Ως διαπιστευτήρια μετά από απουσία ενός μηνός.
μακάρι τουλάχιστον να την αντιληφθήκατε 1, επέλεξα
μια σελίδα που βρήκα αναδιφώντας τα συρτάρια
μου. Αν και κιτρινισμένη, είναι από την Κυριακάτικη
Αυγή της 21η Δεκεμβρίου 1997 παρακαλώ, αλλά
κρίνω ότι είναι πολύ σπουδαία και χρήσιμη,
Συγγραφέας ο Ανδρέας Παππάς, τότε 30
χρόνια μεταφραστής, διορθωτής,
επιμελητής εκδόσεων, εκδότης κ.λπ.)
Α] Έχει επισημανθεί από πολλούς -χωρίς, ωστόσο, και να συγκινείται κανείς ιδιαίτερα πόσο κακό κάνει στη γλώσσα η κατάχρηση των ουσιαστικών και ειδικότερα η χρήση του ουσιαστικού αντί του ρήμα- τος. Από την πείρα μου, αλλά και μελετώντας κείμενα - σταθμούς του νεοελληνικού πεζού λόγου, από γλωσσική άποψη, μπορώ σήμερα να πω με σιγουριά: «μην λες πο- τε με ουσιαστικό ό,τι μπορείς να πεις με ρήμα». Είναι, άλλωστε, γνωστό πόσο έχει συμβάλει σ' αυτή ει- δικά τη διαστροφή της γλώσσας ο πολιτικός λόγος, ο οποίος κατ' εξοχήν αρέσκεται να χρησιμοποιεί αφηρημένα ουσιαστικά. Δεν έχει κανείς παρά να συγκρίνει από άποψη ενάργειας και γλαφυρότητας τις φράσεις «η καρέτα - καρέτα διατρέχει κίνδυνο εξαφάνισης» και «η καρέτα - καρέτα κινδυνεύει να εξαφανιστεί» και θα αντιληφθεί πόσο αφυδατώνει και φτωχαίνει τη γλώσσα η χρήση παντού και πάντοτε ουσιαστικών.
Β] Κατά το «η φύση απεχθάνεται το <κενο> θα μπορούσαμε να πούμε ότι τη νέα ελληνική απεχθάνεται τη γενική. Αυτά λίγο - πολύ προσπαθούν όλοι να το διδάξουν στους νεαρούς ή νεόκοπους χρήστες της γλώσσας. Σπανίως, όμως, τους δίνουν να καταλάβουν πως οι γενικές ξεφυτρώνουν όταν χρησιμοποιεί κανείς κατά κόρον ουσιαστικά, η χρήση του ρήματος, εκτός του ότι δίνει ζωντάνια στη γλώσσα, προφυλάσσει και από τον κίνδυνο των διαδοχικών γενικών. Μόνο έτσι μπορεί να αποφευχθεί το φαινόμενο φράσεων όπως: «στο πλαίσιο της αντιμετώπισης του προβλήματος της αναδιοργάνωσης των υπηρεσιών του υπουργείου» (πέντε, ζωή νάχουν, γενικές στη σειρά!).
Γ] Δεν υπάρχει ελληνική σύνταξη του τύπου «Ήταν ο Γιώργος που έδωσε τα χρήματα στον Κώστα» ή «Ήταν μόνο ανάμεσα στα οκτώ και στα δώδεκά της που η Μαρία». Πρόκειται για μηχανιστικές μεταφορές του «C'etait Georges qui του elt was jolin whο, που δεν μαρτυρούν παρά την οκνηρία και την αμηχανία του Έλληνα μεταφραστή, ο οποίος αδυνατεί να <ανασυντάξει> με ελληνικό τρόπο το πρωτότυπο κείμενο (λ.χ. «Τα χρήματα τα έδωσε στον Κώστα ο Γιώργος» ή έστω «Ο Γιώργος ήταν αυτός που έδωσε τα χρήματα στον Κώστα.
