ΕΝΑΣ ΜΕΓΑΛΟΣ .....ΖΑΧΑΡΑΙΟΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ!!! (3)

          Πριν 5 χρόνια περίπου, συγκεκριμένα στις 31-1-13 κλικ (ΕΔΩ κλικ ΕΔΩ) είχαμε δυο αναρτήσεις για τον Ζαχαραίο συγγραφέα Άρη Φιορέτο, που γεννήθηκε στη Σουηδία από πατέρα Ζαχαραίο και μάνα Αυστριακή.  Με την ευκαιρία της έκδοσης του νέου του βιβλίου «Μαίρη» η Εφημερίδα των Συντακτών δημοσίευσε μια συνέντευξη του Άρη, την οποία μετά χαράς φιλοξενούμε.

«Αναζήτησα την ανείπωτη ιστορία

 των γυναικών του Πολυτεχνείου»

Αργά το απόγευμα της 16ης Νοεμβρίου 1973, η Μαίρη, μια κοντοκουρεμένη τελειόφοιτη της Αρχιτεκτονικής που κουτσαίνει ελαφρά από μια παλιά πολιομυελίτιδα, κατευθύνεται προς τη Σχολή της. Θέλει να βρει τον Δήμο, το αγόρι της, που έχει πρωτοστατήσει στην κατασκευή του πομπού των «ελεύθερων φοιτητών», να του πει πως μόλις έμαθε ότι είναι έγκυος και να καθίσει μαζί του φωνάζοντας συνθήματα. Για να φτάσει νωρίτερα και επειδή η ατμόσφαιρα γίνεται εκρηκτική, χώνεται δίπλα σε ένα άλλο κορίτσι σε ένα ταξί που την πλευρίζει. Ομως το ταξί είναι ψευτοταξί και η Μαίρη καταλήγει στην Ασφάλεια για να δώσει «ονόματα».

Οι γονείς της είναι δεξιοί με πρόσβαση σε μυστικά αρχεία, αλλά έχει κόψει μαζί τους και αρνείται να πει ακόμα και το όνομά της, οπότε, έναν μήνα αργότερα, μαζί με άλλες πέντε άγνωστές της γυναίκες και ένα πεντάχρονο αγόρι, μεταφέρονται σε ένα νησί, γνωστό άλλοτε ως «κολαστήριο»…

Οι βασανιστές της δεν το κατάλαβαν, αν όμως η στρατιωτική διοίκηση στο νησί καταλάβει πως περιμένει παιδί, θα την εκβιάσουν να μιλήσει απειλώντας την ότι μόλις γεννήσει θα το δώσουν για υιοθεσία, όπως έγινε σε πολλά δικτατορικά καθεστώτα, στην Αργεντινή, στην Ισπανία, στην Πορτογαλία… Η Μαίρη γραπώνεται από τον «ήλιο» που κουβαλάει μέσα της, αλλά τα περιθώρια στη ζωή της στενεύουν ασφυκτικά.

 Η ιστορία της Μαίρης, της κάθε «Μαίρης» και των γυναικών που αγωνίστηκαν στο Πολυτεχνείο χωρίς ποτέ να μάθουμε τα ονόματά τους, έγινε το 2015 σουηδικό μυθιστόρημα από τον Αρη Φιορέτο, μεταφράστηκε και κέρδισε θερμότατες κριτικές το 2016 στη Γερμανία, και μόλις κυκλοφόρησε στα ελληνικά (εκδ. Πατάκης, μτφρ. Κώστας Κοσμάς).

 Πεζογράφος, μεταφραστής και πανεπιστημιακός που

 διδάσκει Αισθητική στο Πανεπιστήμιο της Στοκχόλμης,

 ο Φιορέτος γεννήθηκε το 1960 στο Γκέτεμποργκ από

 πατέρα αυτοεξόριστο Ελληνα και μητέρα Αυστριακή

 και σπούδασε στη Σουηδία, στις ΗΠΑ και στη Γαλλία

 (με τον Ζακ Ντεριντά). Σήμερα ζει μεταξύ Στοκχόλμης

και Βερολίνου και με το καινούργιο του βιβλίο ανανεώνει

 το ενδιαφέρον για το Πολυτεχνείο, εντάσσοντάς το

 συμβολικά στην ευρύτερη ευρωπαϊκή επικαιρότητα.

 Η «Μαίρη» είναι μια δικαίωση των γυναικών που συμμετέχουν στις εξεγέρσεις του καιρού μας. Σημαίνει τη νίκη απέναντι στις δυνάμεις της καταστολής που θέλουν να υπαγορεύσουν συμπεριφορές. Αναδεικνύει τον θρίαμβο των ηθικών επιλογών και της αγάπης σε ταραγμένους καιρούς.

 Είναι η ιστορία ενός συλλογικού αγώνα και μιας συλλογικής συνείδησης η οποία απαντά στον άκρατο ατομικισμό που καλλιεργείται με το νεοφιλελεύθερο πνεύμα του 21ου αιώνα. Είναι μια ιστορία επιβίωσης και συμβίωσης που διαβάζεται και ως αλληγορία για την κρίση και για την έννοια της ελευθερίας στην Ευρώπη.

 Παρακολουθεί μια σύγκρουση διαφορετικών αξιακών συστημάτων όπως αυτή που αναπτύσσεται διεθνώς σήμερα και επανενεργοποιεί έναν αναστοχασμό για τις αξίες στις σύγχρονες κοινωνίες. Υπενθυμίζει στο διεθνές κοινό τους αγώνες του κόσμου της ελληνικής Αριστεράς ενάντια στον σκοταδισμό, και τις διώξεις που υπέφερε στο όνομα της δημοκρατίας. Σε μια δεύτερη ανάγνωση, ίσως και να παρέχει μια εξήγηση στη διεθνή κοινή γνώμη για την καταγωγή αυτού του ρεύματος που το 2015 οδήγησε την πλειοψηφία της ελληνικής κοινωνίας στην εκλογή του ΣΥΡΙΖΑ.

***********

• Στο μυθιστόρημα «Μαίρη» ακούμε σε πρώτο πρόσωπο μια φοιτήτρια που συλλαμβάνεται στις 16 Νοέμβρη 1973 κοντά στο Πολυτεχνείο μόλις έχει μάθει ότι περιμένει παιδί, και περνά τρομακτικές δοκιμασίες στην Ασφάλεια και σε ένα νησί-φυλακή, χωρίς να το πληροφορηθεί κανένας δικός της για έξι μήνες. Είναι άραγε η πρωταγωνίστριά σας μια Παρθένος Μαρία της εποχής μας;

Φαίνεται ίσως παράξενο για κάποιον με τη δική μου χρωμοσωμική προδιάθεση, ωστόσο ομολογώ ότι ήθελα ανέκαθεν να γράψω για την εγκυμοσύνη. Η λογοτεχνία ασχολείται πάρα πολύ σπάνια με αυτήν την κατάσταση. Στην πεζογραφία συναντάμε ορφανά και πλήθος γονεϊκά μπερδέματα και το μοτίβο των χαμένων παιδιών είναι βασικό στα μυθιστορήματα του 19ου αιώνα.

 Η ίδια όμως η εμπειρία, φυσική και ψυχολογική, της εγκυμοσύνης δεν αποτυπώνεται τόσο συχνά. Κι όμως, τόσο η λογοτεχνία όσο και η εγκυμοσύνη μοιράζονται ένα κοινό χαρακτηριστικό: είναι τρόποι μεταμόρφωσης. Δεν θα έπρεπε να είσαι ο ίδιος άνθρωπος όταν πιάνεις και όταν αφήνεις ένα βιβλίο. Κι αν το πάθος επιτρέπεται, η καλή λογοτεχνία αλλάζει τους αναγνώστες της.

 Ποτέ ωστόσο δεν σκέφτηκα να συσχετίσω την πρωταγωνίστριά μου με την Παναγία. Πάντα μου άρεσε το υποκοριστικό Μαίρη, είναι και το όνομα μιας ξαδέλφης που αγαπώ πολύ. Μπορείτε λοιπόν να αντιληφθείτε την έκπληξή μου όταν -μετά την έκδοση του βιβλίου μου- συνειδητοποίησα ότι η «Μαρία» εγκυμονούσε ένα άλλο όνομα.

 Το βρίσκεις στη μέση, όταν αφαιρέσεις το πρώτο και το τελευταίο γράμμα… Για έναν συγγραφέα που έχει αποφασίσει να γράψει σε πρώτο ενικό πρόσωπο, αυτή ήταν μια ευχάριστη ανακάλυψη που όμως κόβει την ανάσα…

• Η «Γενιά του Πολυτεχνείου» υφίσταται σήμερα έντονη κριτική, η οποία συνδυάζεται με μια αναθεωρητική ανάγνωση της σύγχρονης Ιστορίας. Πήρατε καθόλου υπόψη σας αυτή τη διάσταση;

Ενα κοινό εξοικειωμένο με την πρόσφατη Ιστορία

δεν θα δυσκολευτεί να αναγνωρίσει στο μυθιστόρημά μου την επτάχρονη δικτατορία των συνταγματαρχών στην Ελλάδα ή το Πολυτεχνείο της Αθήνας, παρότι δεν αναφέρω καν τη χώρα όπου ζει η Μαίρη. Το κρίσιμο κατά τη δική μου άποψη ήταν να υπογραμμίσω τη σημασία που είχε η φοιτητική εξέγερση για τη «Γενιά του Πολυτεχνείου».

Αυτά τα παιδιά ήσαν η ελληνική εκδοχή των «68άρηδων» του γαλλικού Μάη, γεννημένα λόγω… τζετ λαγκ το 1973. Οι τρεις ηρωικές ημέρες και νύχτες του Νοέμβρη, που ο φοιτητόκοσμος άντεξε ώσπου ένα τανκ έριξε την πύλη και ο στρατός έκανε έφοδο στα κτίρια του Πολυτεχνείου, έγιναν ο πυρήνας του DNA μιας ολόκληρης γενιάς.

Ανεξάρτητα από το αν οι συμπάθειες του ενός ή του άλλου κλίνουν προς τα αριστερά ή τα δεξιά του πολιτικού φάσματος –και γνωρίζω πολύ καλά ότι η ιστοριογραφία στην Ελλάδα μπορεί να είναι ιδεολογικά προσανατολισμένη– αυτή η εξέγερση σημάδεψε την αρχή του τέλους για τη χούντα.

Δικαίως λοιπόν την περιγράφουν συνήθως ως μια ιστορία αντίστασης και διαμαρτυρίας, η οποία όμως έχει εξελιχθεί και σε ένα ανδροπρεπές αφήγημα, από εκείνα που θυμίζουν τα κλασικά χολιγουντιανά αφηγήματα για τους αρχαίους μύθους και τους ηρωικούς αρσενικούς. Δεν διαφωνώ. Η εξέγερση ήταν πράγματι ηρωική.

Ωστόσο, όσο συγκέντρωνα τις σκέψεις μου, είχα την αίσθηση ότι οι συνήθεις περιγραφές δεν έλεγαν ολόκληρη την ιστορία της. Υπήρχε κάτι περισσότερο που παρέμενε ανείπωτο. Ηταν η ιστορία των γυναικών στη διάρκεια της εξέγερσης αλλά και ολόκληρης της δικτατορίας.

• Αποφασίσατε λοιπόν να επικεντρωθείτε σε ένα υποφωτισμένο αφήγημα που εκτείνεται πέρα από το επίσημο αφήγημα για το Πολυτεχνείο. Τι ακριβώς αναζητούσατε;

Μιλώντας με φίλους και γνωστούς που είχαν πάρει μέρος στα γεγονότα, και σε ορισμένες περιπτώσεις είχαν εκτοπιστεί, συνειδητοποίησα ότι από τη γνωστή ιστορία έλειπαν αποφασιστικές εμπειρίες. Ως συγγραφέα δεν με ενδιέφεραν οι ιδεολογικές παράμετροι ούτε τα ηρωικά επεισόδια. Με ενδιέφερε τι συνέβη στις γυναίκες στην κοινωνική μικροκλίμακα.

Πώς επιβίωνες σε ένα νησί όταν δεν υπήρχε παρά θαλασσινό νερό; Τι έκανες όταν σου ερχόταν περίοδος; Πώς κρατιόσουν ζεστή τον χειμώνα σε χώρους χωρίς θέρμανση και με υγρές κουβέρτες; Πώς έχτιζες σχέσεις εμπιστοσύνης με ανθρώπους που δεν είχες ποτέ ξανασυναντήσει και που μπορεί να σε κατέδιδαν, εάν αυτό ήταν αναγκαίο προκειμένου να επιβιώσουν;

Και δυστυχώς υπήρχε και η σεξουαλική βία που πολλές γυναίκες υπέστησαν: μια επιθετική στάση που αποτελεί έκφραση κάθε πατριαρχικής κοινωνίας και αδιαφορεί για τις πολιτικές αποχρώσεις.

Αυτές τις λεπτομέρειες ήθελα να προσεγγίσω: τις μικρές χειρονομίες, τις εκμυστηρεύσεις, την καθημερινή υπερένταση που σφραγίζει τη ζωή σε μια απρόσιτη φυλακή. Φοβόμουν όμως ότι εάν αναφερόμουν ρητά στην Ελλάδα, τότε το επίσημο αφήγημα, ή έστω εκείνο που χρησιμοποιεί η «Γενιά του Πολυτεχνείου» για να αυτοπροσδιοριστεί, θα απέκρυπτε ή ενδεχομένως θα συνέθλιβε την ιδιαιτερότητα των καταστάσεων που είχαν βιώσει οι γυναίκες. Κατά μία έννοια θα τις απογύμνωνε από την αξιοπρέπειά τους.

• Επισκεφθήκατε τα ξερονήσια για τους πολιτικούς κρατούμενους; Τη Γυάρο ή τη Μακρόνησο, που αχνοφαίνεται στο βιβλίο (αλλά δεν ξανάνοιξε μετά το Πολυτεχνείο); Ή διαμορφώσατε την αθόρυβη ηρωίδα σας με βάση μονάχα μαρτυρίες;

Μίλησα με αρκετές γυναίκες που είχαν εξοριστεί μεταπολεμκά σε νησιά-φυλακές ή είχαν συμμετάσχει ενεργά στη φοιτητική εξέγερση του Πολυτεχνείου και πέρασα αναρίθμητες ώρες διαβάζοντας και αναζητώντας λεπτομέρειες στο διαδίκτυο. Κι έπειτα έσπευσα να ξεχάσω τα περισσότερα, ώστε να καταφέρω να γράψω μια ιστορία που θα αναπνέει με τα δικά της πνευμόνια.

Η δική μου Μαίρη θα περάσει λοιπόν αρκετούς μήνες στο νησί, από τους οποίους για μεγάλα διαστήματα θα είναι σε απομόνωση σε ένα κελί στο πουθενά. Και στις τελευταίες σελίδες του βιβλίου, θα αναγκαστεί να πάρει μια απόφαση που κανείς άνθρωπος δεν θα έπρεπε να υποχρεωθεί να αντιμετωπίσει: θα πρέπει να διαλέξει ανάμεσα στον σύντροφό της και στο αγέννητο παιδί της.

Δεν θα ήθελα να αποκαλύψω τι θα αποφασίσει. Αρκεί να πω ότι η τελευταία φράση του βιβλίου είναι: «Σιγά σιγά το κορμί της θα μάθει την καινούργια θλιβερή του δύναμη».

• Το μυθιστόρημά σας προβάλλει μια στάση ζωής που δεν είναι συνηθισμένη στον σύγχρονο κόσμο. Γιατί αποφασίσατε να μιλήσετε για τη μη συμμόρφωση της Μαίρης, στη σημερινή συγκυρία;

Το γεγονός ότι στα επτά χρόνια της κρίσης κυκλοφορεί στην Ελλάδα ένα σουηδικό μυθιστόρημα για μια εξέγερση που συνέβη σε ένα μεσογειακό κράτος στα επτά χρόνια από το πραξικόπημα ενάντια σε μια δημοκρατία, είναι καθαρή σύμπτωση. Το μυθιστόρημά μου πρωτοεκδόθηκε το 2015 και είχα αρχίσει να το επεξεργάζομαι οκτώ χρόνια νωρίτερα, όταν καμία από τις σημερινές συμφορές δεν θα μπορούσε να προβλεφθεί.

Η λογοτεχνία είναι ένα αργό μέσο. Μέχρι να τυπωθεί και να διανεμηθεί ένα μυθιστόρημα, έχουν χάσει την επικαιρότητά τους οι όποιες κοινωνικές αφορμές υπαγόρευσαν μια επείγουσα αντίδραση στον/στη συγγραφέα. Γι’ αυτόν τον λόγο δεν πίστευα ποτέ στη λεγόμενη «στρατευμένη» λογοτεχνία.

Ιδιωτικά, έχω φυσικά πολιτικές απόψεις και θεωρώ πως έχω πολιτικά καθήκοντα. Ως συγγραφέας όμως, οφείλω να πάω εκεί όπου με οδηγεί το κείμενό μου. Αλλιώς θα υπέκυπτα σε μια εργαλειοποίηση της όποιας ευαισθησίας και της όποιας αγωνίας μου. Σε μια τέτοια περίπτωση θα ήταν προτιμότερο να ήμουν ένας οδοντίατρος. Τουλάχιστον τότε, η θεραπεία που θα πρότεινα για τα μικρά ή τα μεγάλα τραύματα θα είχε σοβαρές πιθανότητες να πετύχει.

• Ποιος είναι λοιπόν ο ρόλος των συγγραφέων σε καιρούς κρίσης; Να αντανακλούν τον κοινωνικό παλμό ή να παρεμβαίνουν πολιτικά;

Ως κοινωνικά όντα οι συγγραφείς θα έπρεπε να μάχονται με όλους τους τρόπους για ό,τι πιστεύουν πως είναι σωστό. Ως εγγράμματα ζώα όμως, και επιπλέον ιδιοσυγκρασιακά, είναι καλύτερο να καλλιεργούν την ψυχραιμία τους.

• «Είναι πιο εύκολο να παλέψεις για τις αρχές σου παρά να ζήσεις σύμφωνα μ’ αυτές», σχολιάζει η φίλη της Μαίρης. Εχω την εντύπωση ότι εσείς ως συγγραφέας πετάτε το γάντι στο κοινό σας και προτείνετε την επιστροφή σε μια κοινωνική και πολιτική ζωή που ακολουθεί αρχές.

Μάλλον έχετε δίκιο.

«Είμαστε εδώ. Συνηθίστε το!»

Συγγραφέας που παρακολουθεί τις θεωρητικές αναζητήσεις και τις νέες πραγματικότητες του καιρού μας, ο Φιορέτος εξερευνά στα βιβλία του ζητήματα μεικτών ταυτοτήτων, στη διασταύρωσή τους με την Ιστορία, τη μνήμη και τις ανησυχίες του παρόντος.

Στο προηγούμενο μυθιστόρημά του, «Ο τελευταίος Ελληνας» (εκδ. Καστανιώτης 2012), πρωταγωνιστούσε ένας μετανάστης στη Σουηδία, αντιμέτωπος με πολύπλευρες προκλήσεις. Οπως ο πατέρας του, μετανάστης κι εκείνος από το 1951, που παράτησε την καριέρα του, και το 1981 επέστρεψε με τη γυναίκα του στην Ελλάδα για να υποστηρίξει το όραμα του Ανδρέα Παπανδρέου.

Οργάνωσε την Ιατρική Σχολή στο Ηράκλειο και υπήρξε επικεφαλής του Πανεπιστημιακού Γενικού Νοσοκομείου Ηρακλείου που εγκαινιάστηκε το 1989. Ο συγγραφέας δεν ακολούθησε τους γονείς του, τον Μιχάλη και τη Λίντε, στο καινούργιο τους ξεκίνημα. Τα τελευταία 35 χρόνια έχει οικοδομήσει τη δική του ζωή «χωρίς κανέναν γεωγραφικό δεσμό». Ο τόπος όπου αισθάνεται σπίτι του «είναι το τραπέζι στο οποίο γράφω».

Από την πλευρά της, η πρωταγωνίστριά του στη «Μαίρη» υποστηρίζει πως «ο κάθε άνθρωπος έχει το δικαίωμα να είναι ανώνυμος» και αναλαμβάνει τις συνέπειες της άποψής της. Ομως γίνεται όλο και πιο δύσκολο πλέον να διατηρήσει κάποιος/α την ανωνυμία του. Και παράλληλα, υπάρχουν ισχυρά κέντρα που διεκδικούν το δικαίωμα να αποφασίζουν ποιοι είμαστε. Χαρακτηριστική, η συζήτηση που έγινε στην ελληνική Βουλή σχετικά με την ταυτότητα φύλου...

• Τι είναι κρίσιμο σήμερα σχετικά με τα θέματα ταυτότητας;

Ο αυτοπροσδιορισμός είναι ζωτικό ζήτημα, ιδιαίτερα σε σχέση με τόσο θεμελιώδη θέματα όσο τα πολιτικά δικαιώματα. Είναι όμως ταυτόχρονα ένα πολύ σύνθετο πρόβλημα. Διότι, τελικά, κανείς μας δεν αποφασίζει μόνος του ποιος ή ποια είναι. Ως έναν βαθμό, καθόλου αμελητέο, οι ταυτότητες διαμορφώνονται και από τις εντυπώσεις, τις προβολές και τις μνήμες άλλων ανθρώπων. Και η ζωή έχει να κάνει με τη διαπραγμάτευση μεταξύ αυτών των δύο όψεων.

Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, ένα μεγάλο ποσοστό από τις λεγόμενες πολιτικές της ταυτότητας κατάφερε να οδηγήσει σε βελτιώσεις, στις δυτικές, τουλάχιστον, κοινωνίες. Ομως παράλληλα εξειδίκευσε τους τρόπους με βάση τους οποίους ζούμε. Οι άνθρωποι που έχουν τη δυνατότητα να απαριθμήσουν ό,τι ιδιαίτερο τους διακρίνει –είτε δεν είναι λευκοί, είτε είναι διεμφυλικοί, είτε ό,τι άλλο– με εντυπωσιάζουν.

Προσωπικά, ξυπνώντας το πρωί, πολύ σπάνια έχω συνείδηση του ποιος είμαι πραγματικά. Μήπως λοιπόν έχει έρθει η ώρα να επεξεργαστούμε νέες μορφές καθολικότητας;

• Είστε γιος μετανάστη. Τι περιμένετε από την Ευρωπαϊκή Ένωση;

Ως παιδί μεταναστών –κάτι που πολύ γρήγορα έγινε ο κανόνας και δεν είναι πια εξαίρεση– λέω εκείνο που έλεγε και το κίνημα της γκέι χειραφέτησης στη δεκαετία του ’60: «Είμαστε εδώ, είμαστε περήφανοι, συνηθίστε το!»