Από την Πίνδο στον Γοργοπόταμο

 Πολυμέρης Βόγλης*  EFSYN 

Μνημείο Ηρώων για του Μαχητές του 

Υψώματος 731 ΘΑΝΑΣΗΣ ΚΑΛΛΙΑΡΑΣ

   Ο Δημήτριος Κασλάς γεννήθηκε το 1901 στο χωριό Πουρί της Μαγνησίας. Νεαρός πολέμησε στη μικρασιατική εκστρατεία, στη συνέχεια μπήκε στη Σχολή Αξιωματικών και τον Οκτώβριο του 1940 υπηρετούσε ως λοχαγός στο 5ο Σύνταγμα Πεζικού Τρικάλων. Πολέμησε στον ελληνο-ιταλικό πόλεμο, προήχθη σε ταγματάρχη και διακρίθηκε ιδιαίτερα στη δεύτερη φάση του, την άνοιξη του 1941.Στη διάρκεια της «εαρινής επίθεσης» των Ιταλών, ο Δ. Κασλάς μαζί με το τάγμα που διοικούσε ανέλαβε την υπεράσπιση του στρατηγικού υψώματος 731, το οποίο οι Ιταλοί δεν κατάφεραν να καταλάβουν παρά τις επανειλημμένες επιθέσεις τους. Ηταν τέτοια η σφοδρότητα των συγκρούσεων και η αυτοθυσία των ελληνικών δυνάμεων, που το 731 αναγράφεται στο Μνημείο του Αγνωστου Στρατιώτη. Στη διάρκεια της Κατοχής ο Δ. Κασλάς προσχώρησε στον ΕΛΑΣ, έγινε διοικητής του 52ου Συντάγματος και συμμετείχε σε μάχες κατά των στρατευμάτων κατοχής στη Μακρακώμη, το Παλιούρι, το Λιανοκλάδι, τον Δομοκό κ.α. 

Η ιστορία του Δ. Κασλά, ο οποίος άρχισε έναν αγώνα στα βουνά της Πίνδου κατά των Ιταλών, για να τον συνεχίσει λίγα χρόνια μετά στα βουνά της Ρούμελης κατά των Γερμανών, δεν είναι μια ιστορία ξεχωριστή. Αξιωματικοί και φαντάροι που πολέμησαν τον χειμώνα του 1940-1941, έγιναν αντάρτες και πολέμησαν ξανά στα 1943-1944 όταν εξαπλώθηκε το κίνημα της Αντίστασης.

Από αυτήν την άποψη, η συμβατική περιοδολόγηση ανάμεσα αφενός στον ελληνο-ιταλικό πόλεμο (1940-1941) και αφετέρου στην Κατοχή και την Αντίσταση (1941-1944), ενώ τυπικά είναι σωστή, συσκοτίζει το «νήμα» που συνδέει αυτές τις δύο περιόδους: τον πατριωτισμό και τον αγώνα κατά του φασισμού και του Αξονα. Οι στρατιώτες στον ελληνο-ιταλικό πόλεμο αλλά και όσοι-ες συμμετείχαν στο κίνημα της Αντίστασης εμφορούνταν από πατριωτικά ιδανικά και ο αγώνας τους είχε αντιστασιακό χαρακτήρα, στην πρώτη περίπτωση την απόκρουση του ξένου εισβολέα και στη δεύτερη την απελευθέρωση της χώρας από τους κατακτητές.

Η «ενότητα» της περιόδου 1940-1944 διασπάστηκε στη συνέχεια λόγω των μετακατοχικών εξελίξεων, δηλαδή των Δεκεμβριανών και του Εμφυλίου. Από τη μια πλευρά, ο ελληνο-ιταλικός πόλεμος απέκτησε δεσπόζουσα θέση στην επίσημη μνήμη μεταπολεμικά (κάτι που απηχούσε και την αυξανόμενη ισχύ του στρατού στη δημόσια ζωή). Από την άλλη, το κίνημα της Αντίστασης είτε αποσιωπήθηκε είτε συκοφαντήθηκε και όσοι πολέμησαν στην εαμική Αντίσταση διώχθηκαν και μετατράπηκαν σε πολίτες δεύτερης κατηγορίας.