Δ] Η ελληνική γλώσσα δεν χρειάζεται όλες εκείνες τις «τοπικές» προϋποθέσεις, των οποίων τόση κατάχρηση γίνεται στις μέρες μας ( «γύρω από», «πάνω σε», «μέσα αν από» κ.ο.κ.). Ένα κείμενο ή ένα βιβλίο δεν είναι, λοιπόν, «γύρω από τον Παλαμά» ή «πάνω στον Παλαμά», αλλά απλούστατα «για τον Παλαμά». Έτσι κάπως έχουμε φτάσει στο σημείο η απλή νεοελληνική φράση «με τη ρύθμιση που θα κάνουμε μέσα στους επόμενους μήνες» να γίνεται «μέσα από τη ρύθμιση που θα κάνουμε μέσα στους επόμενους μήνες». Ούτε δουλεύει κανείς, βέβαια, «πάνω σ' ένα βιβλίο για την ανεργία» (εκτός κι αν ο συγγραφέας έχει πράγματι επιλέξει πράγματι αυτή τη στάση!). Και τι να πει κανείς για την κατάχρηση του «πέρα», που τείνει να εξαφανίσει το καθ' όλα συμπαθές «εκτός»: «Πέρα απ' αυτό θέλω να πω», «πέρα απ' όλα τα άλλαι και δώστου πέρα - δώθε.
Μια δεύτερη κατηγορία αφορά ενστάσεις για τον τρόπο με τον οποίο γράφονται ορισμένες λέξεις και εκφράσεις. Έτσι:
α] Δεν είναι σωστό να γίνεται λόγος για ελληνοτουρκικές αλλά για ελληνο-τουρκικές διαφορές. Όταν η σύνθετη λέξη δηλώνει κατά καν ποιο τρόπο αντιπαράθεση, ή έστω δύο πόλους, είναι πιο σωστή να γράφεται με παύλα ανάμεσα στα δύο συνθετικά της (ο Γαλλο-Γερμανικός Πόλεμος του 1870-71, η σινο- σοβιετική διένεξη). Αντίθετα, δεν χρειάζεται παύλα όταν θέλουμε να δηλώσουμε συνεργασία, σύμπραξη και όχι αντίθεση (η αγγλοαμερικανική απόβαση στη Νορμανδία, ο γαλλογερμανικός άξονας στην Ευρωπαϊκή Ένωση). Θα μπορούσαμε, λοιπόν, να γράφουμε για ελληνο- τουρκικές διαφορές, αλλά για εληνοτουρκικές κοινές επιχειρηματικές ή πολιτισμικές δραστηριότητες (άμποτες!).
β] Το σωστό είναι να γράφουμε Βόρεια Αμερική, Βόρεια Κορέακ.α.κ. αλλά βόρι βόρεια Αφρική ή βόρεια Γαλλία. Στην πρώτη περίπτωση πρόκειται για (υπο) ήπειρο ή χώρα, ενώ στη δεύτερη απλώς για τμήμα της Αφρικής ή της Γαλλίας και μάλιστα ασαφώς προσδιορισμένο.
γ] Θα ήταν ευχής έργον να ξεκαθαρίσουμε κάποτε την κατάσταση με το επίθετο ευρωπαϊκός ,-η,-ο, καθώς μάλιστα η Ευρωπαϊκή Ένωση θα είναι όλο και περισσότερο παρούσα στην καθημερινή μας ζωή και στα κείμενά μας. Θα μπορούσε έτσι το επίθετο «Ευρωπαϊκός» να δηλώνει την Ε.Ε., ενώ το «ευρωπαϊκός» την ήπειρο Ευρώπη (το «Ευρωπαϊκό κοινό νόμισμα», αλλά «ο ευρωπαϊκός πολιτισμός»).
δ] Το επίθετο «ετερόκλητος» είναι πιο σωστό να γράφεται «ετερόκλιτος». Η ουσιαστική έννοιά του είναι: οι έχοντες διαφορετικές κλίσεις, και όχι διαφορετικές κλήσεις (= προελεύσεις). Βέβαια, υπάρχει πιθανότητα οι ετερόκλιτοι να είναι και ετερόκλητοι, αλλά αυτό δεν συμβαίνει πάντοτε. Με δεδομένο, λοιπόν, ότι εμείς θέλουμε κατά κανόνα να δείξουμε ότι δεν υπάρχει συνοχή, κοινή κατεύθυνση σ' ένα σύνολο ανθρώπων, μέτρων κ.ο.κ., είναι πιο λογικό να γράφουμε «ετερόκλιτος».
ε] Τα κυριαρχικά δικαιώματα, αρχές κ.ο.κ. δεν είναι «αδιαπραγμάτευτα, αλλά «μη διαπραγματεύσιμα». Αδιαπραγμάτευτος είναι αυτός που δεν έχει ὡς τώρα αντικείμενο διαπραγμάτευσης, και όχι αυτός που δεν μπορεί ή δεν πρέπει να υπόκειται ποτέ διαπραγμάτευση.
ζ] Το έργο στο θέατρο δεν «ανεβαίνει ούτε «ανέβηκε» (μόνο του), βαίνει» ούτε αλλά «ανεβάζεται» ή «ανεβάστηκε» (από κάποιους).
η] Δεν υπάρχουν επίθετα «δισδιάστατος» και «τρισδιάστατος», αλλά «διδιάστατος» και «τριδιά στατος» (η επισήμανση αυτού του συνηθέστατου λάθους είχε γίνει, νομίζω, ήδη από τον αείμνηστο Παντελή Πρεβελάκη). Δεν πρόκειται περί των επιρρημάτων «δις» και «τρις» ως πρώτου συνθετικού (λ.χ., τρισκατάρατος = τρεις φορες καταραμένος), αλλά περί των επιθέτων «δύο» και «τρεις» (τρεις διαστάσεις – τριδιάστατος, όπως τρεις όροφοι = τριώροφος, τρία κατάρτια - τρικάταρτος κ.ο.κ.).
Η τρίτη και τελευταία κατηγορία αφορά τίτλους έργων ή ιστορικές ονομασίες -και δεν εννοώ και πάλι κοτσάνες «ων ουκ έστιν αριθμός», του τύπου «τα έργα των Ρίμσκι και λάθη ης νέας ελληνικής Κόρσακοφ» ή ο Πάρτσελ και ο Χάσερλ (προφανώς, ο Πέρσελ και ο Χούσερλ).
- Δεν τραγούδησαν -όποιοι και όποτε την τραγούδησαν- την «Τρίτη Διεθνή», όπως κατά κανόνα γράφεται. Τραγούδησαν (και καλά έκαναν) τη «Διεθνή», τον ύμνο του διεθνούς συνδικαλιστικού κινήματος, πολύ πριν ιδρυθεί καν η Τρίτη Διεθνής, που ακούστηκε για πρώτη φορά στη Λιλ της Γαλλίας το 1888 και σύντομα υιοθετήθηκε από τη Δεύτερη Διεθνή. Η σύγχυση ίσως προέρχεται από το γεγονός ότι μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση «Διεθνής» έγινε εθνικός ύμνος της Σοβιετικής Ρωσίας και επομένως ταυτίστηκε από ορισμένους με τον κομμουνισμό και το κομμουνιστικό κίνημα [Στάλιν την αντικατέστησε κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο με τον παλαιορωσικής και ολίγον εθνικιστικής προέλευσης που όλοι γνωρίζουμε από τις ολυμπιάδες κ.λπ.).
- Στον γνωστό μύθο, ο Ηρακλής δεν καλείται να διαλέξει μεταξύ Αρετής και Κακίας, όπως παιδιόθεν μαθαίνουμε. Δεν τίθεται θέμα - ούτε καν στους μύθους- να επιλέξει κανείς έτσι εν ψυχρώ, απροκάλυπτα, την «κακία», οπότε και το δίλημμα είναι μάλλον ανύπαρκτο. Πρόκειται για επιλογή μεταξύ αρετής» και «παθών» (Virtue and Vice, κατά τους Αγγλοσάξονες). Με άλλα λόγια, ο Ηρακλής αμφιταλαντεύεται αν θα αφιερώσει τον εαυτό του στα καλά έργα, τους καλούς σκοπούς κ.ο.κ. ή θα ενδώσει στα πάθη, την τρυφηλότητα, τις ηδονές, που είναι πάντοτε γλυκά εξ ου και το δίλημμα.
Αυτά τα ολίγα, λόγω και του περιορισμένου χώρου. Όχι, βέβαια, από δασκαλίστικη διάθεση, που θα ήταν άλλωστε δύσκολο να την έχω, ως μη έχων διατελέσει ποτέ οποιασδήποτε μορφής δάσκαλος. Απλώς, για να μην ξεχνάμε ότι η γνωστή φράση «το χρονίως κοινολεκτούμενο απολανθάνεται», ανεξάρτητα από τα αδιαμφισβήτητα στοιχεία αλήθειας που εμπεριέχει, υπάρχει πάντοτε ο κίνδυνος να μετατραπεί σε ένα είδος εύκολης λύσης, που όλα τα καλύπτει, όλα τα επιτρέπει και όλα τα δικαιολογεί.
[1] Αρκετοί φίλοι με επικαλέστηκαν ανησυχώντας, κι από φίλες η Τριανταφυλλιά & η Αναστασία!,
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου