Οὖτις ἐμοί γ’ὄνομα· (Ομήρου Οδύσσεια ραψωδία ι, 366) (Κανένας τ΄ όνομά μου)

       Για τον καθένα μας υπάρχει μια εποχή ανυπαρξίας. Πριν και μετά από το εφήμερο και ακούσιο πέρασμα του από το πεδίο του κόσμου και την υποταγή του στο νόμο της βαρύτητας που υπαγορεύει η βιομέριμνα. Τούτο το ον το πλασμένο από χώμα που το διαφεντεύει ανελέητα η ανάγκη, παλεύει να επιβάλλει την ύπαρξη του κόντρα στους αέρηδες, στους κυκλώνες, στα κύματα, στην τραχιά επιφάνεια της γης, που τη γράφει και την ξαναγράφει η ιστορία πάνω σε ένα ατέρμονο άγνωστο.   

   Αυτός ο Κανένας, ο Ούτις, ο ανώνυμος, ο ανυπόστατος, ο αδοκίμαστος, που καλείται να σκάψει με τη σκέψη του το σκληρό χώμα της απελπισίας, που του κληρονόμησε η μάνα φύση να σπέρνει στο βαθύ τ᾽ αυλάκι του μυαλού/και να φυτρώνουν στοχασμοί πολύτιμοι.(Αισχύλος) (βαθεῖαν ἄλοκα διὰ φρενὸς καρπούμενος,593/ἐξ ἧς τὰ κεδνὰ βλαστάνει βουλεύματα594Αισχύλος) βιώνει την αγωνία της συνειδητοποίησης της ανυπαρξίας του μέσα στην απειρότητα του χρόνου. Και αγωνίζεται να εξελιχθεί και να επικρατήσει στον καιρό και στον τόπο. 

    Σε ολόκληρη αυτή τη διαδρομή του ο άνθρωπος δοκιμάζεται στην όποια του προσπάθεια, σαν τον Οδυσσέα απέναντι στον Πολύφημο. Ο Οδυσσέας γίνεται ο Κανένας μέσα σπηλιά του Κύκλωπα την στιγμή ακριβώς που συνειδητοποιεί τον κίνδυνο του θανάτου. Με γνώμονα αυτή την επίγνωση και ανίσχυρος απέναντι στον άλογο φυσικό νόμο αντιπαραβάλει την εξυπνάδα ως τη δική του δύναμη απέναντι στη δύναμη του παράλογου.

   Στο πρόσωπο του ομηρικού Οδυσσέα καθρεφτίζεται ο οξυδερκής Έλληνας, που μηχανεύεται κάθε τρόπο για να τα καταφέρει. Επιδιώκει την επιβίωση του, ανέχεται τα πάντα εκτός από τη στέρηση της ελευθερίας του. Ο Οδυσσέας μετατρέπει την εξυπνάδα σε ευφάνταστη πονηρία, εξαπατά τον Κύκλωπα, γίνεται δούλος του καταπίνοντας τις προσβολές του, μέχρι να πάρει το παιχνίδι στα χέρια του. Δούλος όμως χωρίς όνομα. Είναι ο Κανένας. Αυτό που πέτυχε με την εφευρετικότητα και τον πολύτροπο νου του, ήταν να επιβληθεί στον κόσμο της δύναμης. Και μόνο όταν βγαίνει μέσα από τη σκοτεινή σπηλιά στο φως, τότε φωνάζει το όνομα του. Είναι ο Οδυσσέας, ο γιος του Λαέρτη, ο καστροπολεμίτης. 502 «Κύκλωψ, αἴ κέν τίς σε καταθνητῶν ἀνθρώπων ὀφθαλμοῦ εἴρηται ἀεικελίην ἀλαωτύν, φάσθαι Ὀδυσσῆα πτολιπόρθιον ἐξαλαῶσαι, “Απ᾿ τους θνητούς ανθρώπους, Κύκλωπα, κανείς αν σε ρωτήσει τέτοια δουλειά ποιος σου 'κανε άσκημη και σου 'βγαλε το μάτι, να πεις πως ο Οδυσσέας σε τύφλωσεν, ο καστροπολεμίτης” (μετάφραση Καζαντζάκη-Κακριδή) Τώρα χειρίζεται εκείνος την κατάσταση. Οι όροι του παιχνιδιού έχουν αντιστραφεί. Έπαψε να είναι ο Κανένας. Έπαψε να είναι ανύπαρκτος. Δημιούργησε το όνομα του. Ίδρυσε το όνομα του. Αυτό που άφησε παρακαταθήκη στο τέρας που τον απειλούσε, ήταν ο φόβος, ο τρόμος, τα εμπόδια. Και το μοναδικό του μάτι τυφλό. Κατάφερε με την ευστροφία και το εύστοχο τέχνασμα του να τυφλώσει τον εγωισμό και την υπεροψία του. Μια τέτοιου είδους απάτη, απόρροια της καταδυνάστευσης του αδύνατου ανθρώπου από τον ισχυρό, καθώς βρίσκεται ανάμεσα στις συμπληγάδες του φόβου και της ανάγκης, πάντοτε συγχωρείται. Ένα σωτήριο ψέμα. Ένας μηχανισμός άμυνας απέναντι στον κίνδυνο, στην απειλή της ζωής, μια αυτόματη αντίδραση απέναντι στον τρόμο του αφανισμού του. Ανώνυμος. Κανένας. Ναι. Η Αλήθεια μπορεί να αποκαλυφθεί τη στιγμή που καταλαγιάζουν αυτά τα συναισθήματα. Τότε μόνο ο άνθρωπος αντέχει να αντικρίσει και να αντικρούσει o,τι τον φοβίζει, τον αγχώνει και τον φέρνει αντιμέτωπο με την πραγματικότητα του θανάτου. 1 Άραγε μια στιγμιαία έμπνευση, μια αυτόματη παραγωγή σκέψης την κατάλληλη στιγμή μπορεί να επηρεάσει τη ζωή, να δώσει λύσεις σε αδιέξοδα προσωρινά χωρίς να λύνει τα όποια προβλήματα; Ένα πετυχημένο και ιδιοφυές τέχνασμα είναι χάρισμα ενός ευκίνητου νου, που έχει τη δυνατότητα να αντιδρά αποτελεσματικά στις κρίσιμες περιστάσεις. Είναι το ελληνικό δαιμόνιο, η πολυτιμότερη από τη δύναμη Μήτις. Πόσες φορές όλα κρίνονται από μια στιγμή, που δεν επιτρέπεται να μεταθέσουμε τα όρια της στο μετέπειτα χρόνο. Είναι η στιγμή που αρχίζει για τον καθένα από μας ο μεγάλος αγώνας. Γιατί ο αγώνας για τη ζωή είναι η ίδια η ζωή. Γινόμαστε ο εαυτός μας, συνειδητοποιούμε την πραγματικότητα, χωρίς να κλείνουμε τα μάτια σε o,τι είναι δεδομένο και αναπόφευκτο. H οξυδέρκεια του Οδυσσέα με την επινόηση του Κανένα την κατάλληλη στιγμή τον έσωσε. Έγινε αυτό που λέμε θαύμα; Ή μήπως η ζωή είναι αυτό το θαύμα που ανανεώνεται κάθε φορά ώσπου να κατορθώσουμε να καταλάβουμε Ιθάκες τι σημαίνουν; Οι εμπειρίες πληθαίνουν, διαδέχεται η μια την άλλη, αυξάνοντας την κριτική ικανότητα του ανθρώπου που τον οδηγεί στην αμφιβολία και την αμφισβήτηση, την αγωνία του πνεύματος στην προσπάθεια του να συλλάβει τη αλήθεια. Η πολύτροπη και πολυμήχανη νοημοσύνη, η εφευρετικότητα, η τόλμη στις κρίσιμες περιστάσεις φέρνουν στο φως τον Άνθρωπο με το Όνομα. Εκείνον, που με το ανθρωπίνως δραν αποκτά υπόσταση και με το ανθρωπίνως υπάρχειν, δίνει νόημα στην ουσία της ζωής και σκοπό στον παθιασμένο του αγώνα, για να τη ζήσει. Η κάθε του πράξη δικαιώνει τη σκέψη του. Είναι μια δοκιμασία της ύπαρξης του, που την ανεβάζει πιο πάνω από την ανάγκη, που τον φορτώνει η ζωή και τον βαραίνει, για να μην του χαρίζεται άκοπα και να πληρώνει λύτρα ακριβά την αξία του φευγαλέου περάσματος του στην ιστορική του διαδρομή. Η πράξη είναι που κάνει τον άνθρωπο αληθινό, όταν ανεβάσει το μικρό μπόι του πιο πάνω από τα σπλάχνα του κόσμου. H κάθε του πράξη. Δεν έχει σημασία το αποτέλεσμα. Αν επιτύχει καλύτερα. Αν όχι σημασία έχει, πως είναι ζωντανός. Όχι σαν τους άτυχους συντρόφους του Οδυσσέα. Και έχει τη δυνατότητα πάλι και πάλι να νικήσει το φοβερό Κύκλωπα, την τρομακτική αλήθεια της φύσης που τον σφίγγει και τον δυναστεύει καθώς τον παρασύρει στην αέναη των πραγμάτων ροή. Γιατί δυο είναι οι συνιστώσες του ανθρώπινου δράματος, που παλεύουν ποια θα επικρατήσει. Η ελεύθερη βούληση και η ανάγκη που του έταξε η φύση. Αυτή ακριβώς η τρομακτική έννοια στην ανθρώπινη πραγματικότητα παίρνει μορφή. Τη μορφή της μοίρας. Αυτή τη μοίρα πασχίζει να νικήσει. Να της ξεφύγει προσπαθεί και να την προσπεράσει. Άραγε μπορεί ο άνθρωπος να ξεπεράσει το πεπρωμένο του; Το πεπρωμένο κατά τον Όμηρο «Όπποτέρω θανάτοιο πεπρωμένον εστίν». (IΛ 309). Την Ειμαρμένη των Στωικών, την Κλωθώ, τη Λάχεση, την Άτροπο, κατά τον Ησίοδο, το Κισμέτ της ανατολής. Μήπως εκείνος φτιάχνει τη μοίρα του; Μήπως η προσωπικότητα του είναι η μοίρα του; Μήπως τα λάθη του είναι το τέρας που λέγεται Κύκλωπας και που απέναντι του γίνεται ο Κανένας; Κι αν τύχει να διαπραγματευτεί με τη μοίρα, είναι για να κρατήσει με όποιο κόστος την ελευθερία του. Αυτή την ελευθερία που είναι το άλλο μισό της αρετής επεσήμανε σοφά στην Οδύσσεια ο ποιητής των αιώνων: “Ήμισυ γαρ τ' αρετής αποαίνυται δούλιον ήμαρ” (Οδυσσ ρ.323) Ο εαυτός μας μπλεγμένος στα γρανάζια του “μηδέν και του είναι” καταξιώνεται με τα έργα και τις πράξεις μας. Εν αρχή ην η πράξις, όταν η πράξη ταυτίζεται με το Λόγο του κατά Ιωάννη ευαγγελίου και αυτή η πράξη είναι άριστη. Η πράξη που ξεκλειδώνει ήθος, είναι το κλειδί που ανοίγει τον εαυτό μας, για να βγει έξω από τα πεπερασμένα όρια του. Είναι αυτή που δημιουργεί και ιδρύει το όνομα μας, γιατί πίσω από κάθε έργο μας, κάθε δραστηριότητα μας κρύβεται το ένστικτο της αυτοσυντήρησης, δηλαδή ο εαυτός μας, 2 καθώς αγωνίζεται να μείνει ζωντανός στη διαδρομή του παρόντος. Ο αγώνας τούτος είναι δύσκολος και άνισος. Είναι ο αγώνας της επιβολής της ματαιότητας του πεπερασμένου ανθρώπινου όντος απέναντι στου σύμπαντος το αέναο συνεχές. Είναι ο αγώνας να ταυτιστεί ανθρώπινη συμπεριφορά με την αλήθεια του κόσμου. Έτσι κι αλλιώς στο χώρο και στο χρόνο ο Άνθρωπος παραμένει αγνοούμενος. Μόνος κι ασήμαντος απέναντι στις δυνάμεις του σύμπαντος. (Λίγο ακόμη και θα σε ξεχάσουν όλα. Μάρκος Αυρήλιος) Χρειάζεται λοιπόν άθλος, για να βρει την ταυτότητα του, που χάνεται μέσα στη σκοτεινή σπηλιά του ασυνείδητου και έχοντας επίγνωση του κινδύνου στις τυφλές δυνάμεις της φύσης που τον παγιδεύουν και τον εγκλωβίζουν μέσα στα όρια της εσωτερικής του υπόστασης. Πρέπει να γνωρίσει τα όρια του, για να τα ξεπεράσει. Για να ξεπεράσει το φράγμα του ασυνείδητου. Να ξεπεράσει το φόβο που τον εξουσιάζει, ευθύς ως έρθει στον κόσμο. Να ξεπεράσει τον άνθρωπο. “Ο άνθρωπος είναι κάτι που πρέπει να ξεπεραστεί” (Νίτσε, o υπεράνθρωπος.) Να έχει πλήρη επίγνωση του εαυτού του. Να αποκτήσει Αυτογνωσία. Κανείς δε γνωρίζει τα όρια της ανθρώπινης φύσης. Και τη σκοτεινή δύναμη που κρύβει η απελπισία. “Γνώρισε τη φύση σου κι αυτή θα σε λυτρώσει”. (Ι. Ευαγγέλου Γνωμολ. Λεξ.) Και χάρη στη συνείδηση να ιδρύσει τον εαυτό του στη σχέση του με τον κόσμο που τον περιβάλλει. Να γίνει ο εαυτός του, να πάψει να είναι ο Κανένας, να είναι ο Ένας, ο μοναδικός, στην αλληλεπίδραση του εγώ και του εμείς. Τότε μπορεί να γίνει ο άλλος, να κατανοεί τον άλλον, να κρατήσει την προσωπικότητα του, χωρίς να χάνεται. Το ανθρώπινο ον υπό το βάρος των πραγμάτων που του φορτώνει η σκιά του κόσμου που τον αντιμετωπίζει με αλαζονεία, χρειάζεται, για να ανταπεξέλθει στην αγωνία του ευθύνη, γερή θέληση, εύκαμπτη πειθαρχία και συνείδηση. Στην άκρα συνείδηση φιλτράρεται ο εσώτερος ψυχισμός και το πρόσωπο κάθε πράξης καθρεφτίζεται με φόβο χωρίς έλαιον. Είναι η ανθρώπινη συνείδηση η οντολογική αποσάρκωση της τραγωδίας του ανθρώπου; Είναι η αγωνία του να υπερβεί τη φθορά με τη δημιουργία , που μεταλλάσσει την απελπισία και την ανάγκη σε τέχνη; Εκεί που το ανθρώπινο πνεύμα προσκρούει στη μοίρα, η δημιουργία αντιμάχεται την αιώνια δύναμη της φθοράς, που οδηγεί τις εποχές, τους πολιτισμούς, τους αιώνες σε νέα ανθρωπογένεση. Η πράξη και η ζωή. Το όνομα, η υπόσταση, το ξύπνημα της ύπαρξης, καθώς αποκόπτεται από την ανωνυμία, από το ουδέν γίνεται εν, από το πασίγνωστο κανείς και το Ούτις, Οδυσσέας. « Cogito ergo sum» (σκέφτομαι άρα υπάρχω) ( Ντεκάρτ). Σήμερα που η φιλοσοφία των αριθμών μπήκε στη ζωή μας, δεν υπάρχει ανάγκη να συστηθούμε ως Κανένας. Το άτομο και κάθε ανθρώπινη πράξη προβάλλεται στο κάτοπτρο του καιρού σαν κωδικός. Τόσο που έχει κωδικό ακόμα και ο πόνος. (Βενέζης Το νούμερο 31328) Ο άνθρωπος αγωνίζεται να δαμάσει αυτόν τον κόσμο τον εχθρικό, τον παράξενο, να ξεπεράσει τα εμπόδια που του στήνει η φύση και η ζωή. Όσο μεγαλύτερο το εμπόδιο, / τόσο μεγαλύτερη η δόξα στο ξεπέρασμα του.