Ο ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΑΛΒΑΝΙΑ ΕΙΝΑΙ ΚΟΙΝΟΤΟΠΟΣ

 

Η παρουσία μας στην Αλβανία μαζί με τον καθηγητή του Παντείου Πανεπιστημίου Δημήτρη Χριστόπουλο και τρεις μεταπτυχιακούς φοιτητές, αλβανικής καταγωγής, ήταν μία εξαιρετικά γόνιμη εμπειρία. Και αποδείχθηκε τέτοια γιατί, εκτός των άλλων, έγιναν και συζητήσεις σημαντικές, συχνά ζωηρές, μεταξύ των φοιτητών και συμπατριωτών τους στο Μεσογειακό Πανεπιστήμιο της Αλβανίας που “αποκάλυψαν” δυσλειτουργίες και προβλήματα στις σχέσεις μεταξύ Ελλήνων και Αλβανών. Μετά από μία τέτοια κουβέντα, η “Εποχή” συνομίλησε με τον Κρίτωνα Κούτσι, καθηγητή στο Μεσογειακό Πανεπιστήμιο των Τιράνων, ο οποίος έχει ως επιστημονικά αντικείμενα την εισαγωγή στην πολιτική επιστήμη, την ανάλυση πολιτικών συστημάτων και τις θεωρίες του εθνικισμού, για την αλβανική κοινωνία του 2022 και το πώς βλέπουν οι Αλβανοί την Ελλάδα σήμερα. 

Ο εθνικισμός είναι παρών στην Αλβανία;

Δεν υπάρχει καμία σύγχρονη κοινωνία που να έχει ανοσία από τον εθνικισμό. Οι σύγχρονες κοινωνίες έχουν οικοδομηθεί πάνω σε εθνικιστικές βάσεις και αποτελούν "προϊόν" της ιδεολογίας του εθνικισμού. Η Αλβανία δεν θα μπορούσε να είναι εξαίρεση. Δεν υπάρχει, έτσι και αλλιώς, εξαίρεση σ' αυτόν τον κανόνα. Οπότε ναι, στην Αλβανία ο εθνικισμός είναι πάντα παρών. Ποια είναι όμως η διαφορά της Αλβανίας με την Ελλάδα ως προς αυτή τη διάσταση; Ενώ στην Ελλάδα υπάρχουν καθαρά δεξιά και ακροδεξιά κόμματα, στην Αλβανία κάτι τέτοιο δεν παρατηρείται. Σ' αυτή τη χώρα, ο εθνικισμός βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια της καθημερινότητας, είναι κοινότοπος. Όπως, όμως, μας προειδοποιεί η Χάνα Άρεντ "η κοινοτοπία δεν ισούται με την ακινδυνότητα". Όταν κάτι παύει να θεωρείται κακό, τελικά γίνεται πιο κακό. Αυτό συμβαίνει στη σημερινή Αλβανία.

Μας περιγράφεις, δηλαδή, μία κατάσταση που σιγοβράζει και είναι έτοιμη να εκραγεί;

Δεν θα το έλεγα αυτό. Αυτό που έγινε με τους φοιτητές και τη ζωηρή κουβέντα που είχαν μάς δείχνει ότι ο εθνικισμός δημιουργεί το συλλογικό «εμείς», αλλά ταυτόχρονα δημιουργεί και τον «άλλον». Πάντα έχει ανάγκη τον «άλλον» ο εθνικισμός. Για την αλβανική εκδοχή του, για το επίσημο αλβανικό εθνικιστικό αφήγημα, ο «άλλος» είναι ο Έλληνας. Για τους Κοσοβάρους είναι ο Σέρβος αλλά για τους Αλβανούς της Αλβανίας είναι ο Έλληνας.

