωγική διαδικασία.

• Να καλύπτεται η εγκατάσταση υποδομών και μέσων απολύμανσης και η αγορά απολυμαντικών σκευασμάτων σε επίπεδο μονάδας (βιοασφάλεια).

• Να καλύπτονται τα έξοδα για την αγορά ζωοτροφών σε όλους τους παραγωγούς που αναγκάστηκαν να κρατήσουν κλεισμένα τα ζώα τους και να τα ταΐζουν συνεχώς.

• Να εγκριθεί ένα ολοκληρωμένο σχέδιο για την άμεση αντικατάσταση του ζωικού κεφαλαίου με επίκεντρο τις εγχώριες ανθεκτικές φυλές και με δέσμευση για την στήριξη των Κέντρων Τεχνητής Σπερματέγχυσης και Γενετικής Βελτίωσης, αλλά και τη θεσμοθέτηση Τράπεζας Γενετικού Υλικού.

• Να γίνουν προσλήψεις μονίμων κτηνιάτρων και λοιπού προσωπικού σε όλη τη χώρα, με επείγουσες κατ’ εξαίρεση διαδικασίες και να ενισχυθούν τα κρατικά κτηνιατρικά εργαστήρια σε ανθρώπινο δυναμικό, εξοπλισμό και αναλώσιμα.

Σήμερα, πρέπει όλοι να αναδείξουμε τα αίτια της τρωτότητας της ελληνικής αιγοπροβατοτροφίας, γιατί αν κρυφτούν για άλλη μια φορά, ο κατήφορος και η συρρίκνωση θα συνεχίζονται και θα επαναληφθούν και σε άλλους κλάδους της εγχώριας παραγωγής.