(Μολιέρος) Η σκέψη, μοναδικό όπλο που τον διαφοροποιεί από το ζώο, μα συγχρόνως η ετοιμότητα, η οξυδέρκεια, η εξυπνάδα, η φρόνηση, η σύνεση του προσφέρει νέες δυνατότητες να μεταλλάσσει προς το καλύτερο την ύπαρξη του ενάντια στη σκληρότητα του κόσμου, να αναλαμβάνει δράση τη σωστή στιγμή. Κι από Κανένας, να γίνει Οδυσσέας- άνθρωπος, Οδυσσέας -λαός. 3 Αυτό το στοιχείο το ξεχωριστό κλείνει η ελληνική φυλή στο σπέρμα της. Γι' αυτό καταφέρνει να ξεπερνά τις όποιες δυσκολίες και να ανανεώνεται συνεχώς ακόμα και σε περιόδους κρίσης “την ποικίλη δράσι των στοχαστικών προσαρμογών”(Καβάφης). Ο Αριστοτέλης επεσήμανε: “το των Ελλήνων γένος και ένθυμον και διανοητικόν εστίν” ( Πολιτικά Η 1328α29). Ο Άνθρωπος οφείλει να γυρνά προς τα μπρος πέρα από την καθημερινότητα, πέρα από τα απλά και τα οικεία και με σκέψη γόνιμη να ξεχωρίσει, να επιβεβαιωθεί, να διακριθεί. Γιατί η διάκριση είναι ένστικτο, όπως η αυτοσυντήρηση. Να μη μένει κλεισμένος στη σπηλιά της απόγνωσης, για νικήσει τον κάθε φοβερό Κύκλωπα, που απειλεί την ακεραιότητα του, να διαβεί τον πολύφημο δρόμο της ζωής με τη δράση του, λύνοντας και δένοντας σαν προσωπικότητα τους δεσμούς των πραγμάτων που συναντά στην πορεία του, να θεμελιώσει στέρεο όνομα και υπόσταση στο ρευστό κόσμο. Να ταράξει το σκοτάδι με φως. ......“Άσε τα πάντα να σου συμβούν/ Την ομορφιά και τον τρόμο Απλά προχώρησε/ Κανένα συναίσθημα δεν είναι τελειωτικό»~ Rainer Maria Rilke Κι ας μένει πάντα με την απορία τι ήταν πριν γεννηθεί, με τη γνώση πως θα περάσει στη λήθη όταν πεθάνει (Δεν το ΄χα σκεφτεί πως ο θάνατος έχει ξεκάνει τόσους πολλούς. Έλιοτ) και να προλάβει σε αυτή την αστραπή της ζωής (Καζαντζάκης) να πολεμά το δεν και το αδύνατον του κόσμου τούτου (Ελύτης), μιας που δε νοείται ύπαρξη χωρίς ανυπαρξία, το δρόμο τον πολύφημο να μη διαβεί τυφλός, η πράξη, το έργο, η δράση του, κάθε δοκιμασία τον Άνθρωπο με τ' όνομα φέρνει στο στέρεο φως. Ανάγκη. Ποιος υπέταξε την τρομερή της φύση και δίχως φόβο κράτησε το σώμα της γυμνό. Κανένας. Μα αλίμονο εκείνη θα γεννήσει δόλο, απάτη, ομορφιά, αγάπη, καημό. 

ΤΖΕΝΗ ΣΥΡΡΗ-ΧΑΝΝΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟΣ

 ΜΕΛΟΣ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΛΟΓΟΤΕΧΝΩΝ ΚΑ

Ι ΤΗΣ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑΣ ΕΝΩΣΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΩΝ.