Ήταν τέλη του Ιουνίου του 1931 όταν ο εβραϊκός συνοικισμός Κάμπελ έγινε παρανάλωμα του πυρός από τα χέρια μικρασιατών προσφύγων υποκινούμενων από την αντισημιτική και αντικομμουνιστική
οργάνωση Εθνική Ένωσις Ελλάς ή αλλιώς Τρία Έψιλον.
Ο συνοικισμός απλωνόταν στην περιοχή πάνω από την παλιά ταβέρνα του Κρικέλα ώς το στρατόπεδο Νταλίπη, νοτιοδυτικά της οδού Εθνικής Αντίστασης, που σήμερα είναι γνωστός ως συνοικισμός «Ναυάρχου Βότση», στην ανατολική Θεσσαλονίκη.
Στο Κάμπελ διέμεναν 220 φτωχές πυρόπληκτες εβραϊκές οικογένειες, εγκατεστημένες εκεί μετά την πυρκαγιά του 1917. Οι κάτοικοι είχαν κλειστεί στα σπίτια τους καθώς φοβόντουσαν ιδιαίτερα από την υφιστάμενη κατάσταση, αναγκάστηκαν, όμως, να τραπούν σε φυγή για να γλυτώσουν, όταν οι φασίστες έβαλαν φωτιά στον οικισμό. Επιθέσεις έγιναν και σε άλλες δύο γειτονιές, αλλά εκεί οι κάτοικοι κατάφεραν να τις αποκρούσουν.
Το βράδυ της 29ης Ιουνίου σημειώθηκαν επιθέσεις εναντίον και άλλων εβραϊκών συνοικισμών, αλλά η μεγαλύτερη επίθεση με τραγικές συνέπειες σημειώθηκε στον απομακρυσμένο εβραϊκό συνοικισμό της ανατολικής Θεσσαλονίκης. Η χωροφυλακή, παρά την παρουσία σημαντικής δύναμης, δεν μπόρεσε να αποτρέψει τον εμπρησμό. Οι επιτιθέμενοι ήταν οπλισμένοι με πιστόλια και πυροβολούσαν ακόμη και εναντίον της έφιππης αστυνομίας, ενώ αρκετοί περιέλουζαν με βενζίνη τα παραπήγματα και τους έβαζαν φωτιά.
Σύμφωνα με αναφορά της χωροφυλακής προς το υπουργείο, «οι επιτιθέμενοι δια να εμποδίσουν την κίνησιν των πυροσβεστικών αντλιών έθεσαν οδοφράγματα πλησίον του Φλόκα (σ.σ. του κέντρου διασκέδασης τότε, το ισόγειο κτήριο του οποίου σώζεται ως σήμερα επί της οδού Εθνικής Αντίστασης και στεγάζει εταιρεία κουρτινών), αλλά τα κατέστρεψε το ιππικόν, το οποίον επέλασε και διέλυσε τους επιδρομούντας». Στην ίδια αστυνομική έκθεση αναφέρεται ότι καήκαν εννέα θάλαμοι, στους οποίους στεγάζονταν 54 οικογένειες, η συναγωγή και το σχολείο. Το τελικό αποτέλεσμα ήταν δύο νεκροί, ένας Χριστανός και ένας Εβραίος, πολλοί τραυματίες και από τις δύο πλευρές των συμπλεκομένων και η πλήρης σχεδόν καταστροφή του συνοικισμού.
Ο εμπρησμός του Κάμπελ προκάλεσε την άμεση επέμβαση της Δικαιοσύνης και θυελλώδη συζήτηση στην ελληνική βουλή. Συνελήφθησαν 25 περίπου υπαίτιοι των επεισοδίων που ανακρίθηκαν και παραπέμφθηκαν σε δίκη. Ανάμεσά τους και ο αρχισυντάκτης της εφημερίδας «Μακεδονίας» Νικόλαος Φαρδής, που κατηγορήθηκε για συνέργεια στην έξαψη των παθών με την αρθρογραφία του. Σύμφωνα με εκθέσεις της αστυνομίας που δημοσιεύτηκαν στον Τύπο, πρώτοι συλληφθέντες ήταν μέλη της Αντικομμουνιστικής Κίνησης Καλαμαριάς. Δύο από αυτούς αναγνωρίστηκαν από μάρτυρες. Το γεγονός ότι πρόσφυγες είχαν ανάμειξη στα επεισόδια δεν ήταν τυχαίο. Άλλωστε, πρόσφυγες ήταν και τα περισσότερα μέλη της Τρία Έψιλον. Οι πρόσφυγες των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων, στην προσπάθειά τους να ξεκινήσουν από την αρχή τη ζωή τους και έχοντας φτάσει ως γνήσιοι Έλληνες στην πατρώα γη, θεωρούσαν τους ξένους Εβραίους ως εμπόδιο στα σχέδιά τους. Αυτό το ιδεολόγημα καλλιεργούνταν μέσα από τον λόγο του Τύπου αλλά και των εθνικιστικών οργανώσεων.
Τα σοκαριστικά αυτά γεγονότα, με τον εμπρησμό του εβραϊκού συνοικισμού Κάμπελ με δύο νεκρούς και πολλούς τραυματίες, ήταν η κορύφωση του έντονου αντισημιτισμού στη δεκαετία του 1930 στη Θεσσαλονίκη. Ανάμεσα στα καμένα κτήρια ήταν η συναγωγή, το σχολείο και το φαρμακείο. Οι σοβαρότερα τραυματισμένοι κάτοικοι μεταφέρθηκαν στο νοσοκομείο Χιρς, το σημερινό Ιπποκράτειο.
Με προσφυγικές ρίζες και πολιτικές διασυνδέσεις, η ΕΕΕ θα αναδειχθεί μετά το 1929 σε σημαντική εθνικιστική, αντισημιτική και αντικομουνιστική οργάνωση, συσπειρώνοντας χιλιάδες μέλη και δημιουργώντας δεκάδες παραρτήματα σε όλη την Ελλάδα καθώς και δορυφορικές ή συνεργαζόμενες οργανώσεις.
Μεγάλη σημασία έχει πως το πογκρόμ στο Κάμπελ αποτελεί το πρώτο πογκρόμ στον ευρωπαϊκό χώρο.
Τι προηγήθηκε
Όπως εξηγεί η επίκουρη καθηγήτρια του τμήματος Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ, Μαρία Καβάλα, τον Ιούνιο του 1931 ξέσπασε θόρυβος γύρω από το εβραϊκό σιωνιστικό αθλητικό σωματείο «Μακάμπι» της Θεσσαλονίκης και τη συμμετοχή αντιπροσώπου του σε συνέδριο στη Σόφια, που αμφισβητούσε την ελληνικότητα της Μακεδονίας. Αντιπροσωπεία της Ισραηλιτικής Κοινότητας διαβεβαίωσε τον Γενικό Διοικητή Μακεδονίας, Στυλιανό Γονατά, ότι δεν υπήρχε καμία αλήθεια σε ό,τι λεγόταν. Μάλιστα στον Τύπο δημοσιεύτηκε ανακοίνωση από την κοινότητα απευθυνόμενη στη διανοούμενη μερίδα του ελληνικού λαού, με την οποία ζητούσε να αναλάβει αυτή δράση και να διαφωτίσει τις λαϊκές μάζες για την εσκεμμένη τάση «προς δημιουργίαν συνεχών εβραϊκών ζητημάτων εκ του μη όντος». Φαίνεται ότι η κοινότητα αντιμετώπιζε γενικευμένη εχθρότητα αλλά είχε συγκεκριμένη άποψη για το ποιοι υποκινούνταν σε βιαιοπραγίες εναντίον των Εβραίων: οι λαϊκές μάζες, ο φτωχός κόσμος, οι πρόσφυγες των συνοικισμών. Άνθρωποι ευάλωτοι σε ιδεολογική χειραγώγηση, η οποία τους υπεδείκνυε –κυρίως μέσω του Τύπου και συγκεκριμένα της εφημερίδας Μακεδονία και μέσω των παραπάνω οργανώσεων– τους υπαίτιους για την κατάστασή τους. Η Εφημερίς των Βαλκανίων διατηρούσε τις επιφυλάξεις της για το θέμα και είχε μια πιο μετριοπαθή στάση.
Τι ήταν η Τρία Έψιλον
Η κ. Καβάλα σημειώνει πως η «Τρία Έψιλον» έκανε την εμφάνισή της στη Θεσσαλονίκη, τον Ιανουάριο του 1927 ως αλληλοβοηθητικό σωματείο, με επικεφαλής τον έμπορο Κοσμίδη, γνωστό για την αντιεβραϊκή του συμπεριφορά. Η ΕΕΕ ήταν οργανωμένη ημιστρατιωτικά (στολές, κράνη, γκλομπ, βήμα της χήνας) με αρκετή δύναμη στη Μακεδονία, ενώ συναντάμε παραρτήματά της και στον Βόλο. Στη μορφή της οργάνωσης μπορούμε να αναγνωρίσουμε επιδράσεις των φασιστικών συλλόγων-σωματείων που δρούσαν σε Μακεδονία και Θεσσαλονίκη. Την ίδια χρονιά έγιναν επεισόδια εναντίον εβραϊκών καταστημάτων από ακραία στοιχεία και τον ίδιο χρόνο εκδόθηκε η αντισημιτική εφημερίδα Μακεδονία. Σύμφωνα με τις ίδιες εκτιμήσεις, η συνεχιζόμενη αντιπαλότητα που είχε δημιουργηθεί μεταξύ Εβραίων και προσφύγων οξύνθηκε περισσότερο με την πυρπόληση αρκετών εβραϊκών εμπορικών κέντρων.
Τα περισσότερα μέλη της ΕΕΕ ήταν άνθρωποι φτωχοί και είχαν συσπειρωθεί εκεί καθώς ως στόχος της οργάνωσης σε αυτήν τη φάση παρουσιαζόταν η βελτίωση του βιοτικού τους επιπέδου και η επαγγελματική τους αποκατάσταση. Όμως, στο καταστατικό του 1929, στόχοι ήταν η προστασία της θρησκείας, η προπαρασκευή κάθε Έλληνα πολίτη για την αντιμετώπιση οποιασδήποτε ξένης προπαγάνδας και απόπειρας εναντίον της εδαφικής ακεραιότητας του έθνους και η αποκατάσταση του ηθικού του στρατού από το πλήγμα της μικρασιατικής ήττας και της εθνικής συμφοράς καθώς και η ίδρυση Λέσχης, εντευκτηρίου και γραφείου εξεύρεσης εργασίας. Σύμφωνα με τις ενέργειες και τις εκτιμήσεις ηγετικών στελεχών της οργάνωσης, δύο από τα εμπόδια στην υλοποίηση των στόχων που είχαν τεθεί ήταν οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης και οι κομμουνιστές, τάσεις που αναπτύχθηκαν στην οργάνωση ιδιαιτέρως από το 1929 και μετά. Προτεινόταν ανοιχτά ο εξοστρακισμός από το κοινωνικό σώμα ως εμποδίων των εκ γενετής αλλόγλωσσων και αλλόθρησκων Εβραίων αλλά και των ελλιπούς εθνικής συνείδησης κομμουνιστών.
Οι τοπικές αρχές στήριζαν την οργάνωση με επίσημες παρουσίες στα εγκαίνια γραφείων της οργάνωσης κεντρικά και τοπικά και φαίνεται ότι η βενιζελική πολιτεία στήριξε κάθε μορφή ομάδας που προήγαγε την ιδέα της εθνικής ομογενοποίησης που είχε έρθει για να αντικαταστήσει τη Μεγάλη Ιδέα.
Τον Νοέμβριο του 1933 το σωματείο διασπάστηκε, για να δημιουργηθεί από μια ομάδα του το «Εθνικο σοσιαλιστικό Κόμμα-Εθνική Ένωση Ελλάς» με ιδρυτικά μέλη δύο τραπεζικούς υπαλλήλους, έναν δικηγόρο, έναν ιδιωτικό υπάλληλο, έναν δημοτικό υπάλληλο, έναν φοιτητή, έναν φωτογράφο, έναν υποδηματεργάτη - μια σύνθεση που λίγο πολύ διαπερνούσε όλα τα κοινωνικά στρώματα. Το σωματείο αυτοδιαλύθηκε μέσα στο 1935, ενώ το κόμμα στις δημοτικές και βουλευτικές εκλογές της περιόδου 1934-1936 δεν απέσπασε σημαντικό ποσοστό ψήφων για να θεωρηθεί υπολογίσιμη εκλογική δύναμη.
*Οι πληροφορίες είναι από την έρευνα της Μαρίας Καβάλα, «Η καταστροφή των Εβραίων της Ελλάδας (1941-1944)» αλλά και από το βιβλίο του Μιχάλη Τρεμόπουλου «Τα τρία Ε (ΕΕΕ) και ο εμπρησμός του Κάμπελ και οι φωτογραφίες από την έρευνα του Μιχάλη Τρεμόπουλου αλλά και από τη σελίδα στο Facebook, Παλιές φωτογραφίες της Θεσσαλονίκης.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου