Πώς ξεκίνησε η ιδέα της συγγραφής του βιβλίου: «Η ανάπλασις της ευρωπαϊκής Ανατολής»: Βαλκανικοί Πόλεμοι και γαλλικός Τύπος;
Η μετάβαση, που συντελείται τις χρονιές 1989-1990 στον βαλκανικό χώρο, ήταν και είναι καθοριστική για την εκ νέου μελέτη των όσων σημειώθηκαν στα Βαλκάνια σε προγενέστερες ιστορικές περιόδους.
Γιατί οι Βαλκανικοί Πόλεμοι αποτέλεσαν μια βαθιά τομή στην ιστορία της νοτιοανατολικής Ευρώπης;
Επειδή ήταν η πρώτη, συνδυασμένη προσπάθεια των ανεξάρτητων, πλέον, βαλκανικών κρατών να απωθήσουν ολοκληρωτικά την Οθωμανική Αυτοκρατορία από την Ευρώπη.
Mε τις νίκες των χριστιανικών κρατών της Βαλκανικής, οι Οθωμανοί οδηγήθηκαν σε έξωση από την Ευρώπη;
Όχι. Οι Οθωμανοί έχασαν μεν πολλά εδάφη στο ευρωπαϊκό κομμάτι της αυτοκρατορίας τους, αλλά δεν εκδιώχθηκαν τελείως από την Ευρώπη. Κράτησαν κάποια εδάφη και, κυρίως, την Κωνσταντινούπολη.
Πώς κατάφεραν και παρέμειναν στην Ευρώπη για πάνω από πέντε αιώνες;
Οι Οθωμανοί παρέμειναν περισσότερους από πέντε αιώνες στην Ευρώπη και ήταν πολλοί οι παράγοντες, που συνετέλεσαν σ’ αυτό: πολιτικοί, οικονομικοί, διπλωματικοί κ.ά. Κατά καιρούς έγιναν προσπάθειες έξωσής τους από τον ευρωπαϊκό χώρο, όπως για παράδειγμα οι Βαλκανικοί Πόλεμοι, οι οποίοι ωστόσο δεν οδήγησαν στο ποθητό για ορισμένους αποτέλεσμα.
Οι ιστορικοί ισχυρίζονται ότι η Συνθήκη του Βουκουρεστίου του 1913 αποτελεί θεμέλιο λίθο για τη διεθνή τάξη στα Βαλκάνια μέχρι τις μέρες μας. Συμφωνείτε;
Βεβαίως και αποτελεί θεμέλιο λίθο για την ευταξία και την ισορροπία Δυνάμεων στη Χερσόνησο του Αίμου. Είναι μια Συνθήκη Ειρήνης, που έκλεισε τους Βαλκανικούς Πολέμους, αν ληφθεί υπόψη πως οι διατάξεις της Συνθήκης Ειρήνης του Λονδίνου εμπεριείχαν τα σπέρματα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, λόγω της αοριστίας τους, όπως είχε αποφανθεί και ο γνωστός ιστορικός Driault. Επιπλέον, ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος, επιστρέφοντας από το Παρίσι, τον Νοέμβριο του 1919, όπου μαζί με τον Νικόλαο Πολίτη είχαν υπογράψει τη Συνθήκη Ειρήνης του Νεϊγί, που οι νικητές του Μεγάλου Πολέμου επέβαλαν στην ηττημένη Βουλγαρία, απευθυνόταν στον ελληνικό λαό και υπενθύμιζε πως τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου την είχε χαρακτηρίσει ως τον «Καταστατικόν Χάρτην της Βαλκανικής Χερσονήσου». Αυτός ο Καταστατικός Χάρτης ισχύει και σήμερα, με ορισμένες μικρές αλλαγές.
Η μελέτη του γαλλικού Τύπου προσφέρει μια άλλη οπτική στην ιστορική διάσταση των Βαλκανικών Πολέμων.
Η Ελλάδα μεγάλωσε ως κράτος με την προσάρτηση της Μακεδονίας και της Ηπείρου. Αυτό το γεγονός δεν διπλασίασε και τους πλουτοπαραγωγικούς πόρους και τις δυνατότητες του Ελληνικού Βασιλείου;
Θα πρέπει να μιλάμε για ενσωμάτωση της Μακεδονίας και της Ηπείρου, τουλάχιστον για το μεγαλύτερο μέρος τους, στον εθνικό κορμό και όχι για προσάρτηση. Μην ξεχνάμε πως η Μεγάλη Ιδέα σήμαινε απελευθέρωση των εδαφών, που στη συντριπτική τους πλειοψηφία κατοικούνταν από Έλληνες. Η έκταση του τότε Ελληνικού Βασιλείου διευρύνθηκε, αλλά αυτό δεν σήμαινε πως διπλασιάστηκαν αυτομάτως και οι πόροι. Η ενσωμάτωση απαιτούσε θεσμική αναδιοργάνωση, οικονομική ανασυγκρότηση και πολιτικό εκσυγχρονισμό.
Έχουν γίνει πάρα πολλά αφιερώματα στους Βαλκανικούς Πολέμους. Γιατί το δικό σας ενδιαφέρον επικεντρώθηκε στη μελέτη του γαλλικού Τύπου της εποχής;
Το ενδιαφέρον μου επικεντρώθηκε στη μελέτη του ιστορικού φαινομένου των Βαλκανικών Πολέμων μέσα από τον γαλλικό Τύπο, δεδομένου ότι ήταν ένα θέμα παρθένο για την ελληνική ιστοριογραφία και την ελληνική διπλωματική ιστορία. Η μελέτη του γαλλικού Τύπου προσφέρει μια άλλη οπτική στην ιστορική διάσταση των Βαλκανικών Πολέμων. Το 2012 γιορτάσαμε τα 100 χρόνια από τη διεξαγωγή των Βαλκανικών Πολέμων και, όπως λέτε, ήταν πολλά τα Συνέδρια, οι Ημερίδες, τα άρθρα, τα βιβλία, οι διαλέξεις, που αφιερώθηκαν στο φαινόμενο της προσπάθειας των βαλκανικών κρατών να αποδιώξουν την Οθωμανική Αυτοκρατορία από την Ευρώπη. Με το βιβλίο μου συμμετείχα σ’ αυτή την κίνηση.
Γράφετε: «Ο γαλλικός Τύπος παρακολουθούσε ανελλιπώς όλες τις εξελίξεις στην “ευρωπαϊκή Ανατολή” και όλες τις εκφάνσεις της αντιπαράθεσης των ανεξάρτητων βαλκανικών κρατών με την Τουρκία». Ποιος ήταν ο λόγος της στενής παρακολούθησης των γεγονότων της βαλκανικής χερσονήσου από τους Γάλλους;
Εκτός του ότι η περιοχή των Βαλκανίων συγκέντρωνε διαχρονικά το ενδιαφέρον των Μεγάλων Δυνάμεων, η Γαλλία είχε άμεσα οικονομικά συμφέροντα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία από την εποχή ακόμα των διομολογήσεων, που εκείνη την εποχή τις είχε καταδικάσει το κίνημα των Νεότουρκων, του 1908. Μην ξεχνάμε πως η Γαλλία ενδιαφερόταν και για την Ελλάδα, διότι ήταν μια από τις εγγυήτριες Δυνάμεις της ελληνικής ανεξαρτησίας. Εξάλλου, ο Ρεμόν Πουανκαρέ, ο οποίος εκπροσωπούσε τις Δυνάμεις της Τριπλής Συνεννόησης, είχε αναλάβει πρωτοβουλίες για τη διευθέτηση της όλης κατάστασης και το Παρίσι είχε καταστεί σημαντικό κέντρο λήψης αποφάσεων, σχετικών με την πολιτική, που όφειλαν να ακολουθήσουν οι Δυνάμεις και των δύο συνασπισμών ισχύος.
Τι έγραφαν οι ανταποκρίσεις των παρισινών φύλλων εκείνης της εποχής για την Ελλάδα;
Οι ανταποκρίσεις ήταν θετικές, στο μέτρο του δυνατού και σύμφωνα με τις εκάστοτε συνθήκες. Στις διάφορες ανταποκρίσεις, στα σημαντικά άρθρα, που γράφονταν και δημοσιεύονταν στον γαλλικό Τύπο για την ενημέρωση της γαλλικής κοινής γνώμης και όχι μόνο, μπορούσαν να παρεισφρήσουν και οι απόψεις του συντάκτη τους.
Πώς αντιμετώπιζαν την πολιτική του Ελευθερίου Βενιζέλου, αλλά και τον ίδιο;
Διαφαίνεται ένα επίπεδο συνεργασίας ανάμεσα στον Έλληνα πρωθυπουργό, Ελευθέριο Βενιζέλο, και ορισμένους Γάλλους ιθύνοντες.
Η Ελλάδα, μετά την ενσωμάτωση της Μακεδονίας και της Ηπείρου, έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στην επέκταση της εκπαίδευσης και στην εμπέδωση της εθνικής συνείδησης του πληθυσμού μέσω αυτής. Για ποιο λόγο;
Επόμενο είναι, μετά την ενσωμάτωση των καινούργιων περιοχών, να υπάρξουν ανακατατάξεις και αναδιαρθρώσεις σε πολλούς τομείς. Η παιδεία είναι ένας από αυτούς.
Το τέλος των Βαλκανικών Πολέμων έφερε χλιάδες νεκρούς και προσφυγοποίηση και κακοποίηση εκατοντάδων χιλιάδων αλλοεθνών. Τι έκαναν οι ηγεσίες των βαλκανικών κρατών για τους πρόσφυγες;
Δυστυχώς, ένα από τα θλιβερά αποτελέσματα του «πολεμικού φαινομένου» είναι οι εκατόμβες νεκρών, τραυματιών, αναπήρων και οι συνεχείς ροές προσφύγων, γενικότερα οι μετακινήσεις πληθυσμών. Οι ηγεσίες των κρατών της Βαλκανικής προσπάθησαν όσο μπορούσαν να αντιμετωπίσουν αυτές τις ανθρώπινες τραγωδίες.
Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι έμοιαζαν ως ένα ξεκαθάρισμα των συνόρων των βαλκανικών χωρών. Έμειναν ικανοποιημένες οι χώρες που συμμετείχαν στον πόλεμο με αυτό το μοίρασμα;
Αν σκεφτούμε πως οι πρώην εταίροι της Βαλκανικής Λίγκας προσήλθαν σ’ έναν δεύτερο πόλεμο, που διεξήχθη πια μεταξύ τους και δεν στρεφόταν εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, για τη διανομή των εδαφών, στα οποία ως τότε κυριαρχούσε ο Σουλτάνος, αποδεικνύει πως δεν ήταν ικανοποιημένοι από την τελική έκβαση της πολεμικής αναταραχής. Μάλιστα, οι αντιπαλότητες συνεχίστηκαν και κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Μην ξεχνάμε την κατάληψη της Ανατολικής Μακεδονίας από τη Βουλγαρία, κατάληψη που διήρκεσε από το καλοκαίρι του 1916 ως το φθινόπωρο του 1918.
Γιατί οι αναγνώστες δείχνουν ιδιαίτερη προτίμηση σε μελέτες για τη σύγχρονη ελληνική ιστορία τα τελευταία χρόνια;
Ένα τμήμα του ελληνικού λαού έχει αποδείξει πως ενδιαφέρεται να ενημερωθεί για την ιστορία του τόπου μας και μέσα από αυτή να κατανοήσει, στον βαθμό του δυνατού, τα όσα συμβαίνουν στην πολιτική, την οικονομική, την πνευματική πραγματικότητα. Επιπλέον, σε περιόδους κρίσης, όπως είναι αυτή που βιώνουμε από το 2010 έως και σήμερα, είναι διάχυτη η ανησυχία του κόσμου για την έκβαση των πραγμάτων, οπότε η γνώση του παρελθόντος ανοίγει παράθυρα ελπίδας στο μέλλον.
Ποιο ιστορικό βιβλίο έχετε ξεχωρίσει από τη βιβλιοπαραγωγή των τελευταίων χρόνων;
Ένα βιβλίο που διάβασα και μου κέντρισε το ενδιαφέρον είναι το βιβλίο του Αντώνη Κλάψη, επίκουρου καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, «Στο κλουβί της Ελλάδος της στενής μας κλεισμένοι». Πολιτική και διπλωματία της ελληνικής εθνικής ολοκλήρωσης 1821-1923, που εκδόθηκε την άνοιξη του 2019 από τις Εκδόσεις Πεδίο. Είναι ένα βιβλίο που στηρίζεται στην αναδίφηση πρωτογενών και δευτερογενών πηγών, καθώς και δημοσιευμένων μελετών. Όπως γράφω και σε ένα κείμενο, που δημοσίευσα για το συγκεκριμένο βιβλίο, «ο συγγραφέας διερεύνησε ένα πλήθος πηγών, […] τα πορίσματα από τις οποίες διασταύρωσε εξαντλητικά, ώστε να καταλήξει σ’ ένα αποτέλεσμα απολύτως έντιμο και κατανοητό, μη αρκούμενος στην επανάληψη γνωστών ιστορικών θέσεων, αλλά φέρνοντας στην επιφάνεια λεπτές, δυσδιάκριτες πτυχές των ιστορικών φαινομένων, τις οποίες αποδίδει με κριτικό πνεύμα και δεν περιορίζεται σε στερεότυπα». Επίσης, η πρωτοτυπία του βασίζεται και στο γεγονός πως ο συγγραφέας αξιοποιεί λογοτεχνικά κείμενα, για να περιγράψει το γενικότερο κλίμα της ιστορούμενης περιόδου. Επίσης, ένα βιβλίο που ξαναδιάβασα τελευταία είναι της Margaret Macmillan, Οι Ειρηνοποιοί. Έξι μήνες που άλλαξαν τον κόσμο. Στην Ελλάδα, κυκλοφόρησε το 2005 από τις Εκδόσεις Θεμέλιο και αναφέρεται στο Συνέδριο της Ειρήνης των Παρισίων, του 1919-1920, όπου οι νικητές του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου προσπάθησαν να αναδιατάξουν τον κόσμο, προασπίζοντας και διαφυλάσσοντας τα δικά τους συμφέροντα, βεβαίως.
«Η ανάπλασις της ευρωπαϊκής Ανατολής»
Βαλκανικοί Πόλεμοι και γαλλικός Τύπος
Αρετή Τούντα-Φεργάδη
Εκδόσεις Ι. Σιδέρης
248 σελ.
ISBN 978-960-08-0739-4
Τιμή €15,00
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου