ΠΑΝΟΣ ΙΩ. ΖΟΡΜΠΑΣ Ο Διβριώτης ιδεολόγος κομμουνιστής που χάθηκε τόσο άδοξα και άδικα...Και τρία περιστατικά της ανθρωπιάς του.

 Σωτ. Σωτηρόπουλο ς     sotirissotiropoulos.blogspot.gl

            Με αφορμή ένα βιβλίο του Παντελή Μούτουλα 

που περιέχει την διδακτορική του Διατριβή 

με τίτλο «ΤΟ ΕΑΜ ΣΤΗΝ ΗΛΕΙΑ» 

(http://www.math.upatras.gr/~streklas/EAM.pdf) 

μεταξύ άλλων σημαντικών αναφέρεται με ελάχιστα λόγια  και στον Διβρώτη Πάνο Ζορμπά (κατόπιν προσωπικών μαρτυριών) ότι «ήταν ο καλλίτερος, ο ηθικότερος όλων» κλπ κατα την διάρκεια των ετών που έδρασε το ΕΑΜ-ΕΛΛΑΣ στην περιοχή της Δίβρης, με πολλές ελλείψεις και χωρίς πολλές λεπτομέρειες, γράφω το σημείωμα αυτό και παραθέτω ως προδημοσίευση μιας ευρύτερης έρευνας που κάνω για την περίοδο αυτή 1941-1949 στη Δίβρη. Και επίσης με αφορμή την πρόσφατη Εκδήλωση του ΚΚΕ στη Δίβρη στις 28 Αυγούστου ε.έ., όπου έγιναν γιορτές και παρελάσεις σε ανάμνηση των γιορταστικών εκδηλώσεων του ΔΣΕ και του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ που είχαν γίνει στη Δίβρη στις 28-29 Οκτωβρίου του 1948 (μικρό σημείωμα παρέθεσα στο προηγούμενο ηλεκτρονικό φύλλο του «Τελάλη»-ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2016). 

Επίσης έχοντας δικά μου ακούσματα (από μικρό παιδί) από συμπατριώτες μου για την δράση και την συμπεριφορά του Πάνου Ζορμπά κατα την περίοδο του Εμφυλίου πολέμου («Β΄ Αντάρτικο»), θα σας μεταφέρω πολύ ενδιαφέρουσες πληροφορίες που είχα, μετά μια συζήτηση και αυθεντική αφήγηση ενός γέροντα 90 ετών, που ήταν αυτόπτης μάρτυρας στα γεγονότα της τραγικής αυτής περιόδου και τον άδικο και αποτρόπαιο χαμό του Πάνου Ζορμπά..

            Μέχρι σήμερα κανένας δεν μπόρεσε ή δεν τόλμησε να γράψει κάτι για την ΕΑΜική περίοδο στη Δίβρη (εκτός από τον αείμνηστο Λάμπη Βασ. Κούλο στο περιοδικό «ΔΒΡΗ»

 και ορισμένα στοιχεία που αναγράφονται στο σπουδαίο βιβλίο του αείμνηστου Δημάρχου Τάση Καζάζη «οι Γερμανοί στην Ηλεία»  που θα κάνουμε μνεία στο γενικό κεφάλαιο για το ΕΑΜ στη Δίβρη) αλλά ούτε για την επακολουθήσασα περίοδο του Εμφυλίου.

            Σήμερα θα περιοριστώ στα ακριβή γεγονότα  πως χάθηκε (δολοφονήθηκε) ο συμπατριώτης μας Πάνος Ζορμπάς του Ιωάννου (ορισμένος από τον ΔΣΕ, ως επικεφαλής του εφεδρικού ΕΛΑΣ  στη Δίβρη). Δολοφονήθηκε από τις στρατιωτικές δυνάμεις της 9^ηςΜεραρχίας του Εθνικού Στρατού και δείχνει την βαρβαρότητα εκείνης της εποχής αλλά και την αθλιότητα κάποιων ανθρώπων. Θα αναφερθώ και σε τρία σημαντικά περιστατικά από την συμπεριφορά του «αντάρτη» Πάνου Ζορμπά που δείχνουν το μεγαλείο της ψυχής του δολοφονημένου συμπατριώτη μας, απέναντι στην αδικία και την απανθρωπιά κάποιων άλλων.

            Κι εγώ και οι περισότεροι Διβριώτες είχαμε ακούσει και πιστέψει ότι ο Πάνος Ζορμπάς χάθηκε σε μια πολεμική αψιμαχία την τελευταία στιγμή, το έτος 1949, όταν ήρθε στη Δίβρη η πανίσχυρη 9^η Μεραρχία του Στρατού και κυνήγησε τα αποδεκατισμένα απομεινάρια του αντάρτικου σώματος... Δηλαδή ότι έπεσε από τις σφαίρες του Στρατού, όταν κυνηγήθηκαν οι αντάρτες της Δίβρης κατα την φυγή τους στο διβριώτικο ποτάμι και προς τους Παραλογγούς. Η πραγματικότητα όμως είναι διαφορετική, καθόσον ούτε η παραμικρή μάχη έγινε και οι συνθήκες δολοφονίας του Πάνου Ζορμπά,  σύμφωνα με την αυθεντική αφήγηση του συνομιλητού μου γέροντα, είναι εντελώς διαφορετική.

            Σας την μεταφέρω αυτούσια:

            «Όταν έφθασε  η 9^η Μεραρχία, χειμώνας του 1949 όσοι εκ των ανταρτών είχαν απομείνει στη Δίβρη λάκιξαν εδώ κι εκεί για να κρυφτούν. Ο Πάνος Ζορμπάς μαζί με τον Σπύρο Μπίρμπα πήγαν προς τα «Κρασάπιδα» και κρύφτηκαν στο καλύβι του παραλογγίτη Νίκου Φουγιάρη, κοντά στο ποτάμι Ερύμανθο από την από δω μεριά... Εκεί μείνανε μέχρι που κατέφθασε τμήμα του Στρατού συνοδευόμενο από ντόπιους Διβριώτες Χίτες και καταδότες, μεταξύ των οποίων και ο Γώργης ο Μπάλας (Ηλιόπουλος, (σ.σ. θα πω παρακάτω γιατί τον εν λόγω αναφέρω ονομαστικά) και τους υπέδειξαν την καλύβα. Και ο μεν Σπύρος Μπίρμπας κατάφερε και ξέφυγε και πήγε κατα το Νουσαίτικο σε συγγενικά του πρόσωπα, προφυλάχτηκε και γλίτωσε, ο δε Πάνος Ζορμπάς πήγε προς το Σινοβύθι και πιάστηκε.

Τον μεταφέρανε στη Δίβρη, θυμάμαι σαν τώρα, δεμένο στα χέρια με ένα κόκκινο σχοινί και τον πήγαν εκεί πέρα στου Λύγκα που ήταν η Πολιτοφυλακή και είχαν τα κρατητήρια... Και αμέσως ζήτησαν πληροφορίες από ντόποιους παράγοντες και τότε δυστυχώς «υπόγραψαν» εναντίον του πολλοί που δεν θέλω να γραφτούν τα ονόματά τους (σ.σ. τα ονόματα τους μου τα είπε και τα ξέρω, με εντυπωσιάζουν και κάποια στιγμή θα τα αποκαλύψω...) και μόνο ο δάσκαλος ο Τσουρούλας δεν υπόγραψε παρότι πιέστηκε...

Τότε  τον επήρανε δεμένο και τον πήγαν στο Βελημάχι για να δικαστεί δήθεν, αλλά εκεί τον άφησαν επίτηδες να περπατήσει ή να ...ξεφύγει, και τούριξαν πισώπλατα και τον σκότωσαν. Επικεφαλής του αποσπάσματος του Στρατού που τον σκότωσε ήταν ο αξιωματικός Καλατζής. Δεν ήθελαν να τον θάψουν, αλλά με την μεσολάβηση κάποιων ντόπιων τον έθαψαν στην άκρη του Νεκροταφείου... Όμως, την άλλη μέρα βρέθηκε ξεθαμμένος και κομματιασμένος από τα κοράκια και τα αγρίμια...

Και το ακόμη χειρότερο ήταν, όταν η αδελφή του Πάνου, Ευαγγγελία Ζορμπά με τον μετέπειτα  άνδρα της Πάκη Ζαφειρόπουλο (Γκούντα) πήγαν στα 40 να κάνουν το μνημόσυνό του στο Βελημάχι, και εκεί τη στιγμή της θρησκευτικής τελετής μέσα στην εκκλησία μπήκαν οι Χίτες και κλώτσισαν με μανία τους δίσκους με τα σπερνά που σκορπίστηκαν εδώ κι εκεί....

Ο Πάνος είχε δυο αδέλφια αξιωματικούς της Χωροφυλακής τον Αλέξη (υψηλόβαθμο) και τον Πέτρο  και που όταν έμαθαν το τραγικό τέλος του αδελφού τους εξεμάνισαν και ζήτησαν την τιμωρία του υπέθυνου αξιωματικού  του Στρατού Καλατζή που συνέλαβε τον αδερφό τους και τον κατηγόρησαν ότι κανονικά  θα έπρεπε  να οδηγηθεί στο Δικαστήριο και όχι να δολοφονηθεί....»

           

Ο Πάνος Ζορμπάς δίπλα σε ένα εκ των αδελφών του....                                                 (φωτ. Ιω. Ζαφειρόπουλου)

Εδώ τέλειωσε η συγκλονιστική αφήγηση για το τραγικό τέλος που είχε ο συμπατριώτης αυτός που κατα κοινή ομολογία όλων των Διβριωτών ήταν όχι μόνο ένας  αγνός ιδεολόγος κομμουνιστής αλλά και άνθρωπος («ο ηθικότερος όλων» που γράφει και η Διατριβή του Παντ. Μούτουλα). Αρκεί να αναφέρουμε κάποια περιστατικά με πρωταγωνιστή το Πάνο Ζορμπά που κατάφερε σε εκείνη τη δύσκολη εμφυλιακή περίοδο να παρεμβαίνει στα έκτροπα  που συνέβαιναν από κάποιους ομοϊδεάτες του κομμουνιστές και τους ντόπιους «σμπίρους» τους που εκδικούνταν τους αντίπαλους...

            Ακόμη και στη Δίβρη που σύμφωνα και με το ανωτέρω πόνημα της Διατριβής το νέου επιστήμονα το ΕΑΜ «ηταν κοσμοπολιτικου χαρακτήρα» (!!), αλλά και στο Β΄ Αντάρτικο η Δίβρη δεν είχε ανθρώπινα θύματα εκατέρωθεν πλην του αναφερόμενου Πάνου Ζορμπά και του Πάνου Πετρόπουλου (Καραλή), αλλά ο δεύτερος ήταν εντελώς διαφορετική περίπτωση...

            Λοιπόν, παραπάνω αναφέρθηκε το όνομα του Γιώργη Μπάλα- Ηλιοπουλου που μαζί με άλλους υπέδειξαν (κοινώς «κάρφωσαν») πού ηταν κρυμμένος ο Πάνος Ζορμπάς και τον έπιασαν οι στρατιώτες....

Τρία περιστατικά της ανθρωπιάς του Πάνου Ζορμπά...

Ο αφηγητής μου, πάλι:

«Οι αδελφοί Μπάλα, κυρίως ο Ντίνος και λιγότερο ο Γιώργης, είχαν μεγάλη και περίεργη δραση και στην Κατοχή αλλά και στο δεύτερο αντάρτικο. Και επειδή κατάγγειλαν στους επικεφαλής των ανταρτών της περιοχής (τον Καραθανάση και λοιπούς)  ότι ο Ντίνος  Μπάλας είχε μεταφέρει πολλά όπλα από τη Δίβρη για ενίσχυση των Χιτών, ο Καραθάνασης μαζί με άλλους αντάρτες ξεκίνησαν να κάψουν το σπίτι των Μπαλαίων που είναι κάτω από τον Άγιο Κωνσταντίνο...

Λίγο πριν από τον Άγιο Κωνσταντίνο, ο Πάνος Ζορμπάς πάνω στο μουλάρι του με το ντουφέκι του στον ώμο συναντάει τον Καραθανάση και όταν έμαθε την πρόθεσή τους να κάψουν το σπίτι των Μπαλαίων, οργισμένος τους είπε να φύγουν γιατί «το σπίτι δεν είναι μόνο του Ντίνου, αλλά και του πατέρα και της μάνας και των αδελφών του», προτάσσοντας το όπλό του.... Και  εκείνοι έφυγαν άπρακτοι και γλιτωσε το σπίτι. Αλλά, αργότερα για το «ευχαριστώ» ο Γώργης ο Μπάλας, μαζί με άλλους κατέδωσε που βρίσκεται  ο ευεργέτης του Πάνος Ζορμπάς και τον συνέλαβαν....»

Ένα άλλο εξ ίσου συγκινητικό περιστατικό που δείχνει την ανθρωπιά του Πάνου Ζορμπά, όπως  την διηγήθηκε σε μένα πριν πολλά χρόνια ο αείμνηστος φίλος μου Νίκος Κουτσόπουλος:

«Η Δίβρη ήταν ανταρτοκρατούμενη και απαγορεύονταν οι μετακινήσεις εκτός περιοχής, παρά μόνον αν έπαιρναν γραπτή άδεια από τους εδώ τοπικούς αντάρτες που εκτελούσαν τις  εντολές των  «ανωτέρων» τους... Ο αδελφός μου ο Κώστας είχε αποκλειστεί στη Δίβρη και δεν μπορούσε να πάει στην Πάτρα να συνεχίσει το Γυμνάσιο που είχε αρχίσει. Ο πατέρας μου τότε, πήγε σε ένα προς ένα τους τοπάρχες αντάρτες (σ.σ. τα ονόματα μου τα είπε) και τους παρακαλούσε να αφήσουν το παιδί να φύγει για την Πάτρα αλλά τον έδιωχναν με σκαιό τρόπο...

Τότε πάνω στην απελπισία του πήγε και στον Πάνο Ζορμπά και του είπε το και τό... Και ο σπουδαίος αυτός άνθρωπος αμέσως του έδωσε σημείωμα και του είπε τον τρόπο πως να περάσει από τους «συνδέσμους» που έλεγχαν τα περάσματα για να παει μέχρι του Καρπέτα και από κεί να φύγει για Πάτρα.... Έτσι και έγινε, ο αδελφός μου Κώστας πήγε και συνέχισε το Γυμνάσιο τότε, μετά έγινε Λογιστής την Πατραϊκή-Πειραϊκή και δεν ξέρω αν έμενε στη Δίβρη τότε, που θα έμαστε σήμερα όλα τα αδέλφια που πήγαμε αργότερα κοντά του...»

Και μια άλλη αφήγηση ενος άλλου αξιόπιστου συμπολίτη (85 ετών), από άμεσο συγγενικό πρόσωπο για την προειδοποίηση και προστασία της μεγάλης αδελφής του, από τον Πάνο Ζορμπά.

«Όταν δόθηκε εντολή από τους επικεφαλής των  εγκατεστημένων στη Δίβρη ανταρτικών ομάδων να επιστρατεύσουν νεαρές διβριώτισσες κοπέλες και ήδη είχαν επιστρατεύσει και εντάξει στον ΕΛΑΣ  την Παναγιώτα (Μπεμπέκα) Ανδρ. Κοσμοπούλου, την Μιμίκα (Μπεμπέκα) Παν. Παναγούλη, την Βιτώρια Πετρ. Φωτεινού και ήταν η σειρά και άλλων κοριτσιών, ο Πάνος Ζορμπάς βρήκε τον πατέρα μου και του λέει μυστικά:

-Μπάρμπα Α., τρέξε και κρύψε την Κατερίνη, γιατί θα πάει μαζί με τις άλλες που επιστρατεύτηκαν... Έτσι γλιτωσε η Κατερίνη την επιστράτευση και την ταλαιπωρία, το θυμάμαι τώρα και σηκώνεται η τρίχα μου...»