του Θωμά Αθ. Αγραφιώτη
ΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡ & «ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ» (1975)
Με τον «Καραγκιόζη» της Βουδούρη, το έτος 1975, ο κινηματογράφος αντιμετωπίζει για πρώτη φορά τον Καραγκιόζη, επισήμως από την οπτική γωνία του ντοκιμαντέρ και όχι της μυθοπλασίας. Το ντοκιμαντέρ αυτό, πολύ πρωτότυπο και φιλόδοξο για την εποχή του, είχε ως θέμα του την ιστορική πορεία της τέχνης του Θεάτρου Σκιών (μετά από την Επανάσταση του 1821) και τις κοινωνιολογικές
διαστάσεις αυτής της πορείας, παράλληλα με το βίο του ελεύθερου νεοελληνικού κράτους. Η Βουδούρη συνεργάστηκε κυρίως με τον Κορίνθιο καραγκιοζοπαίχτη Σάββα Γκιτζάρη, όπως επίσης και με τους Σωτήρη και Ευγένιο Σπαθάρη, Μάνθο Αθηναίο και Μίμη Μάνο-Αθανασίου.
Το ντοκιμαντέρ αυτό, σε γενικές γραμμές, αντιμετωπίστηκε με θετικά σχόλια από την τότε κριτική. Ιδιαίτερα θετικός ήταν π.χ. ο Γιάννης Σολδάτος:
«“Μια πρώτη προσέγγιση μιας λαϊκής τέχνης στον κινηματογράφο” χαρακτηρίζει η Βουδούρη την ταινία της, Καραγκιόζης. Και είναι πράγματι μια εικονοποίηση μέσα από μια σύγχρονη μορφή θεάματος (κινηματογράφος) μιας παλιότερης (Καραγκιόζης). Παράλληλα, οι βλέψεις της σκηνοθέτιδας εκτείνονται και στο χώρο της κοινωνιολογικής ανάλυσης του φαινομένου, χωρίς όμως να τον εξαντλούν. Πλούσιο υλικό υπάρχει στη διάθεσή της όπως και πλήθος μαρτυρίες. Και όλα αυτά συγκεντρώνονται στην ταινία, δημιουργώντας σημαντική κατάσταση για ένα λαϊκό θέαμα που περνάει στο περιθώριο της κοινωνικής ζωής, για να καταντήσει μουσειακό είδος» (Γ. Σολδάτου, Ιστορία του Ελληνικού Κινηματογράφου, τόμ. Δ΄, Αθήνα 1991, σ. 268).
Οφείλουμε πάντως, για την ιστορικότητα του πράγματος, να πούμε ότι δεν έλειψαν και οι αρνητικές τοποθετήσεις για την ταινία της Βουδούρη, οι οποίες διατυπώνονταν συνήθως μετά τα αρχικώς θετικά παραπάνω σχόλια. Οι αρνητικές κριτικές επισήμαναν: α) τις σχηματικές και βεβιασμένες συνδέσεις ανάμεσα στη θεματολογική παρουσίαση και την κοινωνικοπολιτική έρευνα του Καραγκιόζη, β) την έλλειψη συνοχής της ταινίας σαν ολότητα, γ) την επαναληπτικότητα και τη σχετική φλυαρία κατά την πορεία της αφήγησης, ως προς την αντιστικτική παράθεση της ιστορίας του Καραγκιόζη και της ελληνικής ιστορίας μετά από την Επανάσταση του 1821, δ) τα κενά κατά την αφήγηση που ενδεχομένως να οφείλονταν και σε πιθανές οικονομικές δυσκολίες της παραγωγής, ε) την έλλειψη μιας παρουσίασης για το «πώς λειτουργεί ο Καραγκιόζης στο αναπαραστατικό πια επίπεδο», ενώ στ) είχε επισημανθεί από εφημερίδα της εποχής η (εκ των υστέρων βεβαίως) πρόταση το ντοκιμαντέρ αυτό να «περικλειόταν στην κατηγορία του έργου μικρού μήκους», προκειμένου να είχαν απαλειφθεί ευκολότερα τα όποια αρνητικά στοιχεία.
Ιδιαίτερα δηκτική όμως ήταν η κριτική του καραγκιοζοπαίχτη Γιάννη Χατζή, ο οποίος ήταν ίσως ο πιο αυστηρός και απαιτητικός κριτής της ταινίας, σύμφωνα με το παρακάτω αρκετά μεταγενέστερο κείμενό του από τα «Κινηματογραφικά Τετράδια»: