Μια ζωή επαναστάτης

Δημήτρης Κατσορίδας ΕΦΣΥΝ

       Ο Τρότσκι ανήλθε με την άνοδο και τον θρίαμβο του εργατικού κινήματος και έπεσε με την ήττα αυτού του κινήματος. Αυτή η τραγική μεταστροφή της Ιστορίας, με πρωταγωνιστή της τραγωδίας τον ίδιο, «περίπτωση συμβολική και κορυφαία», τον δικαίωσε επίσης με τραγικό τρόπο

Ο Λέον Τρότσκι σε πολύ νεαρή ηλικία αναμείχθηκε με τους εργατικούς και επαναστατικούς κύκλους οι οποίοι δρούσαν, τότε, στην τσαρική Ρωσία. Λόγω της δράσης του συλλαμβάνεται, φυλακίζεται και εξορίζεται. Δραπετεύει και έρχεται σε επαφή, στο εξωτερικό, με τον Λένιν και άλλους ηγέτες του Ρωσικού Σοσιαλδημοκρατικού Εργατικού Κόμματος, συμμετέχοντας στη σύνταξη της παράνομης εφημερίδας «Ισκρα».

Διετέλεσε πρόεδρος του Σοβιέτ της Πετρούπολης και στις δύο επαναστάσεις (του 1905 και του 1917). Ηταν, μάλιστα, από τους βασικούς πρωτεργάτες της Οκτωβριανής Επανάστασης του 1917 και επικεφαλής της Στρατιωτικής Επιτροπής, η οποία οργάνωσε και διεύθυνε την εξέγερση. Ακόμη και ο ίδιος ο Στάλιν, ο οποίος αργότερα τον καταδίωξε, θα γράψει πως «Ολη η εργασία της πρακτικής οργάνωσης της εξέγερσης βρισκόταν κάτω από την άμεση διεύθυνση του Τρότσκι, ο οποίος ήταν πρόεδρος του Σοβιέτ της Πετρούπολης».

Ως υπουργός Εξωτερικών συμμετείχε στη Συμφωνία του Μπρεστ-Λιτόφσκ, η οποία έγινε κατόπιν απόφασης του κόμματος των μπολσεβίκων. Στην περίοδο του εμφύλιου πολέμου και της λευκής τρομοκρατίας, οργανώνει τον Κόκκινο Στρατό, ο οποίος τελικά κατατροπώνει τους λευκοφρουρούς και τα στρατεύματα που είχαν στείλει οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, μεταξύ αυτών και η Ελλάδα, για να καταστείλουν την επανάσταση.

Μετά τον θάνατο του Λένιν ήταν ο πρώτος που συγκρούστηκε με τον Στάλιν πάνω στα ζητήματα που αφορούσαν τον τρόπο ανάπτυξης της επανάστασης σε άλλες χώρες, την οργάνωση της οικονομίας, την εσωκομματική δημοκρατία. Συγκεκριμένα, μετά την επικράτηση της γραφειοκρατίας στην ηγεσία του Κομμουνιστικού Κόμματος και του σοβιετικού κράτους και τον εκφυλισμό της επανάστασης, ο Τρότσκι τίθεται επικεφαλής όλων των αντιπολιτευόμενων μπολσεβίκων ενάντια σ’ αυτήν την πολιτική.

Ολες αυτές οι διαφωνίες και η κριτική που ασκούσε του στοιχίζουν τη διαγραφή του από το κόμμα, το 1927, την εξορία του στην Αλμα Ατα και την απέλασή του από τη Σοβιετική Ενωση το 1929. Ομως, καμία χώρα της Ευρώπης
δεν του δίνει πολιτικό άσυλο. Περιφερόμενος από χώρα σε χώρα, συκοφαντημένος, κυνηγημένος και παντού ανεπιθύμητος και προσωρινός, καταλήγει τελικά στο Μεξικό. Εκτοτε, απομονωμένος και έχοντας ως μοναδικά όπλα την πένα του, το επαναστατικό του πάθος και την αισιοδοξία του, πολεμά εναντίον δύο πολύ ισχυρών αντιπάλων και μηχανισμών, του καπιταλισμού και του σταλινισμού, σε έναν άνισο διμέτωπο αγώνα.

Ολο αυτό το διάστημα δεν σταματάει την κριτική του ενάντια στην πολιτική της σοβιετικής γραφειοκρατίας. Αναπτύσσει ακόμη περισσότερο τη θεωρία του, της Διαρκούς Επανάστασης, την οποία είχε διατυπώσει πρώτη φορά στην Επανάσταση στη Ρωσία, το 1905, ενώ η επιβεβαίωσή της ήλθε με την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917. Ο Τρότσκι δεν πίστευε ότι η εξέλιξη είναι αποκλειστικά μια συνεχής και βαθμιαία διαδικασία. Στα κείμενά του δίνει έμφαση στις ασυνέχειες, στις διακοπές, στις καταστροφές, στα άλματα, στις ρήξεις και στους μετασχηματισμούς. Αυτή η μεθοδολογία είναι που του έδωσε τη δυνατότητα να θεμελιώσει μια διαλεκτική προσέγγιση της Ιστορίας, που έκφρασή της αποτελεί η διατύπωση της θεωρίας της συνδυασμένης και ανισομερούς ανάπτυξης.

Αντίθετα, η θεωρία της επανάστασης κατά στάδια υπήρξε όχι μόνο η αγνόηση των βασικών αρχών του μαρξισμού, αλλά και η αγνόηση της ίδιας της ιστορικής πείρας της Ρωσικής Επανάστασης. Διότι, σε αυτή την περίπτωση, η εργατική τάξη εγκαταλείπει το ταξικό της πρόγραμμα και το αντικαθιστά με το μικροαστικό πρόγραμμα της αντιιμπεριαλιστικής δημοκρατίας και έτσι, αντί να αγωνιστεί ενάντια στην επιρροή και την ιδεολογική ηγεμονία της άρχουσας τάξης, υποτάσσεται σ’ αυτήν.

Επίσης, η θέση του Τρότσκι ήταν διαμετρικά αντίθετη με τη θεωρία του Στάλιν για την οικοδόμηση του σοσιαλισμού «σε μια μόνη χώρα», την οποία δεν αποδεχόταν καμιά σοσιαλιστική σχολή στη Ρωσία προτού την προωθήσει ο Στάλιν.

Στη συνέχεια, ο Τρότσκι αναλύει την ταξική φύση της Σοβιετικής Ενωσης ως ένα γραφειοκρατικά εκφυλισμένο εργατικό κράτος και τη γραφειοκρατία ως παρασιτικό και προνομιούχο κοινωνικό στρώμα, το οποίο πρέπει να ανατραπεί με πολιτική επανάσταση, θέτοντας το αίτημα της ελευθερίας της έκφρασης, της συζήτησης και της κριτικής.

Ομως, αυτή η κριτική του στάση δεν τον εμπόδισε να ταχθεί υπέρ της υπεράσπισης της ΕΣΣΔ από τις ιμπεριαλιστικές επιθέσεις. Ταυτόχρονα, προβαίνει σε κριτική στην αντίληψη περί «τρίτης και τελευταίας περιόδου του καπιταλισμού», που διατυπώθηκε το 1929, καθώς και στη θεωρία του «σοσιαλφασισμού», την οποία υποστήριζε η σταλινοποιημένη Τρίτη Διεθνής, που, βαφτίζοντας τους σοσιαλιστές «σοσιαλφασίστες», δημιούργησε ένα τεράστιο ρήγμα στο εσωτερικό του εργατικού κινήματος, το οποίο για τη Γερμανία είχε ιδιαιτέρως τραγικά αποτελέσματα με την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία.

Κατόπιν, όταν ο Στάλιν αλλάζει πάλι τακτική και αντικαθιστά το σύνθημα «τάξη εναντίον τάξης» με τη διάκριση ανάμεσα σε φασίστες και αντιφασίστες, προβάλλοντας μια πολιτική συνεργασίας των τάξεων μέσα από την τακτική του Λαϊκού Μετώπου, ο Τρότσκι αντιτάσσει την ταξική ανεξαρτησία και την τακτική του Ενιαίου Εργατικού Μετώπου.

Ομως, ο Τρότσκι δεν ασχολείται μόνο με αμιγώς πολιτικά ζητήματα, αλλά και με ζητήματα οικονομίας, ιστορίας και εποικοδομήματος. Εδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον σχετικά με τη θεωρία των μακρών κυμάτων στην καπιταλιστική ανάπτυξη (ή αλλιώς κύκλοι Κοντράντιεφ). Στη συνέχεια έγραψε το μεγαλειώδες δίτομο έργο του, την «Ιστορία της Ρωσικής Επανάστασης», όπου έδωσε έναν καινούργιο τρόπο ιστοριογραφίας, στην οποία οι βασικοί πρωταγωνιστές είναι κατά κύριο λόγο οι κοινωνικές τάξεις και ομάδες, ενώ τα πρόσωπα συνδέονται με βαθύτερες αντικειμενικές τάσεις και διαποτίζονται από αυτές.

Τέλος, ασχολήθηκε και έδινε ιδιαίτερη έμφαση στα ζητήματα του εποικοδομήματος, όπως είναι τα προβλήματα της καθημερινής ζωής, η τέχνη, η λογοτεχνία, η φιλοσοφία, η ψυχανάλυση. Δεν είναι τυχαίο που μίλησε για την ανάγκη «πρωταρχικής πολιτιστικής συσσώρευσης» και υπεράσπιζε με πάθος την ανεξαρτησία και ελευθερία της τέχνης και της επιστημονικής έρευνας.

Επάνω σε αυτή την πλούσια πολιτική δράση και το πλούσιο θεωρητικό έργο, ο σταλινισμός έριξε τόνους λάσπη. Διαστρεβλώθηκαν οι απόψεις του, συκοφαντήθηκε ως πράκτορας του ιμπεριαλισμού και του φασισμού, αμφισβητήθηκε η προσφορά του στην Οκτωβριανή Επανάσταση και το όνομά του χάθηκε από τις παραγράφους της Ιστορίας. Συκοφαντήθηκε και διώχθηκε όσο κανένας άλλος στον κόσμο.

Είδε να δολοφονούν τους συντρόφους του, μέσα και έξω από την ΕΣΣΔ, τα τρία από τα τέσσερα παιδιά του, και στο τέλος δολοφονήθηκε και ο ίδιος από πράκτορα του Στάλιν, τον Ραμόν Μερκαντέρ, στις 20 Αυγούστου 1940, πριν από 80 χρόνια, στο Μεξικό. Είναι αμέτρητοι οι οπαδοί του Τρότσκι οι οποίοι δολοφονήθηκαν από τον σταλινισμό. Οι Δίκες της Μόσχας (1936-38) είχαν αυτόν στο επίκεντρο. Με την κατηγορία του τροτσκιστή διαγράφονταν όσοι/ες διαφωνούσαν με τη γραμμή της Κομμουνιστικής Διεθνούς και των αντίστοιχων κομμουνιστικών κομμάτων, ασχέτως αν ήταν τροτσκιστές ή όχι.

Ηταν αυτή η πάλη του ενάντια στον σταλινισμό, σε συνδυασμό με τον εκφυλισμό της Κομμουνιστικής Διεθνούς, η οποία τον οδήγησε να πάρει την απόφαση για τη δημιουργία της Τέταρτης Διεθνούς, όπως και έγινε στις 3 Σεπτεμβρίου 1938. Ανάμεσα στις αποφάσεις που πάρθηκαν στο ιδρυτικό συνέδριο ήταν το Μεταβατικό Πρόγραμμα, που γράφτηκε από τον Τρότσκι, το οποίο ξεκινά από την αντικειμενική κατάσταση, λαμβάνει υπόψη το επίπεδο συνείδησης και τα καθημερινά προβλήματα των εργατικών-λαϊκών στρωμάτων και τα συνδέει με την κατάκτηση της εξουσίας και την πορεία μετάβασης στον σοσιαλισμό.

Ο Τρότσκι ανήλθε με την άνοδο και τον θρίαμβο του εργατικού κινήματος και έπεσε με την ήττα αυτού του κινήματος. Αυτή η τραγική μεταστροφή της Ιστορίας, με πρωταγωνιστή της τραγωδίας τον ίδιο, «περίπτωση συμβολική και κορυφαία», τον δικαίωσε επίσης με τραγικό τρόπο. Ομως, όπως λέει ο Β. Σερζ, «Χωρίς τη γενναία ήττα μας, η επανάσταση θα ήταν εκατό φορές πιο ηττημένη». Γιατί; Επειδή ο Τρότσκι με τους συντρόφους του έσωσαν την τιμή της επανάστασης.