Γράφουν οι Δημ. Ζευγόλης (1),
Γιάννης Ζήβας (2) και Θ. Κόλλιας (3)
(1)
......Όσα υποστηρίζονται περί αληθινής δημοκρατίας, η οποία δήθεν ταυτιζόταν με την κλήρωση, στην αρχαία Αθήνα, είναι ανακριβή και ανιστόρητα.
Η αρχαία αθηναϊκή δημοκρατία (στο εξής Α.Δ.) ήταν μια ταξική, ολιγαρχική δημοκρατία, η οποία στο εσωτερικό της, λόγω του ευάριθμου, λειτουργούσε δημοκρατικά, συμπεριλαμβάνοντας και την κλήρωση σαν μέσο επιλογής στις επουσιώδεις λειτουργίες (προφανώς ως μέσο περιορισμού – και όχι εξάλειψης- του πολιτικού επαγγελματισμού, αλλά και ως μέσον –εκ του ασφαλούς- διαπαιδαγώγησης του πολίτη).
Το ζήτημα είναι ότι δεν είναι δυνατόν να παραβιάζεται η ιστορική αλήθεια (άλλοτε από άγνοια και άλλοτε από μερικούς - στους οποίους δεν συμπεριλαμβάνω την συγκεκριμένη φίλη, που προφανώς μεταφέρει όσα άκουσε- γιατί πρέπει να προσαρμοσθεί η αλήθεια στην σκοπιμότητα της υποστηριζόμενης άποψης) και κυρίως δεν είναι δυνατόν να μεταφέρονται ως πρόταση προς εφαρμογή ρυθμίσεις που ευδοκίμησαν κάτω από εντελώς ανόμοιες ιστορικές, πολιτικές, οικονομικές, ιδεολογικές κ.ο.κ. συνθήκες.
Η Α.Δ. αφορούσε 30 με 40 χιλιάδες πολίτες που είχαν δικαιώματα Αθηναίου πολίτη. Αυτά δεν αφορούσαν το σύνολο του αθηναϊκού πληθυσμού που ήταν, κατά τους ιστορικούς, τουλάχιστον δεκαπλάσιος (ήταν αποκλεισμένοι οι μέτοικοι, οι δούλοι και οι γυναίκες).
Επρόκειτο δηλαδή για ένα μικρό δήμο σύμφωνα με τα σημερινά δεδομένα.
Το κυρίαρχο όργανο ήταν η εκκλησία του Δήμου που είχε απεριόριστες δικαιοδοσίες.
* Ψήφιζε τους νέους νόμους, αφού της είχε υποβληθεί προηγουμένως το σχετικό προβούλευμα (εισήγηση) από τη Βουλή των πεντακοσίων. Οι νόμοι όριζαν να μην συζητείται "μηδέν απροβούλευτον" ώστε να υπάρχει η ασφάλεια για το δήμο ότι η Βουλή έχει ήδη ελέγξει και κρίνει σε πρώτη φάση τα θέματα. Η Βουλή δεν είχε δικαίωμα να αρνηθεί να υποβάλει προβούλευμα για κάποιο ζήτημα, εάν δεν συμφωνούσε. Αναλύοντας πώς ακριβώς είχε ακριβώς κατά την κρίση της, το ζήτημα, άφηνε στο δήμο την τελική απόφαση με την τυπική φράση "ό,τι άν αυτώ δοκεί άριστον είναι". Επομένως η Βουλή δεν νομοθετούσε, είχε εισηγητικό ρόλο και η Εκκλησία του Δήμου δεν δεσμευόταν από την εισήγηση.
* Εξέλεγε τους αιρετούς άρχοντες (αυτούς που υποτίθεται δεν υπήρχαν).
* Ασκούσε τον έλεγχο της διοίκησης.
* Επέβαλε την ποινή της εξορίας και της δήμευσης της περιουσίας.
* Είχε τον κύριο λόγο σε θέματα εξωτερικής πολιτικής:
- Αποφάσιζε για τις συμμαχίες, τη σύναψη ειρήνης ή την κήρυξη πολέμου.
- Δεχόταν τους πρέσβεις ή κήρυκες άλλων πόλεων, μετά την επίδοση των "διαπιστευτηρίων" τους στη βουλή, για να ακουστεί από το δήμο ο σκοπός της αποστολής τους.
- Εξέλεγε (και εδώ εκλογή) τους πρέσβεις της αθηναϊκής πολιτείας και τους έδινε οδηγίες για τις ενέργειες που πρέπει να κάνουν. Μάλιστα εξέλεγε και αυτοκράτορες πρέσβεις (περιπτώσεις όπου έπρεπε να δοθεί απόλυτη ελευθερία κινήσεων και αποφάσεων) οι οποίοι δέσμευαν «εν λευκώ» την Α.Δ.
* Είχε επίσης, τον κύριο λόγο σε στρατιωτικά ζητήματα:
- Εξέλεγε (άλλη εκλογή) τους στρατηγούς και όλες τις άλλες πολεμικές αρχές.
- Σε πολεμικές περιόδους, αποφάσιζε για τον αριθμό των επιστράτων πολιτών και βοηθητικών ανδρών (μετοίκων ή δούλων) στο πεζικό και τον στόλο.
- Υποδείκνυε τους στρατηγούς που θα έχουν την αρχηγία των δυνάμεων και τους έδινε οδηγίες για τις πολεμικές επιχειρήσεις, χαράσσοντας και τη γραμμή που θα τηρήσουν στον πόλεμο.
* Ασκούσε οικονομική πολιτική:
-Ψήφιζε νόμους για το νόμισμα, τα μέτρα και σταθμά, τα τελωνεία.
-Αποφάσιζε για τις πολεμικές δαπάνες, καθώς και τις δαπάνες κατασκευής δημοσίων κτιρίων και αποστολής πρεσβειών.
* Αποφάσιζε για θέματα της επίσημης θρησκείας (ίδρυση νέων ναών, εισαγωγή της λατρείας ξένων θεοτήτων, μισθός ιερέων και ιερειών, εισαγωγή νέου τελετουργικού στις επίσημες λατρείες).
Συνερχόταν (τακτικά) 40 φορές τον χρόνο (3-4 φορές τον μήνα, λαμβανομένου, μάλιστα, υπόψη ότι τα θέματα ήσαν ελάχιστα σε σχέση με ένα σύγχρονο κράτος).
Όπως αντιλαμβάνεσθε δεν έμενε και τίποτα άλλο, ουσιαστικά, για την Βουλή που όντως κληρωνόταν, αποτελούνταν από πεντακόσια μέλη, άρα οι τυχόν ανίκανοι εξουδετερωνόντουσαν, και είχε εισηγητικό χαρακτήρα ή για την Ηλιαία με έξι χιλιάδες μέλη.
Έχουμε, λοιπόν, μια μορφή άμεσης δημοκρατίας που ήταν δυνατή λόγω του αριθμού των δικαιουμένων να συμμετέχουν και γιατί τα ζητήματα ήταν πολύ απλούστερα από ότι σήμερα (φαντάζεσθε να στέλναμε να διαπραγματευθούν με τους «θεσμούς» άτομα που θα είχαν προκύψει με κλήρωση;).
Επίσης πρέπει να μελετήσουμε, κάποια στιγμή, σαυτήν την χώρα και την Σπαρτιατική δημοκρατία η οποία δεν υπολειπόταν της Αθηναϊκής (μάλιστα ο Αριστοτέλης την προέκρινε γιατί αποτελούσε δημιουργική σύνθεση και των τριών πολιτευμάτων, δημοκρατίας, ολιγαρχίας και βασιλείας, προσωπικά δε θα πρόσθετα ότι η θέση της γυναίκας –πλήρης ισότητα- και ο σεβασμός προς αυτήν δεν έχει καμία σύγκριση με την Αθήνα, όπου η γυναίκα ήταν κλεισμένη στον γυναικωνίτη).
Είναι φανερό ότι κάθε αναλογία, προς τις σημερινές συνθήκες, είναι αδιανόητη.
Αυτό που πρέπει να κρατήσουμε από την αθηναϊκή δημοκρατία είναι η απεριόριστη ανακλητότητα, η λογοδοσία και ο συνεχής έλεγχος όσων ασκούσαν εξουσία, στο πλαίσιο όμως μιας απόλυτα ταξικής κοινωνίας, απόλυτα απορριπτέας σήμερα.
Από κει και πέρα πρέπει να αναζητήσουμε και να αντιμετωπίσουμε όλους εκείνους τους παράγοντες οι οποίοι στην πράξη νοθεύουν και αναιρούν την δημοκρατία, πράγμα που βέβαια δεν θα συμβεί εάν κληρώνουμε τους βουλευτές, αντί να τους εκλέγουμε, θα ήταν εξάλλου πολύ εύκολο, στα τεράστια οικονομικά συμφέροντα, να εξαγοράσουν, να δελεάσουν, να τρομοκρατήσουν ή να εξουδετερώσουν, με πάρα πολλούς τρόπους, όσους θα είχαν κληρωθεί σε αξίωμα.
Επίσης, όσοι παραθέτουν τα σχετικά περί κλήρωσης επιχειρήματα, δεν έχουν μπει στην κόπο να μελετήσουν την επικρατούσα κατάσταση στις αρχαίες ελληνικές πόλεις, καθώς και τα πολιτικά και φιλοσοφικά ρεύματα, στις πηγές τους.
Αν π.χ. είχαν κάνει τον κόπο να μελετήσουν τον Αριστοτέλη (Πολιτικά) τον οποίο επικαλούνται προς ενίσχυση του επιχειρήματός τους, θα διαπίστωναν ότι ο Α. δεν διάκειται ευνοϊκά απέναντι στην Δημοκρατία την οποία θεωρεί διεφθαρμένο πολίτευμα (άρα ουδέν σημαίνει η σχετική αποστροφή που επικαλούνται)
Ο Α. δεν είναι υπέρ κανενός πολιτεύματος, περιορίζεται στην περιγραφή τους και θεωρεί ότι όλα μπορεί να είναι καλά ή κακά ανάλογα με τον τρόπο που ασκούνται και πιο συγκεκριμένο στον σκοπό στον οποίο αποβλέπουν, αν δηλαδή αποβλέπουν στο κοινό καλό, χωρίς διάκριση ή στο όφελος μιας συγκεκριμένης μερίδας.
Έτσι διαστέλλει την βασιλεία από την τυραννίδα (αν αποβλέπει στο καλό όλων ή του τυράννου), την αριστοκρατία από την ολιγαρχία (με κριτήριο αν αποβλέπει στο καλό όλων ή της συγκεκριμένης ομάδας) και τέλος την πολιτεία (το πολίτευμα όπου η εξουσία ασκείται από τους πολλούς, για το κοινό καλό) σε αντιδιαστολή από την Δημοκρατία η οποία αποβλέπει και αυτή σε όφελος μιας μερίδας (των πτωχότερων) και επομένως την κρίνει και αυτή στα αποδοκιμαστέα πολιτεύματα.
Με αυτή την έννοια όταν περιγράφει την δημοκρατία δεν σημαίνει αυτόματα ότι και εγκρίνει την συγκεκριμένη διαδικασία της κληρώσεως, αντίθετα περιορίζεται να την περιγράψει, σαν διαδικασία, διατηρώντας αρνητική γνώμη για την δημοκρατία.
Είναι πολύ θλιβερό εμείς που (θα έπρεπε να) έχουμε άμεση πρόσβαση στις πηγές να μην τις μελετάμε και να χρησιμοποιούμε επιχειρήματα που απέχουν πολύ από την ιστορική αλήθεια.