 

Πώς αιτιολογείται αυτό, κατά τη γνώμη σου;

Το λέει η επίσημη αλβανική ιστοριογραφία. Η Αλβανία, ως έθνος-κράτος, δημιουργήθηκε στην αρχή του προηγούμενου αιώνα στους βαλκανικούς πολέμους και πάντα είχε συγκεκριμένα προβλήματα με την Ελλάδα. Ακόμα και σήμερα μερικά από αυτά θεωρούνται σημαντικά εδώ. Η εμπόλεμη κατάσταση, ο καθορισμός των θαλάσσιων ζωνών μεταξύ των δύο χωρών, το ζήτημα των Αλβανών μεταναστών στην Ελλάδα, το θέμα της Εκκλησίας κτλ. Όλα αυτά είναι παρόντα στο δημόσιο διάλογο στη χώρα και προβάλλονται εκτενώς στα μίντια. Ταυτόχρονα, προβάλλεται από τα ίδια μέσα και μία εικόνα για την Ελλάδα που τώρα πλέον δεν ισχύει κατά την άποψή μου. Η Ελλάδα του 2022 δεν είναι με τίποτα η Ελλάδα του 1990. Όπως, όμως, είπε και ο καθηγητής Χριστόπουλος στη διάλεξή του, οι δύο λαοί έχουν μία κοινή μοίρα και δρόμο μπροστά τους να διανύσουν. Το πρώτο βήμα είναι να γνωρίσουν η μία κοινωνία την άλλη, γιατί μέχρι στιγμής δεν γνωρίζονται καλά, αυτό πρέπει να το πούμε.

 

Ούτε και μετά από 30 χρόνια αλβανικής μετανάστευσης στην Ελλάδα;

Ούτε, γιατί προβάλλονται ακόμα εδώ εικόνες στερεοτυπικές που δεν ανταποκρίνονται πλέον στην ελληνική πραγματικότητα. Τα κλισέ και τα στερεότυπα δεν βοηθούν στο να γνωρίσεις τον άλλον. Και παρατηρείται και το εξής φαινόμενο. Τον εθνικισμό των άλλων τον θεωρούμε πάντα ακραίο. Τον δικό μας εθνικισμό τον θεωρούμε πατριωτισμό.

 

Αυτό γίνεται και στην Ελλάδα κατά κόρον...

Γίνεται παντού και είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους βρισκόμαστε σ' αυτήν την κατάσταση.

 

Η εντύπωση που σχηματίσαμε στις λίγες ημέρες που βρεθήκαμε στην Αλβανία είναι ότι οι θρησκευτικές κοινότητες συνυπάρχουν αρμονικά. Ισχύει αυτό ή είναι διαφορετική η πραγματικότητα;

Αυτή είναι η πρώτη εντύπωση, μία εικόνα που οι Αλβανοί θέλουν να προβάλλουν για τον εαυτό τους. Είναι κομμάτι της αλβανικής εθνικιστικής μυθολογίας. Προβλήματα υπήρχαν και πριν, υπάρχουν βέβαια και τώρα. Η Αλβανία πέρασε ένα μεγάλο διάστημα, από το 1967 έως το 1990, κατά το οποίο εκκλησίες και τζαμιά είχαν κλείσει και η θρησκευτική λατρεία είχε απαγορευτεί. Μόλις έληξε αυτή η κατάσταση, προέκυψαν τέσσερις θρησκευτικές κοινότητες. Ένα από τα προβλήματα που εντοπίζουν εδώ σε σχέση με την ορθόδοξη εκκλησία είναι ότι ο Αρχιεπίσκοπος είναι ελληνικής καταγωγής, παρά το γεγονός ότι εδώ και λίγα χρόνια ο Αναστάσιος έχει και την αλβανική υπηκοότητα. Θεωρείται, κοντολογίς, ξένος. Η θρησκεία είναι πάντα πολύ κοντά με τον εθνικισμό. Και εδώ τους φαίνεται μάλλον περίεργο ότι ο επικεφαλής της ορθόδοξης εκκλησίας είναι Έλληνας. Το ίδιο συνέβαινε και με τον επικεφαλής της καθολικής εκκλησίας που ήταν Ιταλός. Αλλά με την Ιταλία τα πράγματα είναι διαφορετικά. Μέχρι και τις αρχές της δεκαετίας του 2000, η Ιταλία είχε μεγάλη πολιτισμική επιρροή στην Αλβανία. Ακόμα και στα χρόνια του σοσιαλισμού, οι Αλβανοί είχαν τη δυνατότητα να παρακολουθούν ιταλικά τηλεοπτικά κανάλια.

 

Αριστερά στην Αλβανία υπάρχει;

Θα σου έλεγα ότι στην Αλβανία δεν υφίσταται πλέον αυτός ο κλασικός διαχωρισμός μεταξύ αριστεράς και δεξιάς. Εκτός από κάποιες μικρές οργανώσεις φοιτητών, οι οποίες αναπαράγουν το μαρξιστικό αφήγημα, δεν υπάρχει κάτι άλλο, ένα οργανωμένο πολιτικό υποκείμενο της αριστεράς.

 

Εντοπίζεις γι' αυτό ευθύνες στο σοσιαλιστικό καθεστώς που υπήρχε στη χώρα μέχρι και το 1990;

Σίγουρα. Τα μίντια, ακόμα και τώρα, προβάλλουν τις αρνητικές εικόνες από την περίοδο του σοσιαλισμού και ιδιαίτερα αυτές από το 1985 και μετά. Κάθε νέο πολιτικό υποκείμενο που θα θελήσει να αναπαράγει ένα μαρξιστικό πολιτικό αφήγημα, θα πρέπει να το παλέψει πολύ. Όπως καταλαβαίνεις, αυτό είναι πάρα πολύ δύσκολο.

 

Πριν έρθουμε στη χώρα μαθαίναμε και διαβάζαμε για συγκεντρώσεις και πορείες κατά της ακρίβειας. Τι γίνεται με την κοινωνία των πολιτών στην Αλβανία;

Υπήρχαν, πράγματι, μαζικές διαδηλώσεις για περίπου μία εβδομάδα. Για την κοινωνία των πολιτών δεν έχω καθαρή άποψη να σου πω την αλήθεια. Θεωρώ ότι αυτό που θεωρούμε ως κοινωνία των πολιτών λειτουργεί μέσα στο καπιταλιστικό πλαίσιο. Υπάρχει η αγορά των ΜΚΟ πλέον και μέσα από αυτό το πλαίσιο οργανώνεται η κοινωνία των πολιτών.

 

Στην Ελλάδα γίνεται πολύς λόγος τα τελευταία χρόνια για τη μεσαία τάξη. Στην Αλβανία ποια είναι αυτή η τάξη;

Η Αλβανία βρίσκεται σε μία φάση λίγο ιδιότυπη. Δεν θα την χαρακτήριζα ως πρώιμο καπιταλισμό, αλλά τείνει προς αυτήν την κατεύθυνση. Ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα της αλβανικής κοινωνίας σήμερα είναι η απουσία μεσαίας τάξης. Δεν ξέρω πόσα χρόνια πρέπει να περάσουν μέχρι να δημιουργηθεί, ήδη πέρασαν 30 από την κατάρρευση του σοσιαλισμού. Ίσως άλλα 30, ποιος ξέρει. Ο μέσος μισθός είναι περίπου 400 ευρώ το μήνα, ποσό καθόλου ικανοποιητικό για το μέσο Αλβανό. Οι τιμές είναι πολύ υψηλές τα τελευταία χρόνια ενώ το ίδιο ισχύει και για τα ενοίκια. Η αγορά ενός ακινήτου στα Τίρανα είναι σχεδόν αδύνατη για ένα ζευγάρι. Και πως να μην είναι αφού το τετραγωνικό μπορεί να φτάσει και τις 2.500 ευρώ.

 

Μία τελευταία ερώτηση. Είναι σαφές ότι με τη μετανάστευση προς την Ελλάδα και τις άλλες χώρες, η Αλβανία έχασε μεγάλο μέρος του εργατικού της δυναμικού. Αυτή η “αιμορραγία” συνεχίζεται ακόμη και σήμερα;

Τα τελευταία 6-7 χρόνια έχουν μεταναστεύσει άλλοι 300.000 Αλβανοί. Κάθε χρόνο φεύγουν 30 με 40 χιλιάδες άνθρωποι. Σε τάση μετανάστευσης η Αλβανία βρίσκεται στη δεύτερη θέση, πίσω μόνο από τη Συρία. Αυτοί που φεύγουν είναι οι νέοι οι οποίοι μετά τις σπουδές τους δυσκολεύονται να βρουν ενδιαφέρουσες επαγγελματικές προοπτικές. Φεύγουν όμως και οικογένειες με παιδιά. Στην αγορά εργασίας έτσι παρατηρούνται κενά, οι θέσεις δεν καλύπτονται. Οι περισσότεροι οδεύουν προς την Γερμανία. Σ' αυτό έχει βοηθήσει πολύ και η απελευθέρωση της βίζας. Η απάντηση, άρα, στο ερώτημά σου είναι προφανής…

 

Tags

Νίκος Γιαννόπουλος