ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΣ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΥ.

 

του  Θανάση Γιαλκέτση

Η ΙΔΕΑ τῆς πατρίδας ἔχει ὑποστεῖ φθορὲς ἀπὸ τὴν κάκιστη χρήση καὶ τὴν κατάχρηση ποὺ τῆς ἔκαναν ὁ ἐθνικισμὸς καὶ ὁ φασισμός. Ὁ φασισμὸς μιλοῦσε γιὰ τὴν πατρίδα, ἔλεγε ὅτι πρέπει νὰ θυσιάζουμε τὴ ζωή μας ἀλλὰ καὶ νὰ σκοτώνουμε γιὰ τὴν πατρίδα καὶ στὸ ὄνομα τῆς πατρίδας ἐξαπέλυε τοὺς ἐπιθετικούς του πολέμους καὶ τὰ πογκρὸμ τοῦ ἐνάντια στοὺς «ἀπάτριδες».

Ἡ ἰδέα τῆς πατρίδας παραπέμπει σὲ ἕνα σύνολο ἀξιῶν στὸ ὁποῖο ὁ πατριώτης ἀποδίδει ἕνα ἰδιαίτερα θετικὸ συμβολικὸ νόημα. Γι' αὐτὸ καὶ προσφέρεται γιὰ πολιτικὴ ἐκμετάλλευση ἀπὸ μέρους ἐκείνων ποὺ κατέχουν τὴν ἐξουσία. Ἔτσι, ὁ πατριωτισμὸς μπορεῖ εὔκολα νὰ ἐκφυλιστεῖ καὶ νὰ μετατραπεῖ σὲ πατριδοκαπηλία καὶ σὲ ἐθνικισμό. Ἡ ἀγάπη γιὰ τὴν πατρίδα ὑπῆρξε ὅμως καὶ ἕνα σημεῖο ἀναφορᾶς τοῦ ἀντιφασισμοῦ, ποὺ ἀντιτάχθηκε σθεναρὰ στὸ φασιστικὸ ἐθνικισμό. Ἡ ἀντίσταση στὸ φασισμὸ καὶ στὸ ναζισμὸ ἦταν μία κορυφαία ἔκφραση πολιτικοῦ πατριωτισμοῦ, ποὺ κατέδειξε ὅτι ἡ ἀγάπη γιὰ τὴν πατρίδα μπορεῖ νὰ ὁδηγήσει σὲ μίαν ἀνιδιοτελῆ, γενναιόδωρη καὶ μαχητικὴ στράτευση, σὲ πράξεις αὐτοθυσίας καὶ ἡρωισμοῦ μὲ μεγάλη ἠθικοπολιτικὴ ἀξία. Στὸ ὄνομα τῆς πατρίδας ὁ φασιστικὸς ἐθνικισμὸς ἐξαπέλυσε τοὺς ἐπεκτατικοὺς καὶ κατακτητικούς του πολέμους, προκαλώντας μαζικὲς ἀνθρωποσφαγὲς καὶ γενοκτονίες.

Ὁ πατριωτισμὸς τοῦ ἀντιφασισμοῦ ἀντίθετα ἔδωσε ἠθικὸ καὶ πολιτικὸ περιεχόμενο στὴν πιὸ ἀδιάλλακτη καὶ ἡρωικὴ ἀντίσταση στὸν ἐπιτιθέμενο εἰσβολέα καὶ στὸν κατακτητή. Ὁ πατριωτισμὸς τοῦ ἀντιφασισμοῦ ἐμπνεόταν ἀπὸ τὴν ἰδέα ὅτι πατρίδα σημαίνει κοινὴ ἐλευθερία ἑνὸς λαοῦ, ὁ ὁποῖος θέλει νὰ ζεῖ ἐλεύθερος ἀνάμεσα σὲ ἐλεύθερους λαούς. Ἀνάμεσα σὲ αὐτὴν τὴν ἰδέα τῆς πατρίδας καὶ στὸν ἐθνικισμό, ὁ ὁποῖος ἀναγορεύει σὲ πρωταρχικὴ ἀξία ὄχι τὴν ἐλευθερία ἀλλὰ τὴν ἐθνική, θρησκευτικὴ ἢ πολιτισμικὴ ὁμοιογένεια ἑνὸς λαοῦ ἢ τὸ μεγαλεῖο, τὴν ὑπεροχὴ καὶ τὴν ἐπικράτηση τοῦ δικοῦ μας ἔθνους στὴν ἀναμέτρηση μὲ τὰ ἄλλα ἔθνη, ὑπάρχει μία ἠθικὴ καὶ πολιτικὴ ἄβυσσος.

Ἡ παράδοση σκέψης ποὺ ἐνέπνευσε τὸν πατριωτισμὸ τοῦ ἀντιφασισμοῦ (ἐκείνη ποὺ ἑρμηνεύει τὴν ἀγάπη γιὰ τὴν πατρίδα ὡς ἀγάπη γιὰ τὴν κοινὴ ἐλευθερία) ἔχει τὶς ρίζες της στὴν πολιτικὴ σκέψη τοῦ Διαφωτισμοῦ. Στὸ λῆμμα Patrie τῆς Encyclopedie διαβάζουμε μεταξὺ ἄλλων: «Πατρίδα δὲν σημαίνει τὸν τόπο στὸν ὁποῖο γεννηθήκαμε, ὅπως νομίζει μία ἀγοραία ἀντίληψη, ἀλλὰ σημαίνει ἕνα ἐλεύθερο κράτος (etat libre) τοῦ ὁποίου εἴμαστε μέλη καὶ τοῦ ὁποίου οἱ νόμοι προστατεύουν τὶς ἐλευθερίες μας καὶ τὴν εὐτυχία μας». Μὲ αὐτὴν τὴν ἔννοια, ἡ ἀγάπη γιὰ τὴν πατρίδα δὲν ἀντιπαρατίθεται στὴν ἀγάπη γιὰ τὴν ἀνθρωπότητα καὶ στὶς οἰκουμενικὲς ἀξίες τῆς ἐλευθερίας, τῆς ἰσότητας καὶ τῆς δικαιοσύνης.

Ἀντίθετα μάλιστα, μπορεῖ νὰ ἀποτελεῖ ἕναν ἀναγκαῖο ἐνδιάμεσο σταθμὸ στὴν πορεία ποὺ ὁδηγεῖ σὲ αὐτὲς τὶς οἰκουμενικὲς ἀξίες. Αὐτὴ ἡ ἰδέα πολιτικοῦ πατριωτισμοῦ, ἡ ὁποία ἑρμηνεύει τὴν ἀγάπη γιὰ τὴν πατρίδα ὡς ἀφοσίωση στὸ συνταγματικὸ συμβόλαιο ποὺ συνδέει τοὺς πολίτες μιᾶς πολιτικῆς κοινότητας, μοιάζει μὲ τὴν ἔννοια τοῦ «συνταγματικοῦ πατριωτισμοῦ», ποὺ πρότεινε ὁ Χάμπερμας στὰ τέλη τῆς δεκαετίας τοῦ 1980. Ἡ θεωρία τοῦ συνταγματικοῦ πατριωτισμοῦ, ἂν καὶ ἐμφανίζεται συνήθως ὡς ἀνανέωση τῆς παραδοσιακῆς σημασίας τοῦ ὄρου, στὴν πραγματικότητα ὑπογραμμίζει τὴν ἀσυνέχεια ποὺ οἱ μεγάλες ἀστικὲς ἐπαναστάσεις (ἡ ἀμερικανικὴ τοῦ 1776 καὶ ἡ γαλλική τοῦ 1789) εἶχαν προκαλέσει μὲ τὴ ριζικὴ ἀλλαγὴ τῆς ἔννοιας τῆς πολιτικῆς κοινότητας. Ἔπειτα ἀπὸ αὐτὲς τὶς ἐπαναστάσεις, πράγματι, ἡ ἀφοσίωση στὸ μονάρχη ἢ στὸ κράτος θὰ ἀντικατασταθεῖ ἀπὸ τὴν ἀφοσίωση στὴν πατρίδα. Ἐδῶ ἡ ἔννοια τῆς πατρίδας ἀναφέρεται ἀπὸ τὴ μία μεριὰ στὴν πολιτισμικὴ παράδοση καὶ κληρονομιὰ ἑνὸς λαοῦ καὶ ἀπὸ τὴν ἄλλη στὴν ἀφοσίωση σὲ μία πολιτικὴ διάταξη ἡ ὁποία νομιμοποιεῖται ὡς ἐλεύθερη ἔκφραση τῆς κοινῆς βούλησης τῶν πολιτῶν καὶ ἀποβλέπει στὴν ἐξυπηρέτηση τοῦ γενικοῦ συμφέροντος.

Ἡ πατρίδα ἑπομένως σημαίνει τόσο τὴ γενέθλια γῆ, τὴ «γῆ τῶν πατέρων», δηλαδὴ τὴ χώρα μὲ τὴν ὁποία τὰ ἄτομα αἰσθάνονται συνδεδεμένα γιὰ λόγους γενεαλογικοὺς ἢ πολιτισμικούς, ὅσο καὶ τὴν πολιτικὴ κοινότητα ποὺ συγκροτήθηκε ἀπὸ ἀνθρώπους οἱ ὁποῖοι μοιράζονται συνειδητὰ μιὰ κοινὴ κληρονομιὰ (ἱστορίας, γλώσσας καὶ πολιτισμοῦ) καὶ μία κοινὴ μοίρα. Γιὰ τοὺς κλασικούς τῆς πολιτικῆς σκέψης, ἡ πολιτικὴ ἀρετὴ τοῦ πατριωτισμοῦ εἶναι ἀναγκαία γιὰ τὴν ὑπεράσπιση καὶ τὴ διατήρηση μιᾶς ἐλεύθερης πολιτείας. Στὴν παράδοση τοῦ πολιτικοῦ πατριωτισμοῦ (ἡ ὁποία ὡς πατρίδα ἐννοεῖ τὴν κοινή μας ἐλευθερία, μιὰ κοινότητα ἐλεύθερων πολιτῶν), ἡ ἀγάπη γιὰ τὴν πατρίδα ἔχει ἕνα νόημα ἐντελῶς διαφορετικὸ ἀπὸ αὐτὸ ποὺ τῆς δίνει ἡ ἐθνικιστικὴ ρητορική, ἀπὸ τὸ θαυμασμὸ δηλαδὴ γιὰ τὴν ἐθνικὴ ὑπεροχὴ καὶ «καθαρότητα», ἀπὸ τὴν ὑπεράσπιση τῆς πολιτισμικῆς ὁμοιογένειας ἑνὸς ἔθνους ἐνάντια σὲ κάθε εἴδους ἐπιμειξία.

Ὅταν μιλάει γιὰ ἀγάπη γιὰ τὴν πατρίδα ὁ πολιτικὸς πατριωτισμὸς δὲν ἐννοεῖ μίαν ἀποκλειστικὴ καὶ τυφλὴ πρόσδεση στὴν κοινότητα καταγωγῆς μας, ἀλλὰ ἕναν ἄλλο τύπο ἀγάπης, ἱκανὸ νὰ ἐμπνέει τὸ γενναιόδωρο πάθος ποὺ ὠθεῖ τὸ ἄτομο νὰ ἐνδιαφέρεται ὄχι μόνο γιὰ τὴν οἰκογένειά του, γιὰ τοὺς συγγενεῖς καὶ τοὺς φίλους του, ἀλλὰ γιὰ ὅλους τους συμπολίτες του ἣ ἀκόμη καὶ γιὰ ὅλους ἐκείνους (ἀνεξάρτητα ἀπὸ τὴν καταγωγή τους) ποὺ εἶναι θύματα ἀδικιῶν, διακρίσεων καὶ καταπίεσης. Μὲ ἄλλα λόγια, ὁ πατριωτισμὸς μπορεῖ νὰ εἶναι μία πολύτιμη γιὰ τὴ δημοκρατία πολιτικὴ ἀρετή, δηλαδὴ μία δύναμη ποὺ κινητοποιεῖ τοὺς πολίτες, ἕνα πάθος ποὺ δίνει στὰ ἄτομα τὸ θάρρος καὶ τὴν ἀποφασιστικότητα νὰ ὑπηρετοῦν τὴ χώρα τους καὶ τὴν κοινή τους ἐλευθερία, παραμερίζοντας ἢ καὶ θυσιάζοντας τὰ ἐγωιστικὰ καὶ ἰδιωτικὰ τους συμφέροντα.

1 σχόλιο:

Sotiris Sotiropoulos28 Ιουνίου 2012 7:53 μ.μ.

Να λοιπόν ένα κείμενο που πρέπει να διδάσκεται στα Σχολεία και να αποτελεί Ευαγγέλιο παιδαγωγικής σκέψης για γονείς και παπούδες...
Ο Θανάσης Γιαλτσέκης, από τους λίγους διανοητές που γίνονται κατανοητοί από το ευρύ κοινό με το κείμενό του αυτό, δείχνει το δρόμο πως μπορούμε να προλάβουμε την εκκόλαψη των "αυγών του φιδιού" που ζεσταίνουν στο κόρφο τους οι λογής πατριδοκάπηλοι της σύγχρονης Ελλάδας...
Ας είναι καλά. Εμείς τον ευχαριστούμε