ΟΚΤΩΒΡΗΣ 1943: Η Ανατίναξη της γέφυρας της Νέδας [1]

      Κωσταντίνος Καφίρης[2] 

       Ένα απόβραδο του Οκτώβρη έφτασε στο σπίτι της Αγγλικής αποστολής (που ήταν εγκαταστημένη στη Γάρδιτσα)το υψηλόβαθμο στέλεχος του ΕΛΑΣ Ηλ. Μπαλντάς[3](Ταγματάρχης) μαζί με έναν συναγωνιστή του, προερχόμενοι από το Αρχηγείο των Ανταρτών που έδρευε στην Αυλώνα (Καραμούσταφα) Τριφυλίας. Ο αρχηγός της αποστολής (βρετανός Ταγματάρχης Ρήντ)

τους δέχτηκε με διπλωματική ευγένεια και όπως ήταν φυσικό, άρχισαν να συζητούν για τη γενική κατάσταση των αντάρτικων τμημάτων στην επαρχία Ολυμπίας-Τριφυλίας και για τις κινήσεις των γερμανών στην περιοχή. 

 Στο διπλανό δωμάτιο βρίσκεται ο ανθ/γός Θεόδ. Γιαννόπουλος που ήταν χειριστής του ασυρμάτου της Αγγλικής αποστολής και γνωστός σε όλους με το όνομα «Γιαννάκης» ή «Γιάννης Ασυρματιστής», ο οποίος με τη βοήθεια του Γαρδιτσαίου Ανθ/γού του Στρατού Κων. Καφίρη ασχολείται με την αποκρυπτογράφηση και ταξινόμηση των σημάτων που φθάνουν από το Συμμαχικό Στρατηγείο της Μ. Ανατολής (Κάιρο). Σε κάποια στιγμή ο ασύρματος δίνει ένα εξαιρετικής προτεραιότητας λιγόλογο Σήμα με την ένδειξη «Επείγον», το οποίο έλεγε: «Να ανατιναχθεί η γέφυρα της Νέδας εις Μπούζι». Και οι δύο αυτοί αξ/κοί που ασχολούνταν την ώρα εκείνη με τον ασύρματο, μπαίνουν ξαφνικά στο δωμάτιο-γραφείο του Ρηντ και διακόπτοντας τη συζήτηση που είχε με τους επισκέπτες - ΕΛΑΣίτες του παραδίδουν το επείγον τηλεγράφημα, περιμένοντας να ιδούν τις αντιδράσεις του. Εκείνος αφού το διάβασε, έμεινε για λίγο σκεφτικός και αμίλητος και στη συνέχεια, απευθυνόμενος στους δύο επισκέπτες του ΕΛΑΣ, τους ανακοίνωσε το περιεχόμενο του τηλεγραφήματος και τους είπε ότι την καταστροφή της γέφυρας θα κάμει ο ίδιος (Ρηντ), αλλά πρέπει να του διαθέσουν εκείνοι στρατιωτική δύναμη (40-50 άνδρες και αξιωματικό) για την κάλυψη της όλης επιχείρησης (φρουρά, μεταφορά εκρηκτικών κ.τλ.). Τότε ο παριστάμενος έλληνας Ανθ/γός (Κ. Καφίρης) έσπευσε να δηλώσει αμέσως ότι «ως αξιωματικός είμαι στη διάθεση της αποστολής να συμμετάσχω στην επιχείρηση, αλλά άνδρες δεν μπορώ να διαθέσω (αφού ήταν γνωστό ότι η ένοπλη Ομάδα του είχε ήδη διαλυθεί και αφοπλισθεί προ 3μήνου κατά την συμπλοκή της Κωστομέρας). Οι παριστάμενοι ιθύνοντες του ΕΛΑΣ συναινούν σε αυτά και υπόσχονται να διαθέσουν το απαιτούμενο ένοπλο τμήμα των 40 ανδρών προς ευόδωση της επιχείρησης (σαμποτάζ). Εν τω μεταξύ, όλοι οι παρευρισκόμενοι εκεί (Ελασίτες, μέλη της Ομάδας Ρηντ κ.τλ.) κάνουν μια πρόχειρη μελέτη και προπαρασκευή της αποστολής, ενώ παράλληλα στάλθηκαν επειγόντως 2 άτομα στην Αυλώνα για να παραλάβουν και μεταφέρουν πλησίον του τόπου της επικείμενης επιχείρησης τα κιβώτια με τα υλικά της ανατίναξης, τα οποία είχαν ριχθεί με αλεξίπτωτο τις προηγούμενες ημέρες από αγγλικό αεροπλάνο στης «Μηλιάς τον Κάμπο», όπου ήδη, μετά το κάψιμο της Γάρδιτσας από τους Γερμανούς (Μάρτης του ’43) είχε καταφύγει και εγκατασταθεί προσωρινά η Αγγλική αποστολή. Να σημειωθεί ότι, ενώ τα υλικά εκείνα (εκρηκτικές ύλες κ.τλ.) ρίχτηκαν με προορισμό να περιέλθουν στους Άγγλους της αποστολής και να τα αποθηκεύσουν εκείνοι σε χώρο ελεγχόμενο αποκλειστικά από αυτούς, εντούτοις η ελασίτικη φρουρά του πεδίου ρίψεων τα παρέλαβε και τα μετέφερε σε αποθήκη των ανταρτών στο Καραμούσταφα, όπου ήταν το αρχηγείο του ΕΛΑΣ. Στα πλαίσια της προετοιμασίας της επιχείρησης εκείνης, ο Ρηντ ανασύρει από το 282 ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΚΟΛΛΙΑΣ αρχείο του ένα Χάρτη της Πελοποννήσου και οι παριστάμενοι εκεί επιχειρούν να προβούν επ’ αυτού σε αναγνώριση του δρομολογίου που θα ακολουθούσαν από Γάρδιτσα προς Κοπάνιτσα - Μπούζι. Όμως ο Χάρτης εκείνος είχε πολλές ασάφειες και ανακρίβειες, γιατί ήταν επανέκδοση από παλιούς χάρτες αυστριακής εκτύπωσης και εδυσκόλευε την χάραξη σωστού δρομολογίου και, γι’ αυτό ανατέθηκε ο καθορισμός του ακολουθητέου δρομολογίου στον καταγόμενο από την περιοχή εκείνη Ανθ/γό (Κ. Καφίρη), τον οποίο μάλιστα ο Ρηντ εφοδίασε προηγουμένως και με ένα πιστόλι, πριν αναχωρήσουν από την Γάρδιτσα, δεδομένου ότι κατά την συμπλοκή της Κωστομέρας, η Ομάδα του ΕΛΑΣ του είχε αφαιρέσει όχι μόνο το δικό του πιστόλι, αλλά «ακόμη και το σουγιά» όπως ο ίδιος αφηγείται στο προσωπικό του ημερολόγιο. Έτσι, λίγο πριν από το μεσημέρι ξεκίνησαν από την Γάρδιτσα (Ρηντ, Καφίρης και διερμηνέας Φωτιάδης) με προορισμό να φτάσουν το απόβραδο στη σιδηροδρομική Γέφυρα (Μπούζι),

Το άλλο μέλος της Αγγλικής αποστολής Βρετανός υπολ/γός Πίτερ δεν μετείχε στην επιχείρηση αυτή, γιατί λίγες ημέρες νωρίτερα μαζί με έναν συνοδόδιερμηνέα (Πέτρο) είχε σταλεί σε εμπιστευτική αποστολή κάπου στην πεδινή Ηλεία, επιδιώκοντας να πάρει επαφή με τα αντάρτικα τμήματα Καραχάλιου - Βρετάκου. Όσον αφορά δε την ζητηθείσα δύναμη, ο υπεύθυνος του ΕΛΑΣ τους έδωσε ένα Σημείωμα απευθυνόμενο προς τον επικεφαλής της Ομάδας του ΕΛΑΣ Στομίου (Σμαρλίνα) με την εντολή να διαθέσει εκείνος από την δική του Ομάδα τους απαιτούμενους άνδρες, αλλά ο Ομαδάρχης της Σμαρλίνας (Δημητρόπουλος) δεν μπόρεσε να διαθέσει παραπάνω από 12 άνδρες (αντί των 40-50 που απαιτούνταν). Γι’ αυτό ο Ρηντ, πρόδηλα χολωμένος, έστειλε ένα άλλο επείγον σημείωμα στον υπεύθυνο του ΕΛΑΣ (Ηλ. Μπαλντά) και ζήτησε και άλλους άνδρες, όπως αρχικά είχε υποσχεθεί, αφού οι 12 της Σμαρλίνας δεν επαρκούσαν για μια τόσο σοβαρή επιχείρηση. Ωστόσο, επί του νέου αυτού αιτήματος δεν υπήρξε ποτέ καμιά απόκριση. Το απόγευμα η Ομάδα των σαμποτέρ, συνοδευόμενη από 12 άνδρες του ΕΛΑΣ, έφτασε στο χωριό Κοπάνιτσα που ήταν πολύ κοντά στο σημείο της επικείμενης ενέργειας. Εκεί, πήραν τις αναγκαίες χρήσιμες πληροφορίες από τους κατοίκους του χωριού και ιδίως από τον σταθμάρχη των ΣΠΑΠ, σχετικά με τα δρομολόγια των τραίνων, τις κινήσεις και τα μέτρα ασφαλείας των Γερμανών κ.τλ. Εν τω μεταξύ, είχαν έρθει και τα κιβώτια με τα εκρηκτικά από του Καραμούσταφα, ενώ η συνοδεύουσα ένοπλη δύναμη διατέθηκε ως εξής: Ορίστηκαν 2 σκοποί προς κάθε διεύθυνση της σιδηροδρομικής γραμμής από τις δύο μεριές της γέφυρας (προς Καλαμάτα και Πύργο) και οι υπόλοιποι αντάρτες πήραν θέσεις πλησίον της γέφυρας για την βοήθεια στην παρασκευή των γεμισμάτων και την ασφάλεια των εργαζομένων εκεί σαμποτέρ, ενώ ακόμη καθορίστηκε και ο τρόπος επικοινωνίας (συνθηματικά σφυρίγματα) καθώς και το σημείο συγκέντρωσης για αποχώρηση μετά το πέρας της επιχείρησης. 

Σουρουπώνοντας, άρχισαν οι κρίσιμες εργασίες στη γέφυρα. Ο ταγ/χης Ρηντ, 

σκαρφαλωμένος επάνω στα σίδερα της γέφυρας, προσαρμόζει και στερεώνει επάνω της τη θανατηφόρα ζώνη με τα εκρηκτικά «μασούρια» (φυσίγγια δυναμίτιδας 808) και το ακαριαίο πυροδοτικό φυτίλι. Ενώ, όμως συνεχιζόταν μέσα σε κλίμα έντασης και αγωνίας για την εφαρμογή και πρόσδεση των εκρηκτικών στη σιδερένια σιδηροδρομική γέφυρα ακούγεται από μακριά ο βρυχηθμός μιας αμαξοστοιχίας, που ερχόταν από την κατεύθυνση της Καλαμάτας. Οι εργαζόμενοι απομακρύνονται γρήγορα και προσεκτικά από τη γέφυρα και η αμαξοστοιχία περνάει, χωρίς να αντιληφθεί τίποτα, ενώ αμέσως μετά η δουλειά ξαναρχίζει και σε λίγο (κατά τη 1η ώρα μετά τα μεσάνυχτα) ολοκληρώνεται οριστικά η κρίσιμη και επικίνδυνη φάση της τοποθέτησης των εκρηκτικών. Τώρα πια, η γέφυρα είναι σφιχταγκαλιασμένη με το θάνατο και επίκειται το τέλος της. Τότε, μέσα στη νυχτερινή ησυχία, ακούστηκε ο θόρυβος μιας άλλης αμαξοστοιχίας που ερχόταν από το Θολό και πλησίαζε προς τη μελλοθάνατη γέφυρα. Ο επικεφαλής της ομάδας (Ρηντ) δίνει το παράγγελμα «πυρ» και ο εντεταλμένος για την πυροδότηση Έλληνας Ανθ/γός (Καφίρης) τραβάει δυνατά τους κρίκους από τα δύο ηλεκτρικά πυροδοτικά καψύλια και το βραδύκαυστο φυτίλι αρχίζει να φωσφορίζει και να προχωράει η φεγγοβολή σιγά και σταθερά προς το συνεχόμενο ακαριαίο φυτίλι. Τρέχει να απομακρυνθεί κι αυτός προς όπου ήδη έχει προηγηθεί και βρίσκεται καλυμμένος ο Ρηντ. Περιμένοντας τη μεγάλη στιγμή, ενώ ο διερμηνέας Φωτιάδης αποχώρησε και αυτός τρέχοντας, όταν άκουσε το παράγγελμα για πυροδότηση, όμως, λίγο πιο πέρα και σε απόσταση 30 μέτρα περίπου από τη γέφυρα, ο Φωτιάδης είναι πεσμένος ανάσκελα μέσα σε μια γράνα, κάτω από ένα μικρό πρόχειρο γεφυράκι που ήταν φτιαγμένο με δύο στενά ξύλα. Ο Ανθ/γός θεωρώντας επικίνδυνη τη θέση που βρισκόταν ο Φωτιάδης (γιατί ήταν εκτεθειμένη στα θραύσματα αλλά και στο ωστικό κύμα της έκρηξης), επιχειρεί να τον βοηθήσει να σηκωθεί και να μετακινηθεί προς την άλλη μεριά της γεφυρίτσας, αλλά «χοντρός και βαρύς όπως ήταν ο Φωτιάδης» γλιστράει από τα χέρια του επιχειρούντα να τον ανασηκώσει και ξαναπέφτει στη γράνα, ενώ και ο Ανθ/γός χάνοντας την ισορροπία του από τη δύναμη που κατέβαλε και το βάρος του Φωτιάδη, πέφτει και αυτός ανάσκελα μέσα στη γράνα από την άλλη μεριά της γεφυρούλας, αλλά με μια νέα δυναμική προσπάθεια και περισσότερη προσοχή ανασύρει τελικά τον Φωτιάδη και τότε μαζί και οι δύο τρέχοντας και γελώντας νευρικά και ακατάσχετα για το ιλαροτραγικό πάθημα φτάνουν εκεί που ήδη βρισκόταν καλυμμένος ο Ρηντ. Και τώρα η μεγάλη στιγμή είχε φτάσει! Είναι η ώρα που «οι σκλάβοι παίρνουν εκδίκηση από τον Κατακτητή- Δυνάστη», όπως χαρακτηριστικά λίγο καιρό αργότερα, σημείωνε στο προσωπικό του ημερολόγιο ένας από τους πρωταγωνιστές της επιχείρησης εκείνης. Ένας εκκωφαντικός κρότος τραντάζει το γαλήνιο τοπίο της περιοχής και η γέφυρα έπαψε να υπάρχει. Κομμάτια από σίδερα εκσφενδονίζονται ολόγυρα σε μεγάλη απόσταση, ενώ ο κύριος κορμός της γέφυρας βρίσκεται τώρα πια μέσα στο ποτάμι. Η επιτυχία χαρακτηρίζεται από όλους εκπληκτική. Και ενώ ο θόρυβος από την έκρηξη είχε καταλαγιάσει, ακούγονται σφυρίγματα τραίνου και σε λίγο καταφθάνει και η ερχόμενη από το Θολό αμαξοστοιχία, η οποία μετέφερε εφόδια και υλικά για τα Γερμανικά στρατεύματα και συνοδευόταν από ένοπλο στρατιωτικό τμήμα, που αποτελούσε τη φρουρά του τραίνου. Το τραίνο πλησιάζει το σημείο της γέφυρας, χωρίς να γίνει αντιληπτή η προηγηθείσα καταστροφή, γιατί η γέφυρα βρισκόταν αμέσως μετά από μια στροφή της σιδηροδρομικής γραμμής και δεν ήταν ορατή από τον μηχανοδηγό. Η αμαξοστοιχία πέφτει στο κενό της κατεστραμμένης γέφυρας και τα ανατρεπόμενα βαγόνια χτυπούν και κάνουν άγριο πάταγο, καθώς πέφτουν στο ποτάμι, ενώ οι φωνές των επιβατών ολοκληρώνουν την σκληρή εικόνα της αγριότητας του πολέμου. Πριν να αναχωρήσει η Ομάδα των σαμποτέρ από το χώρο της γέφυρας, φρόντισε σκόπιμα να αφήσει επί τόπου τα αδειανά κιβώτια των εκρηκτικών υλών, ώστε οι Γερμανοί να τα βρουν και να πιστέψουν ότι την καταστροφή έκαναν οι Βρετανοί και να μην ξεσπάσουν σε αντίποινα κατά των κατοίκων των γύρω χωριών. Και πράγματι, οι Γερμανοί προφανώς για το λόγο αυτόν δεν προέβησαν σε αντίποινα κατά των κατοίκων της περιοχής, αλλά και επιδίωξαν να μη δοθεί ιδιαίτερη έκταση και σημασία στις ζημιές και στις απώλειες που υπέστησαν από την συγκεκριμένη ανατίναξη. Έτσι, αποκόπηκε η σιδηροδρομική συγκοινωνία από Καλαμάτα προς Πάτρα και Δυτική Ελλάδα και δυσχεράνθηκε ανάλογα η κίνηση και ο εφοδιασμός των στρατευμάτων κατοχής, εξαιτίας της σημαντικής αυτής ενέργειας που πραγματοποιήθηκε με τη σύμπραξη Ελλήνων αντιστασιακών και Βρετανών, σύμφωνα με την σχετική βεβαίωση του Γεν. Επιτελείου Στρατού (Β5/IV/1926/65). Αξίζει να αναφερθεί ότι εκείνες τις μέρες και ο Ραδιοφωνικός Σταθμός του Λονδίνου (ΒΒC) μετέδωσε στην ελληνική εκπομπή του τη σχετική είδηση της καταστροφής της γέφυρας, αναφέροντας ότι « Βρετανοί Αξιωματικοί συνοδευόμενοι από Έλληνες αντάρτες ανατίναξαν τη σιδηροδρομική γέφυρα της Νέδας εις Μπούζι και την ίδια νύχτα κατέπεσε εντός του ποταμού μια γερμανική αμαξοστοιχία με υλικά του γερμανικού στρατού». Εύλογα λοιπόν και δικαιολογημένα ο Ρηντ θεωρούσε πάντοτε την ανατίναξη και καταστροφή της γέφυρας ως κορυφαίο αντιστασιακό γεγονός και μάλιστα (ας αναφερθεί παρεκβατικά) όταν αρκετά χρόνια αργότερα βρεθήκαμε το γραφείο του στο Λονδίνο κάποιοι Έλληνες επισκέπτες, όπως οι ίδιοι διηγούνταν, έκπληκτοι είδαν να έχει αναρτήσει εκείνος μια τεράστια φωτογραφία, που απεικόνιζε την κατεστραμμένη γέφυρα και τα συντρίμμια της αμαξοστοιχίας και εκάλυπτε σχεδόν μια ολόκληρη πλευρά του τοίχου του γραφείου του, σαν  πολύτιμο ενθύμημα δράσης και συνεργασίας με την Ελληνική Αντίσταση. Στη συνέχεια, έγινε επί τόπου μια γρήγορη και πρόχειρη εκτίμηση και απολογισμός των ενεργειών και των αποτελεσμάτων της επιχείρησης και αμέσως μετά η Ομάδα πήρε το δρόμο της επιστροφής στην έδρα της Αποστολής (Γάρδιτσα), όπου μετά από μια ολονύχτια και κουραστική πορεία, έφτασαν τα ξημερώματα. Ήσαν όλοι κατάκοποι και άυπνοι και έπεσαν στον ύπνο ολόκληρη την ημέρα. Το βράδυ μαζεύτηκαν στο σπίτι του Ρηντ και εδείπνησαν όλοι μαζί, μέσα σε μία ατμόσφαιρα ιδιαίτερης ικανοποίησης και ευφορίας για την επιτυχία του αντιστασιακού εγχειρήματός τους. Εκείνη τη βραδιά είχαν πολλά να ειπούν, να σχολιάσουν, αλλά και να σατιρίσουν!

[1]. Η ανατίναξη της γέφυρας έγινε, όπως συνάγεται από τα αναγραφόμενα στο ίδιο άρθρο, τον Οκτώβριο του 1943.

 [2]. Ο Κωνσταντίνος Καφίρης ήταν ανθυπολοχαγός από τη Γάρδιτσα και κατά την κατοχή ήταν ενταγμένος στην αντιστασιακή οργάνωση Ο.Κ.Α. (Οργάνωση Κατωτέρων Αξιωματικών) που μετονομάσθηκε σε Ε.Σ.(Ελληνικός Στρατός). Απαριθμούσε 200 περίπου αξιωματικούς και έδρασε στην περιοχή Μεσσηνίας και Ολυμπίας. Το παρόν απόσπασμα, για την ανατίναξη της γέφυρας της Νέδας δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα ΠΑΝΟΛΥΜΠΙΑΚΗ, το 2004 από τον αδελφό του Αθαν. Καφίρη, συνταξιούχο αντιεισαγγελέα του Αρείου Πάγου. 

[3] Πρόκειται για το Θεσσαλό Αχιλλέα Μπλάνα και όχι Ηλία, ο οποίος ήταν μέλος της Κ.Ε. του Κ.Κ.Ε. και είχε σταλεί από το κόμμα κι ανέλαβε γραμματέας του γραφείου της Πελοποννήσου. Ήταν επικεφαλής του ΚΚΕ και του ΕΑΜ στην Πελοπόννησο. Σύμφωνα με τον Παντελή Μούτουλα (Εθνική Αντίσταση στην Πελοπόννησο 1940-1950) ήταν άτομο εντελώς ανεπαρκές για τέτοιο κρίσιμο πόστο. Υπόψη ότι δεν γνώριζε γραφή και ίσως λίγο ή καθόλου ανάγνωση.