Φιλολογική ανάλυση στο Α Ν Τ Ι Σ Τ Α Θ Ε Ι Τ Ε του Μ. Κατσαρού

Αντώνης ο Κυπαρισσεύς 

 Θα επιχειρήσουμε μια φιλολογική ανάλυση στο διάσημο ποίημα, αν και δεν είμαστε φιλόλογοι. Και θα προσπαθήσουμε να μπούμε κάπως ‘στο πνεύμα’ του ποιητή,  αν και δεν τον γνωρίσαμε από κοντά.

 Χωρίζουμε το ποίημα σε 4 μέρη , όπως είναι ήδη χωρισμένο.

 1.    Το πρώτο είναι σαν εισαγωγή , μας λέει:

Αντισταθείτε

 σ’ αυτόν χτίζει ένα μικρό σπιτάκι

 και λέει «καλά είμαι εδώ»

Αντισταθείτε σ’ αυτόν πού γύρισε πάλι στο σπίτι

 και λέει: «Δόξα σοι ο θεός».

   --- Ο ποιητής ξεκινάει με κάποια αυστηρότητα, δεν αποδέχεται τον ‘εαυτούλη’, τον παρτάκια, το συντηρητικό, τον ‘χριστιανό νοικοκύρη’. Μας μαλώνει όλους απ το ξεκίνημα, διότι όλοι τα έχουμε πει αυτά τα λόγια, και ο ίδιος ο ποιητής θα τα είπε…  

  Πάμε παρακάτω…

Αντισταθείτε στον περσικό τάπητα των πολυκατοικιών

στον κοντό άνθρωπο του γραφείου

στην εταιρεία «εισαγωγαί- εξαγωγαί»

--στην κρατική εκπαίδευση

--στο φόρο

σε μένα ακόμα που σας ιστορώ.

   Άρχισε και βαράει τα πολυβόλα ο Κατσαρός.

Από το μικρό σπιτάκι στο χωριό, πήγε στην πόλη, στις πολυκατοικίες των νεόπλουτων, στο θυρωρό και υπαλληλίσκο, κάνει επίτηδες το λάθος και λέει τη λέξη ‘κοντό, για να αυξήσει την προσοχή του αναγνώστη, και να  ψέξει όσους κάνουν πως έχουν εξουσία.

  Αλλά τί του φταίει η εμπορική εταιρεία που κάνει εισαγωγές-εξαγωγές?  Έχουν τον τρόπο τους οι ποιητές να κάνουν συνεχώς μικρολάθη για να εξάπτουν το ενδιαφέρον, για να μας βάζουν σε σκέψεις. Ίσως να σχολιάζει αυτούς που βάζουν έναν βαρύγδουπο τίτλο, μια ταμπέλα, που καμαρώνουν πως έχουν ‘εταιρεία’…

   Μα φτάνει και παραπέρα. Κατηγορεί την κρατική εκπαίδευση!!!, το φόρο!!! (αν  έγραφε κάτι τέτοιο σήμερα, θα τον πήγαιναν φυλακή)

 Άραγε μήπως λέει να καταργήσουμε τα κρατικά σχολεία και να έχουμε ιδιωτικά?

 Ή να μην έχουμε καθόλου σχολεία ,και γίνει όλη η κοινωνία ένα σχολείο δια βίου μάθησης?

 Και τί εννοεί με το ‘φόρο’. Να μην πληρώνουμε καθόλου?  Συλλάβετέ τον.

  Μα σαν πονηρός που είναι, το γυρίζει και λέει , ‘μπορεί και να λέω βλακείες, μην τα παίρνετε σοβαρά, αντισταθείτε και σε μένα’. Πέρασε τέλεια το μήνυμά του..

  Είναι απίστευτος!  Ήδη το ποίημα θα μπορούσε να σταματούσε εδώ…

  Μας είπε τα δύο βασικά που πρέπει να αντισταθούμε: στον υπάκουο ‘παρτάκια’ πολίτη, και στο κακό κράτος, στην εξουσία.

2.    Η δεύτερη ‘στροφή’ είναι μικρή, αλλά καυστική

  Αντισταθείτε

 --σ’ αυτόν που χαιρετάει απ’ την εξέδρα

      ώρες  ατέλειωτες τις παρελάσεις

  σ’ αυτή την άγονη κυρία που μοιράζει

  έντυπα αγίων, λίβανον και σμύρναν.

  σε μένα ακόμα που σας ιστορώ.

   Κατηγορεί τους επισήμους στις παρελάσεις, και  την θρησκοληψία που συχνά έχουν ηλικιωμένες γυναίκες που δεν έχουν άντρα, οι ανύπαντρες –γενικά- που το έριξαν στη θρησκεία. Φαίνεται εδώ αγενής, άλλωστε και ο ίδιος έφτιαχνε βίους αγίων και τους πουλούσε. Όμως ήδη μας έχει πει πολλά καυστικά, κι έτσι δεν δίνουμε σημασία που κοροϊδεύει τις ‘άγονες κυρίες’. Ήδη το ποίημα έχει εξάψει το ενδιαφέρον μας, και το βλέπουμε με θετική ματιά…

   Και ξαναζητά επιείκεια, μας ξαναλέει το αντισταθείτε και σε μένα…

3.      Και τα ‘αντισταθείτε’ συνεχίζουν, και λαμβάνουν ποιητική μορφή, αρχίζουν να ξεφεύγουν:..

