ΕΝΟΧΟΣ Ο ΜΑΡΞ;

Συντάκτης: 

Τάσος Παππάς

EFSYN

Οι οπαδοί της θεωρίας των δύο άκρων εντάσσουν τον κομμουνισμό και τον ναζισμό στην κατηγορία των εγκληματικών ιδεολογιών. Γκουλάγκ και ψυχιατρεία από τη μια μεριά. Νταχάου και Αουσβιτς από την άλλη.

Σύμφωνα με τον Ρεϊμόν Αρόν, «ο κομμουνισμός οδηγεί τους αντιπάλους του σε στρατόπεδα εργασίας, ενώ ο ναζισμός σε στρατόπεδα θανάτου» («Η μαύρη βίβλος του κομμουνισμού», Βιβλιοπωλείον της Εστίας). Αρα, οι διαφορές είναι επουσιώδεις. Η ταύτιση του σταλινισμού με τον κομμουνισμό, επειδή τα καθεστώτα του υπαρκτού αυτοπροσδιορίζονταν ως κομμουνιστικά, ήταν και τότε όπως και σήμερα μια ιδιοτελής επιλογή.

Ο στόχος ήταν και είναι να ενοχοποιηθούν το κομμουνιστικό ιδεώδες και το απελευθερωτικό μήνυμά του και σε τελική ανάλυση ο πιο εμβληματικός θεωρητικός του, ο ίδιος ο Μαρξ. Ωστόσο, την πιο σκληρή πολεμική στον σταλινισμό έχουν ασκήσει μαρξιστές.

Εγραφε ο Αγγ. Ελεφάντης το 2001 όταν το θέμα απασχολούσε τη δημόσια συζήτηση: «Μετά την αποκάλυψη της έκθεσης Χρουστσόφ το 1956, που έριξε κάποιο φως στο τοπίο, και έκτοτε συνεχώς, οι ανανεωτικοί κομμουνιστές, οι μαρξιστές, οι αριστεροί έρχονται και επανέρχονται στα ανομήματα του σταλινισμού, αυτοί πήραν το ζήτημα στην πλάτη τους, αυτοί κατάφεραν να αναλύσουν επαρκώς τη σταλινική περίοδο, αν και το ζήτημα έχει ακόμα πολύ δρόμο μπροστά του.

Απ’ αυτή την κριτική προέκυψαν όλες οι θεωρητικές και πολιτικές τάσεις της σύγχρονης ευρωπαϊκής Αριστεράς, αναδεικνύοντας και πληθώρα πραγματολογικών στοιχείων.

Οσο και να πονούσε το ζήτημα –και πονούσε πολύ– οι κομμουνιστές καταδίκασαν την αιμόφυρτη σταλινική πολιτική, χωρίς να έχουν ανάγκη τα credo του ιστορικού αναθεωρητισμού και την αρνήθηκαν, ακριβώς, στο όνομα του σοσιαλισμού. Χωρίς να γίνουν ριψάσπιδες και ρενεγκάδες» («Αυγή» 16.9.2001).

Και πολύ πριν όμως από το 1956 και την περιβόητη έκθεση οι πολεμικές από μαρξιστική σκοπιά εναντίον του σταλινισμού ήταν πολλές. Κορυφαίο παράδειγμα ο Λ. Τρότσκι, ο οποίος, ενώ ακόμη ζούσε ο Λένιν (βαριά άρρωστος και εκτός μάχης, αν και είχε προλάβει να επισημάνει στην πολιτική διαθήκη του τους κινδύνους που απέρρεαν από τη συγκέντρωση της εξουσίας στα χέρια του Στάλιν), προειδοποιούσε για την πορεία του κόμματος.

Στην επιστολή του στην Κεντρική Επιτροπή (8.10.1923) έκανε λόγο για «στρεβλό και αρρωστημένο καθεστώς που επικρατούσε στο εσωτερικό του κόμματος». Η επιστολή κατέληγε ότι ήταν επιτακτική ανάγκη «αυτός ο γραφειοκρατικός μηχανισμός να παραχωρήσει τη θέση του στην εσωκομματική δημοκρατία» (Ε. Χ. Καρ «Η μικρή ιστορία της Ρωσικής Επανάστασης», εκδόσεις Πατάκη).

Μερικά χρόνια αργότερα η ανάλυση του Τρότσκι επικεντρώθηκε στο ταξικό σύστημα που είχε οικοδομηθεί στη Σοβιετική Ενωση: «Η Οκτωβριανή Επανάσταση ξετυλιγόταν κάτω από το έμβλημα της ισότητας. Η γραφειοκρατία εγκαθίδρυσε μια τερατώδη ανισότητα. Η επανάσταση εξάλειψε τους ευγενείς.

Η γραφειοκρατία δημιούργησε προύχοντες. Η επανάσταση κατάργησε τους βαθμούς και τις διακρίσεις. Η γραφειοκρατία ανασταίνει τους στρατάρχες, τους στρατηγούς, τους συνταγματάρχες. Η καινούργια αριστοκρατία καταβροχθίζει ένα τεράστιο μέρος του εθνικού εισοδήματος» (από τον λόγο που εκφώνησε στον Ιππόδρομο της Νέας Υόρκης στις 9 Φλεβάρη 1937).

Και κείμενα του Τρότσκι έχουν χρησιμοποιήσει συντηρητικοί, φιλελεύθεροι και σοσιαλδημοκράτες στοχαστές για να δικαιολογήσουν τη συμμετρική θεώρηση ναζισμού-κομμουνισμού. Μόνο που ο Τρότσκι παρέμεινε μαρξιστής και κομμουνιστής μέχρι το τέλος της ζωής το