Μεταξύ αυτών των δεκάδων χιλιάδων και ο Δ. Κασλάς, ο οποίος μετά την απελευθέρωση όχι μόνο δεν τιμήθηκε για τις υπηρεσίες του αλλά απομακρύνθηκε από τις τάξεις του στρατού και στη συνέχεια εξορίστηκε. Αυτή η διπλή διαδικασία της ανάδειξης του ελληνο-ιταλικού πολέμου και ταυτόχρονα της αποσιώπησης και συκοφάντησης της Αντίστασης δημιούργησε αντιπαλότητα και σε επίπεδο μνήμης, που αντανακλούσε τη διαιρετική τομή μεταξύ Δεξιάς και Αριστεράς. Η ιστορική μνήμη της Δεξιάς επικεντρώθηκε στο «Οχι», ενώ η ιστορική μνήμη της Αριστεράς στην Αντίσταση.

Θα πρέπει να φτάσουμε στη δεκαετία του 1980 και την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης για να δικαιωθούν όσοι αγωνίστηκαν κατά των κατακτητών, να ενταχθεί η Αντίσταση στην επίσημη μνήμη και να αποκατασταθεί με αυτόν τον τρόπο η «ενότητα» της περιόδου 1940-1944. Παρ' όλα αυτά, η Αντίσταση ποτέ δεν απέκτησε θέση ισότιμη με αυτήν του ελληνο-ιταλικού πολέμου ούτε η 25η Νοεμβρίου (επέτειος της Εθνικής Αντίστασης) είχε βαρύτητα αντίστοιχη με την επέτειο της 28ης Οκτωβρίου.

Επιπλέον, την τελευταία δεκαπενταετία επιχειρήθηκε συστηματικά να μειωθεί η σημασία της Αντίστασης. Σύμφωνα με αυτήν την αφήγηση, η περίοδος της Κατοχής δεν χαρακτηρίζεται από τη βαρβαρότητα της κατοχικής εξουσίας και τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα, αλλά από τις εμφύλιες συγκρούσεις μεταξύ του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και των Ταγμάτων Ασφαλείας.

Ο διαμελισμός της χώρας με την προσάρτηση της Α. Μακεδονίας και Θράκης από τη Βουλγαρία, η οικονομική λεηλασία από τις δυνάμεις κατοχής, οι δεκάδες χιλιάδες νεκροί από την πείνα, η εξόντωση των Ελλήνων Εβραίων, οι πυρπολήσεις εκατοντάδων χωριών από τα γερμανικά στρατεύματα, οι δεκάδες μαζικές σφαγές αμάχων σε όλη την Ελλάδα ως αντίποινα μετατρέπονται σε δευτερεύουσας σημασίας γεγονότα μπροστά στις εμφύλιες διαμάχες που προκάλεσε η βία της Αριστεράς. Στόχος αυτής της αφήγησης είναι να στερηθεί η Αντίσταση τον πατριωτικό χαρακτήρα της και να αποσυνδεθεί εντελώς από την πολεμική προσπάθεια των Ελλήνων το 1940-1941.

Κάποιοι υποστήριξαν ότι οι εκδηλώσεις που γίνονται τα τελευταία χρόνια για την απελευθέρωση της Αθήνας επιδιώκουν να επισκιάσουν την 28η Οκτωβρίου, και κατ’ επέκταση τον αγώνα τον Ελλήνων τον Οκτώβριο του 1940. Εκτός από το ότι δεν είναι αυτή η πρόθεση των διοργανωτών των εκδηλώσεων, η επέτειος της 28ης Οκτωβρίου είναι καλά εδραιωμένη στη συνείδηση του λαού, υποστηρίζεται από θεσμούς και συνοδεύεται από τελετές που εγγυώνται ότι θα συνεχίζει να δεσπόζει στην εθνική μνήμη και αφήγηση. Η Αντίσταση είναι αυτή που, για άλλη μια φορά, υποτιμάται και διαστρεβλώνεται.

*αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας