Ο Πλάτων και ο χριστιανισμός

ΓιώργοςΣταματόπουλος

      Με μικρές παραλείψεις, που δεν αλλοιώνουν την ουσία, δημοσιεύεται η επιστολή του κ. Δ.Σ. (πλήρη στοιχεία του στην εφημερίδα):

Με ευχάριστη έκπληξη έπεσε στην αντίληψή μου το άρθρο σας με τίτλο «Ο Χριστιανισμός, ο καθηγητής, η τραγικότητα» όπως και το «Πολιτισμός αλλά…» στο οποίο αναφέρεται. Αισθάνομαι χρέος μου να σας εκδηλώσω τη μεγάλη μου ικανοποίηση, αλλά και τον θαυμασμό μου για μια τόσο θαρραλέα δημόσια τοποθέτηση, δεδομένων των συνθηκών στην ελληνική κοινωνία σήμερα. Κάτι που σε «κλειστούς» κύκλους «ανοιχτών» μυαλών αποτελεί κοινό τόπο, φαντάζει την ίδια στιγμή τόσο δύσκολο να εκφραστεί δημόσια.

Την ίδια στιγμή, θα ήθελα να σας εκφράσω μια μικρή αλλά σημαντική ένσταση, που έχει την αξία της τουλάχιστον σε όσους μοιραζόμαστε παρόμοιες απόψεις. Η ένστασή μου είναι ως προς το εάν και κατά πόσο «λάτρεψε» ο χριστιανισμός τον Πλάτωνα. Σίγουρα το έργο του επιδέχεται διαχρονικά απεριόριστες τον αριθμό ερμηνείες, και μία από αυτές είναι και του χριστιανισμού. Θα ήταν όμως κρίσιμο λάθος να υπάρξει έστω και η υπόνοια από το κοινό σας ότι ο Πλάτωνας αποτέλεσε στήριγμα του χριστιανισμού. Μια αντίληψη που δυστυχώς είναι αρκετά διαδεδομένη, αλλά απέχει παρασάγγας από την πραγματικότητα.

Eπιτρέψτε μου να αναπτύξω εν συντομία ένα μόνο από τα πολλά επιχειρήματα που θα μπορούσαν να στηρίξουν την παραπάνω άποψή μου. Σας θυμίζω καταρχήν την εκπεφρασμένη από πολλούς θέση πως οι δύο βασικοί πυλώνες του δυτικού πολιτισμού είναι ο ιουδαιο-χριστιανισμός και ο Αριστοτέλης. Ερχόμενοι στον Πλάτωνα και το έργο του -ειδικά μετά τον «Τίμαιο» και τα ταξίδια του στη Σικελία- είναι παραπάνω από εμφανές ότι εκφράζει κατ’ εξοχήν πυθαγόρειες, αλλά και ορφικές κοσμοαντιλήψεις. Κάτι το οποίο έδειξε ίσως καλύτερα από οποιονδήποτε άλλο ο Πρόκλος στο εκτενές έργο του σχολιασμού των πλατωνικών έργων. Από την άλλη μεριά ο Αριστοτέλης στο έργο του φέρεται συχνά-πυκνά ως πολέμιος κυρίως των πυθαγόρειων θέσεων, με χαρακτηριστικό παράδειγμα το «Μετά τα Φυσικά» όπου ειρωνεύεται την Πυθαγόρεια Σχολή, μεταξύ άλλων και για το ηλιοκεντρικό κοσμολογικό τους μοντέλο.

Ο σχολαστικισμός, γνήσιο αριστοτελικό τέκνο, υιοθετήθηκε πλήρως στα χρόνια του Μεσαίωνα. Θα χρειαστεί να έρθουμε στην Αναγέννηση με νεοπλατωνικούς φιλοσόφους, οι οποίοι πολεμούν τον σχολαστικισμό και επαναφέρουν στην ανθρώπινη διανόηση αλλά και στις επιστήμες τις πλατωνικές αντιλήψεις, όπως αυτές λογίζονταν ως φυσική συνέχεια της ορφικής και κυρίως της πυθαγόρειας φιλοσοφικής παράδοσης. Για αρκετούς, ο πρώτος εισηγητής της πλατωνικής φιλοσοφίας στην Αναγέννηση είναι ο Γεώργιος Γεμιστός ή Πλήθων, ο οποίος απορρίπτει την αριστοτελική θεωρία και δείχνει ιδιαίτερο σεβασμό στους Πυθαγόρα, Παρμενίδη, Ιάμβλιχο, Πρόκλο. Μια επίσης ιδιαίτερη περίπτωση του νεοπλατωνισμού της Αναγέννησης αποτελεί ο Giordano Bruno. Στο έργο του εγκαταλείπει την αριστοτελική κοσμοαντίληψη για να επιστρέψει στο ηλιοκεντρικό σύστημα. Είναι κάτι που του κόστισε τη ζωή, αφού καταδικάστηκε στην πυρά από την Ιερά Εξέταση, που επιθυμούσε τη συνέχεια του γεωκεντρικού μοντέλου.

Ενα μόνο μικρό παράδειγμα της τεράστιας απόστασης που χωρίζει το έργο του Πλάτωνα από τον χριστιανισμό. Κάτι που ίσως δεν μπορούμε να ισχυριστούμε τόσο εύκολα για τον Αριστοτέλη.