Επιπλέον το κρίσιμο ερώτημα, μπορεί να λειτουργήσει η σημερινή πολιτεία έχοντας σαν πρωθυπουργό ένα άτομο που θα έχει προκύψει τυχαία από κλήρωση; μπορεί το ίδιο να είναι οι υπουργοί; Εν τέλει μπορεί να διοικηθεί μια σύγχρονη χώρα με πρωτογενείς συνελεύσεις οι οποίες θα αποφασίζουν ανά πάσα στιγμή επί παντός;
Το ότι καμία χώρα δεν επέλεξε το σύστημα της κληρώσεως και της άμεσης δημοκρατίας στα νεότερα χρόνια, δεν οφείλεται στο ότι κάποιοι δεν θα ήθελαν να το υιοθετήσουν, ή δεν το σκέφθηκαν, αλλά αποκλειστικά στο ότι τα μεγέθη, των σύγχρονων κρατών και η ποιότητα και το εύρος των προβλημάτων, δεν επιτρέπουν επανάληψη του φαινομένου.
Τολμώ να πω ότι πέραν από αφελής ή μάλλον γι΄ αυτόν ακριβώς τον λόγο, θα
ήταν άκρως επικίνδυνη, για την ίδια την δημοκρατία, κάθε σχετική απόπειρα.
Σε κάθε περίπτωση το πρόβλημα δεν βρίσκεται στην αντιπροσωπευτικότητα αλλά στην υποκατάσταση της πολιτικής από την οικονομία, ότι δηλαδή το κεφάλαιο έχει καταστεί όχι απλά ανεξέλεγκτο, αλλά σε τέτοιο βαθμό ασύδοτο ώστε επιχειρεί (και ήδη το επιτυγχάνει) να ασκήσει πλέον την εξουσία απευθείας και όχι μέσω εξωνημένων πολιτικών, στο ότι οι κρατικές οντότητες καθίστανται (όλο και περισσότερο) άδεια κελύφη και η εξουσία ασκείται άτυπα και απόλυτα ανεξέλεγκτα από κέντρα που δεν μπορούν να προσδιοριστούν.
Κατανοείτε πόσο νερό στον μύλο της παγκοσμιοποίησης μπορεί να ρίχνει κάθε (τυχόν) απόπειρα για άμεσες δημοκρατίες και κληρώσεις; με αντίστοιχη εξασθένηση του εθνικού κράτους, όπως το γνωρίσαμε μέχρι σήμερα.
Η δημοκρατία (στη σημερινή μορφή της) δεν πρέπει να καταργηθεί, αυτό που χρειάζεται είναι να αποκατασταθεί στην ουσία της και να μην αποτελεί θεσμό κενό περιεχομένου.
Τι μπορεί λοιπόν να σημαίνει άμεση δημοκρατία σήμερα;
Καταφεύγω σε μια πρόσφατη σχετική μελέτη.
«Η άμεση δημοκρατία είναι ο παλαιότερος και μακροβιότερος τύπος του πολιτεύεσθαι. Επικράτησε κατά το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τού ανθρώπινου πολιτισμού, ο οποίος έχει ηλικία μερικών δεκάδων χιλιάδων ετών· το Κράτος […] είναι πολύ νεώτερο, ξεκίνησε μόλις 5-6.000 χρόνια πριν. Η άμεση δημοκρατία ήταν ο τρόπος οργάνωσης των αρχαϊκών κοινωνιών που ανθούσε σε ένα μεγάλο μέρος τού πλανήτη ακόμα και πριν λίγους αιώνες. Έχει σημαδέψει βαθιά το είδος μας και θα μπορούσε να θεωρηθεί “ειδολογικό” μας χαρακτηριστικό» (Σκέψεις για την άμεση δημοκρατίατου Γιώργου Λιερού, Εκδόσεις των Συναδέλφων: Αθήνα 2011, σελ. 23-24).
«Παρουσιάσαμε την άμεση δημοκρατία όχι μόνο σαν μια μορφή πολιτειακής οργάνωσης αλλά επίσης σαν ένα αξιακό σύστημα, σαν μια αντίληψη για τον άνθρωπο, σαν μια πρόταση πολιτισμού η οποία έχει βαθιές ρίζες στην ανθρώπινη ιστορία. Η άμεση δημοκρατία θέτει στο κέντρο τον άνθρωπο ως πρόσωπο, ως μοναδικό άτομο, ατομική κοινοτική ύπαρξη. Βασίζεται στον πρόσωπο με πρόσωπο διάλογο. Δεν πρόκειται καθόλου για ένα αμιγώς πολιτικό αίτημα· συνάδει με την κατάργηση της μισθωτής εργασίας, την αυτοδιαχείριση, τη δραστική μείωση του εργάσιμου χρόνου, με την ανατροπή της καταναλωτικής κοινωνίας, δηλαδή μιας κοινωνίας που βασίζεται στην επιταχυνόμενη οικονομική μεγέθυνση, που έχει την οικονομία ως απόλυτη προτεραιότητα» (στο ίδιο σελ. 56-57).
Τέλος, ο ίδιος παραπάνω συγγραφέας εκφράζει την πεποίθηση ότι «το σύστημα των συμβουλίων είναι η μορφή άμεσης δημοκρατίας που ενδείκνυται στα μεγέθη και την περιπλοκότητα μιας σύγχρονης κοινωνίας» (στο ίδιο, σελ. 36), υποδεικνύει οργανωτικά σχήματα για τις λειτουργίες της άμεσης δημοκρατίας σε απελευθερωμένες ζώνες ή κοινότητες: συμβούλια γειτονιάς, σχολείων και εργασιακών χώρων, επιμέρους επιτροπές και ομάδες εργασίας, συνελεύσεις επάλληλων βαθμίδων με αιρετούς εκπροσώπους και οριζόντιες μορφές επικοινωνίας, Γενική Συνέλευση ως ανώτατο όργανο (που έχει, εκτός των άλλων, και το δικαίωμα ελέγχου επί των ομάδων των επιφορτισμένων με την άσκηση βίας).
Καταλήγοντας, το πρόβλημα μπορεί να διατυπωθεί ως εξής: ακόμη και αν ορθά προσφεύγουμε στην Α.Δ. προκειμένου ν’ ασκήσουμε κριτική στις σύγχρονες μορφές πολιτικής αποξένωσης, σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να μεταφέρουμε μηχανιστικά ένα πρότυπο ταξικής κοινωνίας ως πρότυπο για μία αταξική κοινωνία.
Είναι απολύτως απλουστευτικό να θεωρήσουμε ότι το πρόβλημα της δημοκρατίας είναι διαδικαστικό, αντίθετα είναι απόλυτα ουσιαστικό και συνίσταται στην άρση του διαχωρισμού ανάμεσα σε πολιτική μορφή και κοινωνικό περιεχόμενο, και αυτό είναι τα νόημα που πρέπει να αποδώσουμε σήμερα στον όρο «άμεση δημοκρατία»: προϋπόθεση για τη συμμετοχή όλων στη λήψη αποφάσεων ––άρση της διάκρισης κυβερνώντων/κυβερνωμένων–– με την ισότιμη πρόσβαση όλων σε δύναμη, πληροφορία και πηγές πλούτου, συνθήκες που είναι αδιανόητες χωρίς την εξάλειψη των κεφαλαιοκρατικών σχέσεων παραγωγής.
Η δημοκρατία, σήμερα, αξιώνει μια συνολική ανατροπή των σχέσεων παραγωγής και των παραδεδεγμένων κοινωνικών αξιών, αλλιώς είναι αδύνατον να υπάρξει.
(2)
Η ανάλυση εν προκειμένω είναι πραγματικά εξαντλητική και χρησιμότατη διότι συνοψίζει την θεωρία των πολιτευμάτων. Συγχαρητήρια Δημήτρη. Θα ήθελα να προσθέσω ότι σχετικά με το πολίτευμα της Λακεδαίμονος είχε εκφρασθεί ως θιασώτης της ο μέγας ιστορικός Ξενοφών. Επίσης θα προσθέσω ότι στην διάκριση των πολιτευμάτων που επιχειρεί ο Αριστοτέλης παρατηρεί ότι η βασιλεία, η αριστοκρατία και η πολιτεία συνιστούν τις γνήσιες πολιτειακές μορφές ενώ αντίστοιχα η τυραννίς, η ολιγαρχία και η δημοκρατία χαρακτηρίζονται ως παρεκβάσεις των γνησίων μορφών.
(3)
Σίγουρα λοιπόν η κλήρωση ως μορφή εκλογής στη σημερινή Δημοκρατία με όλες τις συνθήκες που κάλλιστα τονίζονται και κυρίως με την απόλυτη κυριαρχία της οικονομίας, είναι εντελώς μη ρεαλιστική, ανεφάρμοστη, σκέτη δονκιχωτική ουτοπία. Αυτό συμβαίνει στο πλαίσιο της επικράτησης της ελευθερίας των ισχυρών (έθνη, περιοχές, άτομα) έναντι της Δημοκρατίας. Οπότε το κύριο διακύβευμα πλέον είναι πώς θα αντιστραφεί αυτή η σχέση, που σε πολλά κράτη είναι μέγγενη. Πώς οι ίδιοι οι πολίτες σε εθνικό και ηπειρωτικό επίπεδο, θα γίνουν κύριοι της αγοράς και στην παραγωγή αλλά και στην διακίνηση και ανταλλαγή των αγαθών σύμφωνα με τις ανάγκες τους, απαλλάσσοντας την αγορά και την κοινωνία από την λογική του αχαλίνωτου ανταγωνισμού, δηλαδή της αχαλίνωτης ελευθερίας. Έτσι θα πάρει η ελευθερία τη θέση της ως παράγωγο της Δημοκρατίας.
Όμως η κλήρωση, που είναι μεν η ιδανικότερη μορφή εκλογής αλλά πλέον είναι αδύνατον να εφαρμοσθεί υπό αυτές τις συνθήκες και συνάμα καθίσταται άκρως επικίνδυνη, κάλλιστα δύναται να εφαρμοσθεί στην επί μέρους λειτουργία της Δημοκρατίας (κοινοβουλευτικές επιτροπές, συνδικαλισμό, σωματεία και συλλόγους κάθε μορφής και είδους) συνεπικουρούμενη βεβαίως, όπου χρειάζεται με την αντιπροσωπευτικότητα π.χ. σώμα εκλεκτόρων.
Όσον αφορά δε την έλλειψη των ουσιαστικών στοιχείων της Δημοκρατίας και πολλάκις των πιο βασικών, όπως είναι η ανάκληση, η λογοδοσία, η διαφάνεια αλλά και η ισότητα, αυτή οφείλεται στην παντελή απουσία ελεγκτικών μηχανισμών (1) σε κρίσιμους τομείς του πολιτικού και κοινωνικού γίγνεσθαι. Η δικαστική εξουσία που είναι η πλέον αρμόδια περί άλλα τυρβάζει… (2)
Σχετικά δε με όσα αναφέρει ο φίλος μας ο Γιάννης περί πολιτευμάτων να καταθέσω ότι για την διάκρισή τους ο διάλογος Οτάνη, Δαρείου και Μεγαβύζου, όπως μας τον έχει δώσει ο Ηρόδοτος είναι και παραμένει κλασσική και αξεπέραστη.( Κλικ ΕΔΩ)
(1)Θυμάμαι πριν από χρόνια, προ κρίσης, οι Κοινοτικοί μας ζητούσαν στο υπουργείο Γεωργίας επισήμως στοιχεία για την προσβολή του ανθρώπινου ή του ζωικού πληθυσμού από διάφορες ζωονόσους όπως π.χ. την Λεύκωση ή την Βρουκέλλωση και εμείς απαντούσαμε μηδενικά απλώς γιατί δεν είχε γίνει κανένας έλεγχος.
(2) Πάρα πολλές αποφάσεις του Ρακιντζή (Γεν. Επιθεωρητή Δημόσιας Διοίκησης) είναι καταπέλτης αλλά παραμένουν στη διαπίστωση μη εκτελούμενες, κυρίως στην Τ.Α.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου