Κ. ΤαβουλάρηW-Γεωπόνου & Στ. Κοκκίδη-Οικονομολόγου
Το ξυράφι του Occam
Στα σκοτεινά
χρόνια του Μεσαίωνα, στο όνομα του αγώνα κατά των αιρέσεων, καταπατούνταν τα
πλέον στοιχειώδη δημοκρατικά δικαιώματα των λαών της Ευρώπης. (Συν τοις άλλοις,
οι συνεχείς πόλεμοι, εμφύλιοι και μη, καθώς και οι λοιμώδεις νόσοι αποδεκάτισαν
τον πληθυσμό).
Ο επαναστάτης W. Occam ύψωσε το ανάστημά του και αμφισβήτησε
ευθέως και σθεναρώς την κοσμική πλευρά της Παπικής εξουσίας. Το έργο του είναι
κατ` εξοχήν πολιτικό και δευτερευόντως θρησκειολογικό, φιλοσοφικό, επιστημολογικό
κ.λπ.
Θρησκειολογικά,
ο Occam, όπως και τα
υπόλοιπα μέλη της Σχολής, εντάσσονται στους πρώιμους πανθεϊστές9.
O Occam όμως έμελλε να γίνει διάσημος
κατ’ αρχήν στην Οξφόρδη και στο Παρίσι και κατόπιν και διεθνώς, από την ομώνυμη
επιστημολογική του αρχή.
Το ξυράφι του Occam ή λεπίδα ή και νυστέρι αυτού (Occam`s razor) ονομάσθηκε
έτσι καθ’ ότι ακολουθεί τη λογική του Γόρδιου Δεσμού: ό,τι δεν λύνεται, κόβεται.
Η γενική επιστημολογική
αρχή του ξυραφιού διατυπώνεται ως: “μεταξύ δύο ή περισσοτέρων ενδεχόμενων
συστημάτων που ερμηνεύουν εξ ίσου καλά τη φυσική πραγματικότητα ορθό θεωρείται αυτό
με τις λιγότερες παραδοχές”.
Η
αρχή αυτή εκφράζει την οικονομία της σκέψης ως προέκταση της οικονομίας της
φύσης. Οι νόμοι της φύσης πρέπει να εξηγούνται όσο το δυνατόν πιο απλά, αλλά
όχι περισσότερο απλά, είπε χαριτολογώντας επ` αυτού ο A. Einstein. Εξ ου και μυαλό-ξουράφι.
Το ξυράφι του Occam εφαρμόζεται
επιτυχώς στη θεμελίωση όλων των επιστημών, δεικνύοντας έτσι ότι και η
επιστημολογία είναι επιστήμη.
Τον
σύγχρονο δρόμο που χάραξε το ξυράφι
του Occam (via moderna, όπως
ονομάσθηκε) ακολούθησαν πολλοί υποστηρικτές και συνεχιστές του έργου του10.
Το παράδειγμα του
Παρθενώνα
Παρακάτω θα αναφερθούμε
στο χαρακτηριστικό παράδειγμα του Παρθενώνα11, προκειμένου να γίνει
κατανοητός ο τρόπος λειτουργίας του ξυραφιού του Occam:
Το 479 π.Χ.
ήταν το έτος που σήμανε ουσιαστικά το πέρας των Μηδικών πολέμων, μετά τις νίκες
των Ελλήνων στις Πλαταιές και στη Μυκάλη. Η Σπάρτη αποχώρισε από τη συμμαχία.
Αντίθετα, η Αθήνα που διέθετε αξιόμαχο στρατό και κυρίως ισχυρό στόλο θέλησε να
γίνει η ηγέτιδα δύναμη στο Αιγαίο.
Έτσι, με δικιά
της πρωτοβουλία και συμμετοχή και των νησιών του Αιγαίου, συγκροτήθηκε η
Αθηναϊκή Συμμαχία που εξεδίωξε τους Πέρσες από τη Θράκη και την Ιωνία. Πολλά μέρη
της συμμαχίας, αντί να εκστρατεύσουν, συνεισέφεραν χρήματα. Η Αθήνα εξασφάλισε
πρωτοφανή δύναμη και πλούτο.
Την ίδια
εποχή, αναδεικνύεται ηγέτης της δημοκρατικής παράταξης στην Αθήνα ο
αριστοκράτης Περικλής. Σκοπός του ήταν να επιβάλλει την Αθήνα ως στρατιωτική
και πολιτική δύναμη, αλλά και να αναδείξει το πολιτιστικό και πνευματικό
μεγαλείο της. Αποφάσισε την ανέγερση μνημείων που θα δόξαζαν την πόλη. Ο
Πλούταρχος αποκαλύπτει