Υδρογονάνθρακες: μοιρολόι για την Ηπειρο

Περικλής Κοροβέσης 23-24 ΜΑΡΤ. 2019 ΕΦ.ΣΥΝ.

[Από τον Αποστόπλη Ζυγόπουλο]

Oπως όλοι γνωρίζουμε, η πατρίδα μάς αγαπάει και μας φροντίζει. Και θέλει να τη μάθουμε καλά, να την αγαπήσουμε όπως μας αγαπάει αυτή, να την έχουμε σαν μάνα. Και γι’ αυτό όλοι μας πρέπει να είμαστε έτοιμοι να πεθάνουμε γι’ αυτήν. Μαζί της πάντα πάει και η θρησκεία. Είναι αχώριστο ζευγάρι.

Τώρα θα μου πείτε, και με το δίκιο σας, πώς γίνεται δυο θηλυκά να είναι ζευγάρι; Δυστυχώς τα πράγματα είναι ακόμα χειρότερα. Υπάρχει ακόμα ένα θήλυ που είναι αδιαχώριστο με αυτό το ζεύγος. Κάτι σαν την Αγία Τριάδα. Και αυτή δεν είναι άλλη από την οικογένεια. Για τους συντηρητικούς αναγνώστες μας πρέπει να υπενθυμίσουμε πως ο γάμος με άτομα του ίδιου φύλου είναι νόμιμος στην Ελλάδα.

Κάποιος σχολαστικός θα μπορούσε να παρατηρήσει: «Εντάξει όλα αυτά. Αλλά το τρίτο πρόσωπο τι θέλει στο ζευγάρι; Αυτό δεν είναι παρτούζα; Και πρέπει να πεθάνουμε για μια παρτούζα όπου δεν είχαν καν την ευγένεια να μας καλέσουν;» Δύσκολο το ερώτημα και ακόμα πιο δύσκολη η απάντηση.

Αλλά για να μάθουμε την πατρίδα πρέπει να περάσουμε από πολλά σχολειά: αυτά της φτώχειας, της ανεργίας, της ξενιτιάς. Και, παλαιότερα, διώξεις, εξορίες, φυλακίσεις και εκτελέσεις. Εγώ είχα την τύχη να εκπαιδευτώ σε πειθαρχικό τάγμα και στα διάσημα ευαγή ιδρύματα των Φυλακών Αιγίνης και Αβέρωφ.

Εκεί για να περάσει η ώρα τραγουδάγαμε. Μερικοί θα μπορούσαν να ήταν επαγγελματίες. Και η συμμετοχή ήταν καθολική. Αυτά τα θυμήθηκα με αφορμή το βιβλίο του Αμερικανού Κρίστοφερ Κινγκ «Ηπειρώτικο μοιρολόι» (εκδόσεις Δώμα) που ανακάλυψε μια άλλη Ελλάδα, διαφορετική από τις δικές μας εμπειρίες, τη δική του μουσική ουτοπία στην Ηπειρο.

Γεννημένος και μεγαλωμένος στη Βιρτζίνια, σε ένα προάστιο-κοιμητήριο, όπου οι άνθρωποι είναι πεθαμένοι-ζωντανοί. Σε μικρή ηλικία ανακάλυψε σε μια καλύβα στο κτήμα του παππού του ένα κουτί με δίσκους 78 στροφών. Ηταν μπλουz από τον Μισισιπή. Και έκτοτε έγινε μανιώδης συλλέκτης δίσκων που είχαν χαραχτεί πριν από το 1941. Εχει την πεποίθηση πως οι δίσκοι που εκδόθηκαν μετά δεν μπορούν να αποδώσουν καλά τη μουσική.

Γιατί αυτό; Οι δίσκοι αυτοί είναι φτιαγμένοι από οργανικά υλικά (πηλός, φελλός, αλογότριχες, οστά μοσχαριών, ρητίνη και άλλα πολλά· ομοιογενοποιούνται με τήξη). Και έτσι το ζωντανό υλικό δεσμεύει τη ζωντανή μουσική. Και στο παλιατζίδικο, στου Μουσταφά στην Κωνσταντινούπολη, ανακαλύπτει δίσκους που είχαν αυτές τις προϋποθέσεις και τους αγοράζει χωρίς να ξέρει τι ήταν. Και το θαύμα έγινε. Μέσα στους δίσκους αυτούς ήταν κρυμμένο το κλαρίνο του Κίτσου Χαρισιάδη, ενός θρύλου της ηπειρώτικης μουσικής, ηχογραφημένο μεταξύ 1929 και 1931.

Σήμερα είναι ο μεγαλύτερος συλλέκτης ηπειρώτικης μουσικής στον κόσμο. Ισχυρίζεται πως του λείπουν μόνο δύο δίσκοι για να έχουμε όλη την ηχογραφημένη μουσική της περιοχής του πρώτου μισού του 20ού αιώνα. Οι δίσκοι αυτοί, ύστερα από εξαιρετική επεξεργασία, κυκλοφορούν σε cd και βινύλιο*.

Ο Κινγκ δεν είχε ιδέα πού έπεφτε η Ηπειρος. Ούτε η Αλβανία. Το βιβλίο του δεν είναι ούτε ταξιδιωτικό, ούτε μουσικολογικό, ούτε μυθιστόρημα, αλλά μια εξομολόγηση ψυχής, για τον κόσμο που ανακάλυψε στην Ηπειρο. Εκεί, φυσικό περιβάλλον, άνθρωποι, μουσική είναι ένα και αδιάσπαστο σύνολο. Θεωρεί αυτήν τη μουσική την αρχαιότερη στην Ευρώπη.

Η παλαιότερη φλογέρα που βρέθηκε στην Ηπειρο αριθμεί 5.000 χρόνια (η παλαιότερη που έχει βρεθεί είναι πριν από 40.000 χρόνια). Μια μουσική που έφτασε μέχρι εμάς από γενιά σε γενιά. Και αναφέρεται στην Ευτέρπη. Ο σύζυγός της Σείκιλος έγραψε στην επιτύμβια στήλη της: «Οσο ζεις, να λάμπεις/ καθόλου μη λυπάσαι/ λίγο βαστά η ζωή/ και ο χρόνος ζητά την πληρωμή του». Πλάι στα γράμματα υπήρχε μια μουσική γραφή που μπόρεσε να διαβαστεί.

Είναι σχεδόν ολόιδια με τα μοιρολόγια που τραγουδιούνται ακόμα στα βουνά της Ηπείρου. Αυτά πριν από 2.000 χρόνια. Ακόμα, ως μελετητής των μπλουζ, ο Κινγκ παραθέτει την άποψη του μουσικολόγου Τζιμ Ποτς που υποστηρίζει πως η ηπειρώτικη μουσική είναι «βαθύτερη από τα βαθύτερα μπλουζ».

Ο Κινγκ έχει σκοπό να εγκατασταθεί στην Ηπειρο και να δωρίσει τη μουσική του σε αυτούς στους οποίους ανήκει. Ηδη έχει βαπτιστεί στο ηπειρώτικο τσίπουρο και έχει αποκτήσει, δικαιωματικά, την ηπειρώτικη υπηκοότητα. Ανακάλυψε τον ελληνισμό, όχι μέσα από βιβλιοθήκες και δισκοθήκες –αν και τις ξεκοκάλισε–, αλλά σαν μια ζώσα πραγματικότητα που έχει αρχαία ρίζα. Είναι αυτό που λέμε προφορική παράδοση που κουβαλάει όλη την αρχαία σοφία.

Την οποία εμείς οι γηγενείς καταστρέφουμε. Οι καταστροφές είναι πολλές. Αρχής γενομένης από τους Βαυαρούς και τους συνεχιστές τους. Δηλαδή το ελληνικό κράτος. Αλλά η πρώτη μαζική καταστροφή ήταν ο τουρισμός. Τώρα η επόμενη θα είναι οι υδρογονάνθρακες που πρωτίστως θα αφανίσουν την Ηπειρο και τον πολιτισμό που κουβαλάει.

Και οι αντιδράσεις μέχρι τώρα είναι περιορισμένες. Ισως μας χρειάζεται περισσότερη μουσική και να πίνουμε τσίπουρα με γενναιοδωρία. Ισως τότε να μας είχαν βάλει φυλακή επειδή τραγουδάγαμε. Η μουσική, πέρα από θεραπευτική, είναι και επαναστατική. Απελευθερώνει τον φυλακισμένο εαυτό μας.

* Δίσκοι της συλλογής του Christofer King που κυκλοφορούν στην Ελλάδα. «Why the mountains are black», «Alexis Zoybas: A lament for Epirus», «Kitsos Harisiadis lament in a deep style».