Δυο φορές ξένος

Μαρία Παπαδάκη

    Το πρόβλημα της ξενότητας και της ανοικειότητας εμφανίζεται στην επιφάνεια για την ευρεία περιοχή μας, των Βαλκανίων στην υποχρεωτική μετακίνηση, απέλαση χριστιανικών από τη μια μεριά και μουσουλμανικών από την άλλη πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, σύμφωνα με την συνθήκη της Λωζάνης [1923] μετά την Μικρασιατική καταστροφή.   Οι περισσότεροι από αυτούς τους ανθρώπους ξεριζώθηκαν από την πρώτη τους πατρίδα, που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν και επαναπατρίσθηκαν στην άγνωστη πατρίδα με εντελώς νέες συνθήκες και ξένο κλίμα. Ομόθρησκοι μεν με τους νέους γείτονες αλλά με κύριο στοιχείο τη διαφορετικότητα σε όλα τα υπόλοιπα, γλώσσα, κουλτούρα, πολιτισμό αλλά και όλα τα κοινωνικά χαρακτηριστικά, ήθη, έθιμα κτλ. [1]

Το κοινό αίσθημα όλων αυτών των τραγικών ανθρώπων με τα τόσα ταυτοτικά, κοινωνικά και ψυχολογικά προβλήματα, δεν ήταν  τόσο τη διπλή τους ταυτότητα όσο η αίσθηση του ξένου στον τόπο του, του διπλού ξένου:  

"Αλλά το επίκεντρο της διήγησης κάθε πρόσφυγα/ 

παραμένει το ίδιο/ Να γεννιέσαι σε ένα μέρος/

να γερνάς σε ένα άλλο / και να αισθάνεσαι ξένος

και στα δύο μέρη"  [2] 

   Βεβαίως τηρουμένων των αναλογιών, μια μορφή ξενότητας συνέβη σε πολλούς από εμάς που αφήσαμε τις γενέτειρές μας και ξενιτευτήκαμε στην πρωτεύουσα.   

      Μιλώ για τους ετεροδημότες, τους εσωτερικούς μετανάστες με τη μεγάλη αστυφιλία που έκανε την Αθήνα υπέρμετρα διογκούμενη και υδροκέφαλη  σε τέτοιο σημείο ώστε οι κάτοικοι της να ξεπερνούν το 40% του συνολικού πληθυσμού  της χώρας. Βεβαίως τα ίδια συναισθήματα ισχύουν και σε μεγαλύτερο βαθμό  για τους μετανάστες που ξενιτεύτηκαν σε άλλες χώρες και φτάνουν το 12% του πληθυσμού μας. Πρέπει να επισημάνω ότι αναφερόμαστε στη πρώτη γενιά των ετεροδημοτών, καθότι η Β΄ γενιά, τα παιδιά έχουν αφομοιωθεί καθ΄ολοκληρίαν.   
   Πρέπει να τονίσουμε, ότι δεν συγκρίνεται με τίποτα η περίπτωση  της μετακίνησης των υποχρεωτικά απελαθέντων με μας τους ξενομερίτες, όμως και εμείς αναγκασθήκαμε να αφήσουμε τις ιδιαίτερες πατρίδες μας, άλλοι για λόγους οικονομικούς, βιοποριστικούς κι άλλοι από την ανάγκη της εκπαίδευσης. Όμως η δική μας μετακίνηση έγινε κατόπιν δικής μας επιλογής ασχέτως εάν αφήσαμε τα χωριά τους με την ελπίδα για μια καλύτερη ζωή από τη λάσπη και τη μιζέρια. Η αστυφιλία άρχισε με πολύ μικρότερες διαστάσεις κοντά στα χρόνια του Εμφυλίου με όλες τις τραγικές συνέπειες, τα δράματα και τα κυνηγητά από τη "λευκή τρομοκρατία", τους χίτες και τους χωροφυλάκους.

         Όλοι μας θυμόμαστε  εκείνα τα άγρια συνθήματα στους τοίχους των σπιτιών "Εξω οι βλάχοι από την Αθήνα", "Οι βλάχοι στα χωρια τους" εωσότου   οι ετεροδημότες γίναμε οι περισσότεροι κάτοικοι της Αθήνας. Εκείνα τα απαράδεχτα και ρατσιστικά  συνθήματα στα τελευταία χρόνια μεταλλάχθηκαν σε αλλά πήραν με πιο φρικιαστική, ξενόφοβη μορφή "Εξω οι μετανάστες από την Ελλάδα" από τους Ελληναράδες.

      Επίσης και η ξενότητα μεταξύ των τότε προσφύγων και των ετεροδημοτών ήταν πολύ διαφορετική. Σε αυτούς ήταν διπλή, μια και στις δυο πατρίδες, ένθεν και ένθεν, ήταν ξένοι, ετεροκαθοριζόμενοι. (3) 

     Και μας στις μικρές μας πατρίδες, στα χωριά μας κάπως έτσι μας αντιμετωπίζουν, μας αποκαλούν λίγο ειρωνικά "οι Αθηναίοι" και δεν αποδέχονται το δικαίωμά μας να συμμετέχουμε στα εκεί κοινά, αν και πολλοί κρατάμε τα εκλογικά μας δικαιώματα στα χωριά μας και επιβάλουμε την παρουσία μας. 

   Βεβαίως όλοι μας έχουμε εντελώς αφομοιωθεί στην ατέρμονη μηχανή της ζωής στην Πρωτεύουσα ( εργασίες, παντρειές, παιδιά, και τόσα άλλα). Όμως πάντα αισθανόμαστε "ξένοι" με μόνιμη την ελπίδα-ευχή των περισσοτέρων όταν, με το καλό, τερματίσουμε τον εργασιακό μας βίο και συνταξιοδοτηθούμε να επιστρέψουμε στα χωριά μας και να αράξουμε στην παλιά μας φωλιά, εκεί που γεννηθήκαμε. 

 Τι να λέμε, στις περισσότερες περιπτώσεις είναι όνειρα απατηλά, τα όποια συμφέροντα και άλλες τόσες υποχρεώσεις μάς κρατούν δεμένους, οπότε άμα γεράσουμε .......κλάφτα Χαράλαμπε! Βγαίνουμε από το σπίτι μόνο για γιατρό μέχρι να τα .......τσερδώσουμε.

[1]  Αξίζει να επισημάνουμε ότι το χαρτί υγείας ήρθε στην Ελλάδα  με τους Μικρασιάτες πρόσφυγες.

[2] Είναι από το βιβλίο "Δύο φορές ξένος-Οι μαζικές απελάσεις που διαμόρφωσαν τη σύγχρονη Ελλάδα και Τουρκία" του  Bruce Clark.

[3] Να σας αναφέρω μια σχετική περίπτωση.Στην πλατεία Βικτωρίας δίπλα στο μανάβικο του οικολόγου, ποιητή και ηθοποιού Γιάννη Πούλιου από την Ικαρία, που τόσες αφιερώσεις του έχω κάνει (κλικ ΕΔΩ & ΕΔΩ) έχει  μαγαζί, "επιδιορθώσεις υποδημάτων",  τσαγκάρικο με νέα εμφάνιση, ένας  φερμένος από τον Πόντο. Την δεύτερη φορά που τον επισκέφτηκα του λέω: Καλημέρα στον ιβάν τον τρομερό. Αμέσως εξεμάνη  και μου λέει με άγρια δυνατή φωνή: Φτάνει-φτάνει, εκεί με καλούσαν ξένο Έλληνα με περιφρόνηση και εδώ με φωνάζουν Ρώσο, Ιβάν..