ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΚΑΚΟΒΑΤΟΥ *

     Σε απόσταση τεσσάρων χιλιομέτρων βορειοανατολικά της σύγχρονης κοινότητας βρίσκεται ο αρχαιολογικός χώρος του Κακοβάτου. Ο τελευταίος περιλαμβάνει έναν οχυρωμένο οικισμό και τρεις θολωτούς τάφους. Ο οικισμός είχε οικοδομηθεί στην κορυφή και οι τάφοι στην κλιτύ ενός λοφίσκου, από τον οποίο μπορεί κανείς να εποπτεύσει ολόκληρη την ονομαζόμενη πεδιάδα της Ζαχάρως, μέχρι τη λιμνοθάλασσα του Καϊάφα (προς βορρά) και μέχρι την κοινότητα του Γιαννιτσοχωρίου (προς νότο), αν και οπτική επαφή διαθέτει και με την Κυπαρισσία.

* Δ.Δ Καλίδονας

Κωνσταντίνος Νικολέντζος

Αρχαιολόγος Υπουργείου Πολιτισμού& Τουρισμού με βαθμό Α

{πηγή  Νεα των Ταξιαρχών   κλικ ΕΔΩ} 

Ο οικισμός και οι τρεις τάφοι ανεσκάφησαν από τον W.Dörpfeld και το επιτελείο του σε δύο ανασκαφικές περιόδους, την άνοιξη του 1907 (ολόκληρο το Μάϊο) και το δεύτερο δεκαπενθήμερο του Μαΐου του 1908. Οι τάφοι χρονολογούνται στα 1600 – 1500 π.Χ και είχαν την τυπική διάταξη των θολωτών τάφων, δηλαδή αποτελούνταν από έναν θάλαμο (όπου ενταφιάζονταν οι νεκροί), στόμιο (διάδρομος από το δρόμο στον θάλαμο) και δρόμο ( η πρόσβαση του τάφου).

Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΩΝ ΤΑΦΩΝ

      Ο τάφος Α έχει διάμετρο 12,12μ , μέγεθος ανάλογο με το θολωτό 1 στην Περιστεριά Μεσσηνίας καθώς και με τους μνημειώδεις αργολικούς τάφους (πχ Θησαυρός του Ατρέως στις Μυκήνες).

Περίπου στο κέντρο του θαλάμου και δεξιά της εισόδου είχε κατασκευασθεί ένας λακκοειδής τάφος με κτιστά τοιχώματα και στεγασμένος με δύο ασβεστολιθικές πλάκες. Ο τάφος Β οικοδομήθηκε ανατολικά του Α και είχε 8,90-9,00μ διάμετρο και περίπου το  ίδιο ύψος. Ο θάλαμος κτίστηκε από μικρούς, πλακοειδείς ασβεστόλιθους, ενώ το δάπεδο του είχε πλήρως καλυφθεί με πλάκες διαφόρων σχημάτων.

 Ο τάφος C  είναι ο πρώτος χρονολογικά από τους τάφους του Κακοβάτου και βρίσκεται δίπλα στην πύλη της ακρόπολης και σε κάποια απόσταση από τους δύο άλλους θολωτούς. Είχαν σωθεί μόνο δύο τμήματα του τοιχώματος της θόλου, ύψους μόλις 1μ. Η διάμετρος του υπολογίζεται σε 10,15-10,35μ.

 ΕΥΡΗΜΑΤΑ

         Οι τάφοι είχαν συληθεί, παρόλα αυτά απέδωσαν αρκετά κτερίσματα, που προδίδουν την περίοπτη θέση των νεκρών στην κοινωνική διαστρωμάτωση της τοπικής κοινωνίας και φανερώνουν τον πλούτο του μυκηναϊκού πολίσματος. Ενδεικτικά αναφέρουμε:

Χρυσός

Ομοίωμα  βατράχου .Ομοίωμα κουκουβάγιας - γλαυκός. 

     Ανάλογα βρέθηκαν και στη  Μεσσηνία. Ο μεγάλος έλληνας  αρχαιολόγος Σπ. Μαρινάτος διατύπωσε την άποψη, πως τα περίαπτα αυτά ήσαν τα σύμβολα της εξουσίας των Νηλειδών (της βασιλικής οικογένειας της Πύλου). 3. Χάνδρες, που ανήκαν σε περιδέραια ή βραχιόλια. 4. Φύλλα χρυσού που κάλυπταν είτε το κεφάλι του νεκρού είτε ράβονταν πάνω στα ρούχα του.

Λίθος

     Πολλές ήταν οι χάνδρες από ημιπολύτιμους λίθους, οι οποίες πιθανόν ανήκαν σε κάποιο περιδέραιο ή βραχιόλι . Επίσης η ανασκαφή απέδωσε 6-7 αγγεία από αλάβαστρο καθώς και ένα λυχνάρι από μάρμαρο, ενώ εντοπίστηκαν 40 αιχμές βελών, οι οποίες είχαν κατασκευαστεί από πυριτόλιθο.

Υαλόμαζα

     Το υλικό στον Κακόβατο παρουσιάζεται πάντα στην κυανή παραλλαγή του. Έχουν βρεθεί χάνδρες σε διάφορα σχήματα, τμήματα αγγείου, καθώς και ένα εξαιρετικής ομορφιάς και τέχνης ειδώλιο ταύρου.

  Ήλεκτρο

        Εντοπίστηκε αφθονία χανδρών και πλακιδίων από ήλεκτρο (κεχιμπάρι). Οι χάνδρες κατηγοριοποιήθηκαν σε δύο ομάδες και δημιουργήθηκαν δύο περιδέραια.   Μέθοδοι υπεριώδους ακτινοβολίας, οι οποίες χρησιμοποιήθηκαν για τη διάγνωση της γεωγραφικής προέλευσης του υλικού, απέδειξαν, πως αυτό προερχόταν από τη Βαλτική.

Φαίνεται  πως πιθανόν υπήρχαν δύο εμπορικοί δρόμοι για να καταλήξει το ήλεκτρο στην Ελλάδα. Ο ένας ξεκινούσε από τη Βαλτική, διέσχιζε την Ανατολική Ευρώπη και κατέληγε στην Αδριατική, ενώ ο άλλος είχε αφετηρία και πάλι τη Βαλτική πέρναγε όμως και από τη Δανία, την Αγγλία και κατέληγε στη Δυτική Πελοπόννησο μέσω Γαλλίας και Ιταλίας.  Προφανώς,  η ΝΔ. Πελοπόννησος και ειδικότερα ο Κακόβατος ήταν το κέντρο εισαγωγής του υλικού αυτού, είτε από την Ιταλία είτε από την Αδριατική.

Ελεφαντοστό-Οστό

    Από ελεφαντοστό είχε κατασκευασθεί, μεταξύ άλλων, ένα χτένι, από το οποίο σώθηκαν δύο θραύσματα, διακοσμημένα με σπείρες και κύκλους.

Όπλα

      Το πλέον σημαντικό εύρημα του τάφου Β υπήρξε ένα ξίφος,  μήκους 0,92μ. Δύο καρφιά είχαν τοποθετηθεί στην άκρη του όπλου, ενώ η λεπίδα ήταν δίστομη και η νεύρωση του ξίφους έντονη. Το ξίφος μάλλον είχε καμφθεί και μετά έσπασε σε πολλά κομμάτια. Η συνήθεια αυτή συναντάται σε πολλούς μεσσηνιακούς θολωτούς και επιβιώνει σε όλη τη διάρκεια της Μυκηναϊκής περιόδου. Πρόκειται πάντως για δοξασία, που γνώρισε ευρυτάτη γεωγραφική διάδοση, καθώς τέτοιες περιπτώσεις έχουν επισημανθεί και στην κεντρική Ευρώπη, συμβολίζοντας τον θάνατο του πολεμιστή.

 H κεραμεική των τάφων

       Μεγάλη ήταν η ποσότητα των οστράκων (τεμάχια αγγείων) που βρέθηκαν εντός και στον περιβάλλοντα χώρο των τάφων. Ο ανασκαφέας αναφέρει πως μόνο από τον τάφο Α προήλθαν περί τα 10.000 τεμάχια κεραμικής και ήταν εξαιρετικά δύσκολη η διαδικασία επανασυγκόλλησής  τους.

Η πλειονότητα των οστράκων και από τους τρείς τάφους ανήκει σε μεγάλους πιθαμφορείς με διάκοσμο, εμπνευσμένο από τη μινωϊκή τέχνη και σχηματική απόδοση φυτικών ή θαλασσίων διακοσμητικών θεμάτων. Το ύψος των αγγείων κυμαίνεται από 0,62μ έως 0,91μ και διαθέτουν είτε εννέα κάθετες λαβές διευθετημένες ανά τρείς είτε διαθέτουν τρείς ή τέσσερεις, οριζόντιες λαβές, τοποθετημένες στον ώμο του πιθαμφορέα.

 Ο Οικισμός – Ακρόπολη Κακοβάτου

      O οικισμός βρισκόταν μόλις 25 μέτρα πάνω από τους θολωτούς στην κορυφή ενός λόφου και ήταν οχυρωμένος. Στο εσωτερικό του ανεσκάφησαν αρκετοί τοίχοι, που σχημάτιζαν προφανώς ένα οικιστικό συγκρότημα, αποτελούμενο από δωμάτια- χώρους διαφόρων διαστάσεων. Σε έναν από τους μικρότερους χώρους - δωμάτια βρέθηκαν στη θέση τους 6 πίθοι γεμάτοι από απανθρακωμένους καρπούς (μάλλον σύκα ). Κάτω από το δάπεδο του μεγαλύτερου δωματίου  υπήρχε πήλινος αποχετευτικός ή υδρευτικός αγωγός. Από τα παραπάνω φαίνεται πως το συγκρότημα πιθανώς είχε αποθηκευτικό-βιοτεχνικό χαρακτήρα. To τείχος – ανάλημμα  βρισκόταν στην ΝΔ άκρη του λόφου (η ΝΑ πλευρά του λόφου ήταν φυσικώς οχυρή) και ήταν κτισμένο από ογκώδεις κροκαλοπαγείς λίθους (ο μεγαλύτερος μήκους 1,60 μέτρων) που ανάμεσα τους είχαν σφηνωθεί μικρότεροι λίθοι .

 Σύνοψη – Συμπεράσματα

            Ο αρχαιολογικός χώρος του Κακοβάτου όταν ανεσκάφη, στις αρχές του 20^ου αιώνα προκάλεσε το έντονο ενδιαφέρον των αρχαιολόγων, λόγω του πλούτου των ευρημάτων και του μεγέθους των θολωτών τάφων. Οι ομηρικές περιγραφές της Πύλου και του ανακτόρου του βασιλιά της, Νέστορα, ταιριάζουν απόλυτα με την τοπογραφία της περιοχής, και οδήγησαν τον Dörpfeld, στην ταύτιση του Κακοβάτου με την ομηρική Πύλο. Η ανακάλυψη λίγο πριν τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο του ανάκτορο του Εγκλιανού στην Χώρα Τριφυλίας και η αποκρυπτογράφηση των κειμένων της Γραμμικής Β (της πρώτης ελληνικής γραφής) κατέδειξαν ότι η ομηρική Πύλος βρισκόταν περίπου 100 χιλιόμετρα νοτίως του Κακοβάτου. Οι μεταπολεμικές ανασκαφές σε διάφορες μεσσηνιακές θέσεις απέδωσαν μεγάλο αριθμό θολωτών ταφικών μνημείων ( Περιστεριά, Ρούτσι, Εγκλιανός, Κουκουνάρα), που προφανώς χρησιμοποιούνταν για τις ταφές των ανώτερων κοινωνικά τάξεων. Πιθανώς η ύπαρξη πολλών θολωτών μνημείων να μαρτυρεί και την πολιτική δομή του μεσσηνιακού κράτους, στο οποίο αναμφίβολα ανήκε και ο Κακόβατος, δηλαδή είχαν δημιουργηθεί μικρά επαρχιακά βασίλεια – ηγεμονίες, που υπάγονταν διοικητικά στο βασίλειο της Πύλου.

Ο πλούτος των ευρημάτων φανερώνει μία ακμάζουσα  κοινωνία, η οποία ασχολείται με το εμπόριο και τη γεωργία – κατεργασία των προϊόντων της. Η παρουσία μεγάλων ποσοτήτων ηλέκτρου στον τάφο Α του Κακοβάτου καταδεικνύει ότι σε αυτόν είχαν ενταφιασθεί νεκροί υψηλής κοινωνικοοικονομικής στάθμης.

Η ιθύνουσα τάξη της περιοχής ασχολούταν πιθανόν με το εμπόριο του κεχριμπαριού  δηλαδή ανελάμβανε την εισαγωγή του υλικού και κατόπιν τη διανομή του στα δύο μεγάλα διοικητικά και οικονομικά κέντρα της εποχής, τη Μεσσηνία και την Αργολίδα.

Ο Κακόβατος είτε ενταγμένος σε ένα ευρύτερο κράτος-ηγεμονία είτε αποτελώντας από μόνος του μία αυτόνομη κρατική οντότητα, πλούτισε,  και ο οικισμός γνώρισε μεγάλη ακμή κατά τον 16^ο αιώνα π. Χ. Όταν στους επόμενους αιώνες ( 1400 – 1200 π.Χ.) το εμπόριο του ηλέκτρου, για άγνωστους και αδιευκρίνιστους λόγους, ατόνησε, τότε και ο οικισμός του Κακοβάτου εγκαταλείφθηκε. Η οικονομική παρακμή και η συνεχής μείωση της εμπορικής δραστηριότητας με τη Δύση επηρέασε μάλλον ολόκληρη την Βόρεια Τριφυλία και σε συνδυασμό με κλιματικές μεταβολές ή γεωλογικούς παράγοντες (πχ έντονη σεισμική δραστηριότητα) οδήγησαν στη μερική ή και παντελή εγκατάλειψη της Βορείου Τριφυλίας, βάσει των έως τώρα γνωστών ανασκαφικών δεδομένων.