ΤΗΣ ΦΥΛΑΚΗΣ ΤΑ ΣΙΔΕΡΑ

  Γιάννης Σχίζας //

Aυγή 9/4/22

Kάποτε η φυλακή ήταν μια υπόθεση τραγική, τόσο ώστε να εμπνέει σπαραξικάρδια λαϊκά τραγούδια. Θυμάμαι τους στίχους ενός τέτοιου τραγουδιού: «Αν είσαι μάνα και πονείς - έλα μια μέρα να με δεις - έλα πριν με δικάσουνε - κλάψε να μ’ απαλλάξουνε». Εκείνη την εποχή υπήρχαν ορισμένα στάνταρντς, λ.χ. η ληστεία μετά φόνου σήμαινε εκτελεστικό απόσπασμα. Το 1973, συγκεκριμένα, εκτελείτο η τελευταία θανατική ποινή. Ο πρώτος που τη γλίτωσε ήταν ο Δημοσθένης Κοεμτζής.

Αυτή η κατάσταση ποινών άλλαξε. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής έλεγε για τους χουντικούς κρατούμενους, «όταν λέμε ισόβια εννοούμε ισόβια», αλλά και αυτά δεν κράτησαν πολύ . Μερικοί είπαν ότι ήταν απόφαση της Ε.Ε., πάντως αντικαταστάθηκαν με την εικοσιπεντάχρονη κάθειρξη και εντέλει, όπως όλες οι βαριές ποινές, αντικαταστάθηκαν με τα λιγότερα χρόνια. Κι όμως, το πράγμα δεν επρόκειτο να σταματήσει εκεί: Με τη δυνατότητα του κρατούμενου να εργάζεται, ο χρόνος της εργασίας θεωρήθηκε διπλός. Ακόμη και ο γνωστός Μπάμπης αποδείχτηκε ότι ήξερε καλά το θέμα! Ταυτόχρονα όμως, ήλθε στην επιφάνεια η δυνατότητα άδειας, που έκανε την ποινή να γλιστράει λιγότερο δυσάρεστα.

Το σκεπτικό, βέβαια, ήταν η αποσυμφόρηση των φυλακών, αλλά 16 ας υποθέσουμε χρόνια είναι λίγα στη περίπτωση μιας ανθρωποκτονίας: Ο θάνατος τουλάχιστον δεν αποσβένυται μέσα σε ένα τόσο σύντομο χρόνο.

Οι ποινικολόγοι ισχυρίζονται ότι η ποινή, εκτός από τον χαρακτήρα της πρόληψης, πρέπει να έχει χαρακτήρα επανορθωτικό, να αναπλάθει την προσωπικότητα του κρατούμενου. Αυτή η αντίληψη έρχεται σε ρήξη με το γνωστό τοις πάσι «Πανεπιστήμιο του Εγκλήματος», που θεωρούνται οι φυλακές, αλλά και εάν υποθέσουμε ότι δεν υφίστανται αυτά τα περί πανεπιστημίου, υπάρχει κάτι ελάχιστα μαχητό: Που είναι η δυνατότητα απόσβεσης του εγκλήματος από την κοινωνική μνήμη.

Τώρα, βέβαια, υπάρχει το τριμερές έγκλημα που διαπράχθηκε στη Πάτρα, που έχει συγκλονίσει τη κοινή γνώμη. Η σωφρονιστική πολιτική υψώνει τα χέρια - σε περίπτωση που αποδειχθούν οι ένοχοι: Τι θα γίνει με τους συγκεκριμένους ανθρώπους; Θα απολαύσουν κι αυτοί κάποτε της αμνησίας που δίνει πλουσιοπάροχα η κοινή γνώμη;

Μέσα σε ένα σύνολο εντυπώσεων, κάποιοι ασχολούνται με την «αρχιτεκτονική» των φυλακών. Οι φυλακές πρέπει να μην είναι τρώγλες, να μην θυμίζουν κόμη Μοντεχρήστο του Αλέξανδρου Δουμά, αλλά αυτό αρκεί;

Δημήτρης Ζεβόλης//Δικηγόρος

Γιάννη, η επιβολή της ποινής έχει τρεις στόχους: 

α) την γενική πρόληψη, 

β) την ειδική πρόληψη και 

γ) την ικανοποίηση του θύματος ή των οικείων του. 

     Στην πρώτη περίπτωση θεωρείται ότι η τιμωρία θα λειτουργήσει αποτρεπτικά, για όσους προτίθενται να παρανομήσουν. Στην δεύτερη αποσκοπεί στην αχρήστευση του δράστη ώστε να μην επαναλάβει ή εξακολουθήσει την παράνομη συμπεριφορά του και στην τρίτη περίπτωση είναι κατάλοιπο της αντεκδίκησης, αφού το θύμα ζητάει αποκατάσταση της βλάβης που υπέστη, μέσω της επιβολής της ποινής και των δυσάρεστων συνεπειών που αυτή συνεπάγεται, στο πρόσωπο του δράστη. Ο σωφρονισμός, μέσω της ποινής, ουσιαστικά, έχει παραμείνει μόνον στην θεωρητική συζήτηση περί ποινής. Οι συνθήκες στις φυλακές είναι και σήμερα άθλιες και μόνον διαπαιδαγωγικά δεν μπορεί να λειτουργήσει η έκτιση της ποινής, το αντίθετο (όπως σωστά επισημαίνεις). Οι δύο πρώτες στοχεύσεις συνδέονται και εδώ εμπλέκεται η συζήτηση για το είδος και την βαρύτητα της ποινής, σίγουρα δε και αυτό της θανατικής ποινής, αφού οι θιασώτες της την θεωρούν ισχυρό μέσο γενικής αποτροπής και απολύτως βεβαίας αποτελεσματικότητας στην ειδική πρόληψη. Έχει αποδειχθεί ότι η επιβολή ιδιαίτερα αυστηρών ποινών και ειδικά της θανατικής, καθόλου δεν μειώνουν την εγκληματικότητα. Σε αντίθετη περίπτωση στις Η.Π.Α. έπρεπε να έχει εκλείψει η εγκληματικότητα. Αντίθετα αποδεικνύεται ότι το έγκλημα είναι σύνθετο κοινωνικό φαινόμενο που δεν επιδέχεται απλουστευτικές προσεγγίσεις. Επομένως είναι θέμα στάθμισης της σχέσεως ποινής και αποτρεπτική δύναμης (που αυτή συνεπάγεται) σε κάθε περίπτωση. Αυτό που είναι απαράδεκτο είναι η πρακτική των τελευταίων (πολλών) χρόνων, στο πλαίσιο αποσυμφόρησης των φυλακών, να παρέχεται, με αλλεπάλληλα νομοθετήματα, μία εκ των υστέρων "αμνήστευση" (υφ΄ όρον απαλλαγή έχει αποκληθεί η σχετική πρακτική) σειράς ελαφρών ποινικών αδικημάτων, περιορισμένης ισχύος. Αυτή η τακτική καταστρατηγεί την ισότητα των πολιτών ενώπιον του νόμου, αφού το εάν θα τιμωρηθεί κάποιος εξαρτάται από την περίοδο που διέπραξε το αδίκημα. Ας αποφασίσει η πολιτεία εάν θεωρεί ότι κάποιες συμπεριφορές πρέπει να αποποινικοποιηθούν, να το πράξει με γενικό τρόπο για όλους.