 

  Αντισταθείτε πάλι, σ’ όλους αυτούς που λέγονται μεγάλοι

--στον πρόεδρο του Εφετείου αντισταθείτε

στις μουσικές, τα τούμπανα και τις παράτες

σ’ όλα τ’ ανώτερα συνέδρια που φλυαρούνε

πίνουν καφέδες σύνεδροι συμβουλατόροι

σ’ όλους που γράφουν λόγους για την εποχή

      δίπλα στη χειμωνιάτικη θερμάστρα

στις κολακείες, τις ευχές, τις τόσες υποκλίσεις

         από γραφιάδες και δειλούς για το ‘σοφό’ αρχηγό τους…

 Σε όλους τους μεγάλους? Απίστευτο!.

  Στον αυστηρό δικαστή? Παράνομο να το λέει!  Μήπως μας καλεί να μην υπακούμε στο νόμο?

  Οι παράτες είναι οι παρελάσεις, οι φιλαρμονικές?  Παρατηρούμε μιαν επανάληψη, αφού ήδη παραπάνω μας μίλησε για παρελάσεις.

   Δείχνει να σιχαίνεται τη γραφειοκρατία που υπάρχει στα συνέδρια, στις επίσημες εκδηλώσεις και όλο τον ψευτοσεβασμό που έχουν οι κατώτεροι στους ‘ανώτερους’…

 Όποιος έχει γίνει στη ζωή του κόλακας και χαιρετούρας , -και είμαστε οι περισσότεροι-, θα αιστανθεί άβολα με τα λόγια αυτά του Κατσαρού. Κι όμως, η κριτική του, που απευθύνεται και στον αναγνώστη, εν τέλει τον απελευθερώνει, τον ‘ξυπνάει’…

  Αυτό με τους λόγους που γράφουν, στηλιτεύει το στόμφο αυτουνού που γράφει το λόγο που θα διαβαστεί μετά, κοροϊδεύει τους ψευτορήτορες που μιλούν συνεχώς, και δεν έχει να κάνει βεβαίως με το αν είναι δίπλα σε θερμάστρα ή σε κλιματιστικό…

4.     Καθώς πρέπει κάποτε να τελειώσει το ποίημα, οδεύει προς την ολοκλήρωση του νοήματος:

--Αντισταθείτε στις υπηρεσίες των αλλοδαπών και διαβατηρίων

--στις φοβερές σημαίες των κρατών και τη διπλωματία

--στα εργοστάσια πολεμικών υλών

 σ’ αυτούς που λένε λυρισμό τα ωραία λόγια

--στα θούρια

στα γλυκερά τραγούδια με τους θρήνους

στους θεατές

στον άνεμο

σ’ όλους τους αδιάφορους και τους «σοφούς»

στους άλλους που κάνουνε το φίλο σας

ως και σε μένα, σε μένα ακόμα που σας ιστορώ, αντισταθείτε

 Τότε μπορεί βέβαιοι να περάσουμε προς την Ελευθερία.

    Εδώ επαναλαμβάνεται σχετικά με  στρατούς, επισήμους,  και κράτη.  Θα μπορούσε να τα είχε βάλει όλα αυτά μαζί. Αλλά ποιητής είναι, ό,τι θέλει λέει.

  Μια ακατανόητη φράση του έχει πολλές σημασίες: τι σημαίνει πως μερικοί ονομάζουν λυρισμό τα ωραία λόγια, και γιατί είναι κακό αυτό? Ίσως κατηγορεί την εκλεπτυσμένη λέξη ‘λυρισμός’, ενώ προτιμά τα απλά ωραία λόγια που λέμε καθημερινά. Μάλλον αυτό είναι, είχε σιχαθεί τους ψευτοκουλτουριάρηδες.

  Και συνεχίζει με τα  καψουροτράγουδα. Τι άλλο να είναι τα γλυκερά τραγούδια που έχουν θρήνους, μας θυμίζει πολλά ψευτολαϊκά τραγούδια που δεν έχουν καθόλου περηφάνεια, που κλαίνε τη γκόμενα που ‘έφυγε’, μας θυμίζει –επίσης- αρκετά τραγούδια του Καζαντζίδη, αλλά και πολλών άλλων μεγάλων τραγουδιστών.

  Και τι να πούμε για τον άνεμο?! Ίσως να θέλει να πει πώς να πην πηγαίνουμε ‘όπου μας πάει ο άνεμος’, να αντισταθούμε στη ‘μόδα’. 

 Βάζει στην ίδια μοίρα τους αδιάφορους και όσους κάνουν το σοφό. Πολύ ενδιαφέρων παραλληλισμός.

  Ο επόμενος στίχος μιλά στον αναγνώστη σε δεύτερο πρόσωπο,  μας λέει να προφυλαγόμαστε από τους ψεύτικους φίλους μας, μιλάει σαν φίλος και σαν σύμβουλος. Και σκεφτόμαστε πως στο περιβάλλον μας όλοι έχουμε τέτοιους , σαν όλους τους παραπάνω που κάνουν και τους φίλους μας.

 Η τριπλή φορά του: ‘αντισταθείτε και σε μένα’, συνοδεύεται με επανάληψη : σε μένα ,ακόμα και σε μένα, και μας κάνει να ανατριχιάσουμε, μας διδάσκει την ταπεινότητα.

 Και καταλαβαίνουμε πως το ποίημα οδεύει προς το τέλος του. Και έρχεται η επόμενη πρόταση, σαν ευχή, σαν επίλογος. Η λέξη ‘μπορεί’ , έχει δυό σημασίες: η μία : μπορούμε, είμαστε βέβαιοι,  η άλλη έχει αμφιβολία, δηλώνει: ίσως , και έρχεται σε αντίθεση με το ‘βέβαιοι’.  Ίσως το έγραψε επίτηδες, ίσως του βγήκε αυθόρμητα.

  Η λέξη ‘Ελευθερία’ είναι και σε άλλο του ποίημα η τελευταία λέξη  (στο: θα σας αφήσω).  Είναι συγκινητικό το πόσο υπηρέτησε την γενική έννοια ‘ελευθερία’ στη ζωή του ο Κατσαρός, και φαίνεται αυτό σε κάθε ποίημά του.

5.        Αλλά έγινε παρέμβαση από την εφημερίδα που το πρωτοδημοσίευσε κουτσουρεμένο, και ο ποιητής μόλις το είδε έπαθε μεγάλη πλάκα, θα έβραζε μέσα του, θα έκλαψε , -ίσως-, διότι η συνέχεια κρύβει πολύ παράπονο. Αλλά και βγάζει και πολύ δηλητήριό του σ αυτούς που έκοψαν το ποίημα. Χρησιμοποιεί τον δικό του ποιητικό ακατανόητο τρόπο,  χαρίζοντάς μας μια άλλη ατάκα., την τελευταία σειρά..

Υστερόγραφο:

 Η διαθήκη μου πριν διαβαστεί

  -καθώς διαβάστηκε-

 ήταν ένα ζεστό άλογο ακέραιο.

 Πριν διαβαστεί

όχι οι κληρονόμοι που περίμεναν

αλλά σφετεριστές καταπατήσαν τα χωράφια.

Η διαθήκη μου για σένα και για σε

χρόνια καταχωνιάστηκε στα χρονοντούλαπα

από γραφιάδες πονηρούς συμβολαιογράφους.

 Αλλάξανε φράσεις σημαντικές

 ώρες σκυμμένοι πάνω της με τρόμο

εξαφανίσανε τα μέρη με τους ποταμούς

τη νέα βουή στα δάση

τον άνεμο τον σκότωσαν -

τώρα καταλαβαίνω πια τι έχασα

    ποιός είναι αυτός που πνίγει

 Και συ λοιπόν

 στέκεσαι έτσι βουβός με τόσες παραιτήσεις

από φωνή

από τροφή

από άλογο

από σπίτι

Στέκεις απαίσια βουβός σαν πεθαμένος:

 Ελευθερία ανάπηρη πάλι σου  τάζουν.

   Η τελευταία σειρά είναι η δεύτερη πιο διάσημη ατάκα του ποιήματος, μετά το  αντισταθείτε σε  μένα που σας ιστορώ. Το: ελευθερία ανάπηρη πάλι στου τάζουν , μπορείς να το ερμηνέψεις με 2 τρόπους, πως μας τάζουν μιαν κουτσή, μια μισή ελευθερία,  και πως απευθύνεσαι στην ήδη ταλαιπωρημένη ελευθερία και της λέει πως πάλι της τάζουν, της υπόσχονται ψεύτικα πως θα γίνει καλά... 

  Μάλλον θέλει να πει πως ακόμα και οι αριστεροί μας τάζουν ‘μιάν ανάπηρη ελευθερία’…     Κάτι μας θυμίζει αυτό, κάτι μας θυμίζει αυτό…

                                                                                         antoniosantonopouloskyparissia.blogspot.gr

 Υ.Γ. Ζητούμε συγνώμη για μικρές παρεμβάσεις που έγιναν στο ποίημα, αν και το πιο πιθανό κανείς δεν θα τις αντιλήφθηκε. Βάλαμε πλάγια γράμματα σε όλο το ποίημα για να ξεχωρίζει από το υπόλοιπο κείμενο, αφαιρέσαμε τον τίτλο του (η διαθήκη μου), προσθέσαμε μερικά κόμματα και εισαγωγικά, και βάλαμε στην ίδια σειρά λέξεις που δεν χώραγαν στο πρωτότυπο και τις έβαλαν από κάτω.  Βάλαμε -επίσης- μια παύλα εμπρός από τις σειρές που λογοκρίθηκαν. Ο μόνος λόγος που γράφτηκε το κείμενο , και  που έγιναν αυτές οι μικροαλλαγές ήταν για να το κάνουμε πιο προσιτό στον αναγνώστη.